Marchesàu de Süccaellu

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

U marchesàu de Süccaellu u l'éa in stàttu ch'u s'éa furmàu vérsu a fìn du XIV seculu dòppu l'estinsiùn di eredi màs-ci di marcheixi de Clavesana, chi i cuntrulàvan a zòna da valà du Neva zà precedentemente. Quéstu l'axeva difàtti cauzàu a spartisiùn fra i diferenti ràmmi da famìa di Del Carretto do Finâ e i Saluzzo-Dogliani, cun relative interferense da Repübbrica de Zena inte cunteise fra i eredi.

Marchesàu de Süccaellu Marchesàu de Sucarê Marchexâto de Sucælo (Zenese) Marchesato di Zuccarello
Dæti aministratîvi
Léngoe parlæ	Lìgure, grùppu sentru-ucidentàle, varietài Arbenganese, parlà de Süccaellu
Capitâle	Süccaellu
Dipendénse	Àutu e Cravaüna, feudu de Barestin
Polìtica
Fórma de Stâto	Murnarchìa
Fórma de govèrno	Marchesàu
Càppo de Stâto	11 marchexi fra u 1397 e u 1624
Nàscita	1397
Caxón	Mòrte di marcheixi Clavesana
Fìn	1624
Caxón	Feudu catàu da a Repübbrica de Zena
Teritöio e popolaçión
Teritöio òriginâle	Ligüria, Piemunte
Popolaçión	~600 abitànti into XVI secolo
Economîa
Monæa	Fràncu o Lira Zenese
Evoluçión stòrica
Precedûo da	Marchesàu de Clavesana
Sucedûo da	Repübbrica de Zena

In tu 1397 Carlo I Del Carretto, ün di ciü fedeli aleài du dücca milaneise Gian Galeazzo Visconti u l'àxeva elevàu u sò duminiu in te quella parte da regiùn Ligüia paragunabile a l'entrutèra d'Arbenga udièrnu au livellu de marchesàu, cumensandu a rènde u paìse de Süccaellu, zà di Del Carretto da ànni, autonumu.

A Süccaellu, a l'éa difatti nasciüa da quaxi vint'anni, sò fìa Ilaria del Carretto (1379-1405), ricurdà poi cun in munumentu funebre realisàu da Jacopo della Quercia doppu a sòa mòrte. Ilaria a l'éa spusà cun Paolo Guinigi, scignù de Lücca, da u frevà de l'ànnu 1403.

L'è cunusciüu, scibén ducumentàu in mòddu incumplétu, u cunvulgimentu di Visconti di Milan inti acòrdi du matrimòniu.

Geugrafìa

Màppa de Süccaellu

A capitàle aministratìva e pulitica de 'stu stàttu a l'éa curispundente au burgu de Süccaellu, suvrastàu dau sò castellu, a rexidènsa di marchexi. A fundasiùn de questu a l'è dattà ai 5 de arvì 1248 cun 'n acòrdu fra i marchexi Clavesana Bonifacio III, Emanuele I, Francesco I e i abitanti dà valà che 'na vòtta a se ciamàva de Coedano, ancöi dìta Valà Neva. U casté dunca, u cumpaìsce pe-a primma 'otta in t'in ducumentu du 1216.

U teritòiu du marchesàu u conscisteva prinsipalmente inta parte de e àte vàlli da Sènta, che i se cacciàn versu Arbenga, quindi a valà du Neva, a valà du Pennavaire e in parte ciü picìna e tère da bassa vàlle du turènte Aroscia.

I àtri sentri ciü impurtanti da valà dòppu Süccaellu i l'éan:

• U castellu, ünìu au burgu de Castreveiu (lucalmènte Castrevegliu o Castreveiju), ciamàu in te l'epuca antiga ascì Coedano o Cohedano: prìmma da fundasiùn de Süccaellu l'éa u sentru diretìvu pé i Clavesana e pé i Del Carretto de l'àta valà (dìta in latìn vallis coedani);

• L'abitàu d'Èrli, ch'u cumprendea e cumprende àtre frasiùi;

• U paìse de Veserxe, aù frasiùn de Castreveiu.

• 
  U castellu de Àutu, infeudau a i Cepollini
• 
  E ruvìne du castellu de Castregiancu

Inta valà du s-ciümme Pennavaire se truvàvan invece:

• U castéllu de Castregiancu e e sòe frasiùi, cumme Vesallu (o antigamente Vessalico, "Vesargu"), Veàvu (o Verano, e dunca Veràn), Uexine e Culetta (o A Colla);

• U castellu e l'abitàu de Naxin, cun e sò burgàe minùi e spàrse, a magiuransa de questu teritòiu l'éa infeudàu ai Cepollini de Arbenga;

• U castellu de Autu, ch'u vigilàva sciü i udierni paixi de Autu e Cravaüna, in màn pé infeudamentu a in àtra pàrte da famìa Cepollini.

Inta valà de l'Aroscia u marchesàu cumpredéa u castellu de Aquila e e cascìne vixìne, cun i abitài ascì de Gavenü(r)a, Leverùn e Céxi.

Sciübitu a mùnte de Arbenga i marchexi cundividevan cun i scignùi de Finà u cuntròllu sciüi paìxi de Arnascu, Sènexi (aù frasiùn de Cixan) e Rivernàu, infeudàu ai Cazulini d'Arbenga.

Aa fìn se pònan vegghe ascì àtre lucalitài asugetàe inta valà du s-ciümme Varatella, e da l'àtru versànte di mùnti, cumme:

• L'abitàu de Bergalla, cun u relatìvu castellu;

• U castéllu e u burgu de Barestìn, cun e numéuse frasiùi vixìne, suviatüttu Carpe, ancöi ligà a Tuiàn. Va ricurdàu che Barestìn l'axeva fau pàrte di pusedimènti da famìa di Bàva, uiginaiamènte avucài du munasté de San Péu in Varatella, quésti i l'axevan poi sciurbìu u titulu de scignui de Barestìn, creandu in marchesàu autonumu, che zà dau 1503 u l'éa inte l'influensa di Del Carretto, chi màn a màn i vàn a estrumetteli;

• U castéllu e u burgu de Bardenèi, divixi cun i marchexi du Finà, chi i mantegnìvan i 2/3 du feudu.

I teritòi da valà du Varatella i vàn a custituì fìn au 1545 marchesàu de Barestìn, zà feudu impéiale, Pirro II Del Carretto saià tra l'àtru u primmu marchese deivànte dau ràmmu süccaelese a fregiase du titulu uficiale ascì de scignù de Barestìn.

Stòia

Evénti precedénti

• 
  Ruvìne du castellu de Süccaellu
• 
  Àtra vista du castéllu Süccaelese
• 
  E ruvìne da furtessa, vista dau senté de accessu

U marchesàu da famìa di Clavesana u l'éa ün dei öttu marchesài nasciüi da l'ereditài de Bonifacio del Vasto. I sò territòi i l'éa inisialmènte ampi, spàrsci fra a Ligüria de Punènte e u Cuniese. Intu Duxèntu, de dòppu a perdita di territòi de l'imperieise, i restànti territòi ligüri, specialmènte inta zòna ingauna vegnàn in mniera mazù espòsti a a presciùn pulitica attüà da a Repübbrica de Zena, difatti quésta a stimulava a nàscita de libei cumüi, chi i l'àndavan a cunflui inta sòa sféa de influensa, cumme l'axeva zà fàu dau seculu presedente cun i feudi du Sàcru Ruman Impéu Germanicu.

Cumme pé tütti i àtri marchesài de urigine aleramica, i diritti in sci feudi da famìa Clavesàna puxevan esse trasfeìi tütti di discendènti mas-ci chi i gestìvan in mòddu paitàiu; ae cumpunenti feminîli vegnivan invexe trasferìi i bén allodàli, definìi cun l'assegnasiùn de 'na dòte. Quésta prusedüa chì a cumpurtàva cuscì u cuntinüu frasiunamèntu di bén patrimuniàli e ascì di diferenti diriti feudàli, andandu cuscì a cumplicà a gestiùn di puscedimenti. Zà dau 1200, dunca, a famìa di Clavesana a se distìngue in dùi ràmmi sepaài, u prìmmu prinsipalmente ligàu au Piemùnte e u segundu ai pusedimènti ligüi.

L'ereditài maschile a se ferma peò aturnu a a fìn du XIV seculu, fàttu ch'u rendeva puscibile a cessiùn di feudi da Ligüia a a famìa di Del Carretto, e a i Saluzzo a pàrte piemuntese. 'Ste dùi atre famìe chì l'éan de discendensa imparentae cùn Bonifacio Del Vasto e propiu pé quéstu puxevan eredità i feudi. Gh'è da cunscideà che ascì i Del Carretto i l'éan diatinti in diferenti diramasiùi, quélla da dunde a deìva a ca' "regnante" Süccaelese a l'è du ràmmu finalése: perché fra i ànni 1326 e 1335 gh'éa stàu u matrimòniu fra Enrichetto Del Carretto, frài du Giorgio, marchese du Finâ, e Caterina Clavesana, fìa de Francesco II, ch'u purtàva tra l'àtru metài du feudu sutta au cuntròllu du castéllu de Süccaellu. A famìa Saluzzo du ràmmu de Dogliani (a vélli a và spùza l'àtra fìa de Francesco II, Argentina Clavesana) l'axevan 'cattàu impurtànti interèssi patrimuniàli, imparentanduse "ex-foemina" cu-i Clavesana. A diramasiùn Ligüe di Clavesana, difàtti a l'éa custituìa dai dui frài Oddone II e Francesco II: l'ürtimu de 'sti dùi l'avexa (in ciü de zà dìte Caterina e Argentina) 'n sùlu fìu mas-ciu, ciamàu Borromino, 'massàu da 'n aggüàu a Arbenga, pé opéa da famìa lucàle di Cepolla.

A discendensa maschìle de Oddone II, a l'éa invece rapresentà da Federico, survanumminàu ascì "il Bestiale", e dai sò matetri (Oddone, Bonifacio, Francesco e Manuele) a l'éa inisialmente stà istrumìssa a causa de üna cunfisca ai dànni de Federico che péo a s'éa estìnta dòppu quarche témpu, lasciandu dunca intu 1387 (ànnu da dàtta de mórte de Manuele) màn libéa ai Del Carretto.

A custitusiùn du marchesàu

Castreveiu, u castellu di Clavesana, pòi prupietài du marchesàu

Ina pusisiùn de rilievu pé a furmasiùn du marchesàu a l'è stà ricuvèrta dau düxe de Zena Antoniotto Adorno, ligàu ai Del Carretto pé 'na lònga e cumplessa séie de rapòrti famiài; propiu pé 'stà cosa chì dau 1375 Carlo Del Carretto l'avieva spuzàu Pomellina Adorno, fìa du düxe Gabriele Adorno. Fra i ànni 1385 e 1389, Fiorenza, a fìa de Carlo e sö di Ilaria, a se saieva spusà cun Cristoforo Adorno, fìu di Antoniotto. 'Stu lì u intervegne inti articulài partimuniàli fra i ràmmi di Del Carretto inte l'ànnu 1385, ch'u cunsentìva cuscì inti ànni sucescìvi a a discendènsa de Carlo de cunseguì a prupietài escluxìva du feudu de Süccaellu, mentre i discendenti de Lazzarino I, frài de Carlo, diventàndu scingùi escluxìvi du Marchesàu de Finà. Pé di ànni, tütti e dùi i féudi, i l'apartenévan pé in tèrsu ascì a 'n àtru frài de quésti, Enrico de Caissàn e dòppu u fìu de 'stu chì Giorgino, dunde peó discendensa maschìle a s'è estinta dòppu a a sò morte intu 1428.

I fìi du bàrba Enrico, u sùlu a avé spusàu üna Clavesana, vegnan liquidài cumpensàndu cun u feudu de Mumbaldùn: quésti i vàn a custruì ina linea de sucesciùn indipendente. L' àttu stipulàu da Antoniotto, ch'u u l'andàva a ricunusce a a Repübbrica de Zena 'na parte di dirìti feudàli sciü u Marchesàu finalese, u nu puxeva ésse recepìu cumme validu da l'Impéu. Ghe vönan dunca àtri dex'ànni pé fà sci che Carlu u sciòrte a ésse infeudàu a Süccaellu.

E vicende de dóppu

In caùggiu du burgu süccaelese

A stòia di marchexi de Süccaellu a l'è ligà streitamènte a e upòste ambisiùi terituiàli da Repübbrica de Zena e du Ducàu di Savoia e a e numeùse guère fra a Fransa e a Spagna che e sucéddan fra u '500 e u '600. I Del Carretto i l'éan adéenti au ducàu de Milan, infeudàu pé cumensà ai Visconti, poi a a famìa Sforza e ancùa dóppu au regnànte da Spagna. Scìn da a fìn du Trexentu a famìa di Del Carretto a l'axéva furnìu ai milanexi persunaggi ascì impurtanti pudestà, capitani o ambasciatùi.

Carlo Del Carretto, propiu pé quéstu, si tröva cuivoltu inta guèra dunde Filippo Maria Visconti u sercàva de andà a rinfursà u sò duminiu rispettu a quellu di zenexi, tenèndu asediài i burghi de Cixàn e Tuiàn inte l'ànnu 1417, 'rivàndu a ucupàli.

I fìi de Carlo, ciamài Pirro ed Enrico, asemme ai cuxìn du Marchesàu de Finà, chi i cuntribuiscen a cunsulidà i dumìni teritòiali de Filippo Maria Visconti intu punente, pé tütti i chìnze ànni fra u 1421-1436, quande Tumàsu Fregusu u l'éa stàu levàu da l'incaregu de düxe. Inte 'stu periudu chi u cuxin de vélli, Giorgino Del Carretto, ch'u s'éa 'pugiàu ai Fregoso, u l'éa stàu cundanàu pé tradimentu du ducca de Milan e intu 1428 i sòi diritti feudàli i vegnàn spartìi fra i àtri ràmmi da famìa Del Carretto. I marchexi de Süccaellu i cattàn cuscì u feudu de Stellanéllu e incrementàn ascì a quótta de prupietài in sce u paise de Bardenèi, ch'u diventa pe dùi tèrsi de prupietài süccaéllese.

I ghe sùn pói ànni ciü cumplicài, suviatüttu dóppu a morte du ducca milanese du 1447 e fìn au növu duminiu di Sforza in sce a Ligüia (a cumensà dau 1464). I marchexi dòppu avé tentàu sènsa grosci risultài 'n' aleànsa cun a casà di Savoia i sun custretti a chiédde prutesiùn a a famìa Fregoso, ch'a sancisce a própia sféa de influensa in te valàe ingàune, assemme a in aleànsa cun i Dòia. L'uniùn matrimuniàle du marchese Giorgio cun Valentina Gattilusio, fìa de Palamede Gattilusio, ch'u g'axeva dùi sö, spusàe cun Ludovico e Gian Galeazzo Fregoso, u stabilisce l'abandùn da parte di marchesi de Süccaellu di Adorno. Questa cualisiùn u ghe fà cuvrì u capitanàu d'Arbenga dau 1461 au 1464.

I rapòrti cua famìa Fregoso i se zéan sutta a duminasiùn di Sforza, tantu che düante 'sti tempi chi e dui famìe se truvàvan in t'in cunflìttu, tra l'àtru ricurdandu che i Del Carretto i restan ligài ai növi ducchi milanexi. Gian Giacomo Del Carretto, ch'u và a pià u postu de sò pàe Giorgio intu 1493 u ghe dà pröva de fedeltài intu 1497, quande u ducca d'Orléans e i Fregoso, sòi aleài, i sercavan de alimentà i mugugni da pupulasiùn lucale cuntru Ludovico il Moro e i Adorno. U vegne premiàu u 19 de frevà du 1498 cun l'investitüa du feudu intregu de l'Impeatù Massimiliano I d'Asburgo, levandu i cuxìn (fìi de sò barba, Carlo) e següanduse a trasmisibilitài feminile, perché u g'axeva sulu ina fìa, ciamà Caterina, a sùla erede. Stu eventu chi u fà cumensà de ratelle fra i eredi, chi se spartiscian fra chi u se pugiàva ai zenexi e chi u l'éa a favù di Savoia.

U castellu de Barestìn

Carlo II, frài de Giorgio, u l'axeva mediante u fìu Antonio dùi névi mas-ci: Gian Bartolomeo, ch'u spùsa a fìa de Gian Giacomo, Caterina, e u cuntròlla cuscì trei quarti di diriti sciü u feudu e Pirro II, ch'u và a ésse u primmu marchese de Barestìn, cunservàndu in quàrtu di diriti sciü Süccaellu. U disensu fra i paénti sucescivi ai dui frài u càusa poi a vèndita du marchesàu.

A véndita a a Repübbrica de Zena

Üna de e pòrte de acessu au burgu süccaellese

I zenexi i cattiàn parte du marchesàu intu 1567, quande u guvernàva u fìu de Pirro II, Giovanni Antonio Del Carretto, prubabilmente a quòtta a duveva esse in quartu di diriti sciü u stàttu, ascì se Ossian De Negri, u và a ripurtà zà in àttu scimile intu 1561 e dunca u diritu sciü e àtre quotte.

A a fìn a cessiùn a cuntinua, vendendu àtre quote inte l'ànnu 1588 (ciü o ménu tréi quarti da pruprietài feudale) a a casà di Savoia pe 'n tutàle pagamèntu de 60.000 scüddi d'óu, pé vìa du marchese Scipione, u névu di Gian Bartolomeo, che peò a nu vegne cunscideà cumme vàlida da l'Impéu. A tratasiùn difatti, a vegne rivendicà da Zena, ch'a cumensa ina tratatìva cun corte impeiàle Praga, dunde u guvernàva inte stu periudu chi Rodolfo II, mandandughe propiu in véu ambasciatù, pé f scì ch'u puiesse anulà a sòa decisiùn. U suvràn, nunustante quéstu sciü u cunsìju du funsiunàiu da curte Ottavio Del Carretto, frài picìn de Scipione, questu u decidde pé zéa pé in ànnu u pasaggiu de prupietài, fra i Del Carretto e u Regnu de Sardegna speitàndu ina rispost de caratere giüidicu, purtàu avanti da 'na specifica cumisciùn. U feudu e egne dunca cunfiscàu e afidàu pé dexe ànni a dui cummisài impeiàl, a partì dau 1598 vegne aa fìn afidàu a Ottavio Del Carretto, scignù de quéllu quàrtu rimanènte. 'Ste pröve de acquisisiùn sènsa u cunsensu impeiale i fàn scatà 'na cuntesa fra a Repübbrica e i Savoia, quésta a düeà fin au 1625.

A lotta in questiùn a fà parte di diferenti tentativi di piemuntexi de cunquistà e zòne ciü vixìne au Mà Ligüe. Intu mentre da Primma guèra de secesiùn intu Munferàu, Carlo Emanuele I da casà Savoia, da a pàrte impeiàle u ocupa i teriròi du marchesàu, tra i ànni dau 1614 au 1617. Intu 1622 u cunsìu impeiàle u rigetta i pretendènti pé a sucesciùn de Scipione e a sancìsce che i 3/4 di pusedimènti i duxevan ésse dunài aa Càmea Impeiàle, chi i métte in vèndita. Tra i àtri a se fà avànti Zena, ch'a càtta pé 200.000 fiurìn i feudu intu 1624. Au méze d'arvì Carlo Emanuele u scrìve 'na curispundensa a a Fransa, ligànduse àscì cun Venessia, cuntru l'impéu di Asburgo. Ciscì l'ànnu dòppu u ducca repìa turna e inissiatìve cuntru i zenesi, duveàndu ufisialmènte cumme mutivasiùn a distrasiùn di Austriaci, stansiài inta Valtellina, anche se segundu i stòici du tempu quéstu u l'éa duvüu aa vuluntài de ritorse cuntru Zena 'n impurtante scunfìtta, pé avé acquisìui Succaellu. Fra l'àtru intu periudu fra u 1631 e u 1633, cun a morte de Ottavio Del Carretto (avegnüa intu 1632), a Repübbrica a và a cattà cun u benestà da curte impeiale u cumplétu duminiu du feudu, segnandu de fàttu a fìn da sò indipendensa.

I teritòi de l'urmài desfàu marchesàu süccaelese e veggàn poi növe battàie inte l'epuca sucesciva, cumme quélle intu 1672 e ascì fra u 1746 e u 1747 pé vìa da guèra de secesiùn austriaca, quande u paise u vegne difesu da cuntingènti militài corsu-ligüi, e dunca ricunquistàu, levàndu da lì i invasùi piemuntexi. Turna pòi fra u 1795 e u 1797, düante a "campagna d'Italia" de Napuleùn, tantu che u burgu medievà u l'éa divegnüu quarté geneàle de l'esercitu fransese inta zòna ingàuna, cumandàu da Andrea Massena in ucaxiùn da batàia de Löa ai 23 e 29 de nuvembre du 1795.

Da 'stu puntu chi vegne inglubàu inta Repübbrica Ligüe e, cun a restaurasiùn, intu regnu de Sardegna intu 1815, diventàu regnu d'Italia dau 1861.

Ecunumìa

U pònte a schìna d'àse intu burgu de Süccaellu

A vàlle du Neva, dunde se tröva Süccaellu, a mette in cumunicasiùn a vàlle du Tànau, e dunca u bàssu Piemunte (o àta Ligüia) cun Arbenga, natüale via pé i cumèrci inte tüttu u mà Mediteraneu. A custrusiùn du castéllu e du burgu de Süccaellu a l'è risalente au Duxentu e a vegne stüdià dai Clavesana cumme u növu strumentu de racòlta de tàsce e di pedaggi, dòppu chi i l'axevan persu Arbenga.

A stradda de culegamèntu a percureva u funduvàlle lòngu u traciàu segnàu dai pònti a schìna d'àse chi se trövan rispetivamènte: intu burgu de Süccaellu, vixìn a a lucalitài erlese di Basci, dui àtri pònti fra Èrli e Ciixöa e dau ponte de Gattaire. Da Cìixöa se munta a a Colla de San Benàrdu, pé chinà a Garesce, inta vàla du Tànau. U cuntrollu de questu asse de vìe u l'éa ün di mutivi de cuntrastu fra Zena e i Savoia, che a mumenti u divegne ina battaia avèrta fra u 1614 e u 1617, e ancù intu 1625 e intu 1672. Acordi fra i scignui de Garesce e u cumüne d'Arbenga e sucescivamente cui marchexi de Süccaellu vegnan stipulài intu 1217, e rinuvài intu 1417 e 1424 pé regulà e esensiùi sciüi pedaggi e i impegni de manutensiùn di tòcchi de stràdda de cumpetènsa.

I traffeghi ciü impurtanti chi i tranxitàvan pé Süccaellu i l'éan:

• L'espurtasiùn in Piemunte du sà maìn, necesàiu pe l'alimentasiùn di òmmi e pé cuncià e pèlli;

• U traspòrtu du pelàmme da cuncià da e cascìne de l'entrutèra a e cunceìe da rivéa, cumme quelle a Arbenga;

• U traspòrtu de legnamme da Garesce a Arbenga lòngu a Valà du Neva. Pé esempiu i èrbui méstri de e nàvi ligüi i l'éan ricavàu de suvente travaiàndu a legna de queste zone;

• U traffegu mineàiu riguardu au fèru ch'u vegnìva da l'ìsua d'Elba versu e lucalitài au de là di mùnti dunde gh'éa abundànsa de légna, pé favurì a trasfurmasiùn in aciaiu;

• A canapa dau Piemunte, ütile pe a custrusiùn de e nàvi, dàtu che a prudusiù ligüe a nu l'éa ancù sufissiente.

Elencu di marchexi

A tùre medievàle intu burgu, dunde se trövan e bandée de Süccaellu e quella di Del Carretto

Titulu	Nòmme	Epuca	Muié	Nòtte
Marchese	Carlo I Diego Del Carretto	1397 - 1421	Pomellina Adorno
Marchese	Enrichetto	1421 - 1431	Paganina Guarco
Marchese	Giorgio	1431 - 1452	Maria Giustiniani, Clemenza Fregoso	U l'axeva guvernàu assemme au frài mazù Carlo II
Marchese	Carlo II	1431 - 1488	Maria Del Carretto	Fìn au 1451 u guvernava cun Giorgio
Marchese	Antonio	1488 - 1519	Anna de Seysel	Fìu de Carlo II, guvernàva assemme con Gian Giacomo
Marchese	Gian Giacomo	1488 - 1518	Anna de Bolliers	Fìu de Giorgio fin au razunziméntu da mazù etài u guvernàva cun Antonio
Marchese	Gian Bartolomeo	1519 - 1554	Caterina Del Carretto	Fìu de Antonio, governàva cu u frài Pirro II, poi da sulu.
Marchese	Filiberto	1554 - 1574	Peretta Doria	Fìu de Gian Bartolomeo guvernàva cun Giovanni Antonio, fìu di Pirro II fìn al 1567, quande Giovanni Antonio u ghe leva u titulu.
Marchese	Scipione	1574 - 1598	Girolama Lomellini	Fìu de Filiberto, dau 1588 u và a vende pàrte du feudu a Carlo Emanuele I di Savoia, ma a cessiùn a nu vegne ricunusciüa da l'Impéu che u afìda u teritòiu a dùi cumisài (1588-1598).
Marchese	Prospero	1598 - 1607	Lavinia Ortiz	A vendita a vegne impugnà da Rodolfo II d'Asburgo ch'u infeuda intu marchesàu Prospero Del Carretto, frài minù de Scipione.
Marchese	Ottavio	1607 - 1631	Lelia Morone	frài de Scipione e de Prospero, u sancisce a fìn de l'indipendensa, vendendu u feudu a a Repübbrica de Zena

Bibliugrafìa

• (IT) Teofilo Ossian De Negri, Storia di Genova, Milan, Aldo Martello, 1968.
• (IT) Giorgio Casanova, Il marchesato di Zuccarello. Storia e strutture tra Medioevo ed Età Moderna, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1989.
• (IT) Stéfane Toussaint, Ilaria Del Carretto e il suo monumento. La donna nell'arte, la cultura e la società del '400, in Atti del convegno internazionale di studi (Lucca, 15-17 settembre 1994), Lucca, Istituto Storico Lucchese, 1995.
• (IT) Franco Noberasco, Storia della Castellania di Arnasco, Cenesi e Rivernaro, Arbenga, Gruppo "Amici dell'Olivo", 2001.
• (IT) Carlo Bitossi (in Dino Puncuh), L'antico regime genovese, 1576-1797, in Storia di Genova, Zena, Societa' Ligure di Storia Patria, 2003.
• (IT) Riccardo Musso, I marchesi Del Carretto di Zuccarello nelle vicende liguri del XV secolo, in Atti e Memorie della Società Savonese di Storia Patria, XLIV, Savuna, Società Savonese di Storia patria, 2008, pp. 83-111.
• (IT) Roberto Badano, Viabilità e Insediamenti in Alta Val Neva alla fine del Medioevo, in Atti e Memorie della Società Savonese di Storia Patria, XLIV, Savuna, Società Savonese di Storia patria, 2008, pp. 11-22.
• (IT) Furio Ciciliot, Note sull'Industria del Ferro Albenganese del Primo Quattrocento, in Atti e Memorie della Società Savonese di Storia Patria, XLIV, Savuna, Società Savonese di Storia patria, 2008, pp. 75-81.
• (IT) Riccardo Musso e Cinzia Cremonini, I feudi imperiali delle Langhe tra Impero e Stato di Milano (XV-XVIII secolo), in I feudi imperiali in Italia tra XV e XVIII secolo: atti del convegno di studi, Albenga-Finale Feudatari imperiali nel sistema dinastico italiano (secoli XVI-XVII), Ruma, Bulzoni, 2010, pp. 83-111.
• (IT) Franco Giusti, (a cura de) Pro Loco di Zuccarello, Il marchesato di Clavesana fino al marchesato di Zuccarello, Sucâelo, Pro Loco di Zuccarello, riedizione degli studi (1963) di Franco Giusti, Tgbook, 2011, ISBN 88-97-03944-8.