Castelanìa de Rivernàu

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

A Castelania de Rivernàu (dîta ascì Castelania de Arnascu, Sènexi e Rivernàu, in italian Castellania di Rivernaro) a l'è stà ina castelania ligüre nasciüa a partì dau XIII seculu inta bassa valà de l'Aròscia, inte l'entrutèra arbenganese. U teritòiu ucupàu da sta chi u cumprende i udierni cumüi de Arnascu e Cixàn (frasiùn de Sènexi). De prupietài da famìa di Marchesi Clavesana, a vegne sedüa in sub-vassalàggiu ai Cazulini de Arbenga, a partì da 17 de marsu 1236.

Castelanìa de Rivernàu Castelanìa de Arnascu, Sènexi e Rivernàu (IT) Castellania di Arnasco, Cenesi e Rivernaro
Màppa stòica cun indicài i paisi de Arnascu, Menôxi e Sènexi
Dæti aministratîvi
Léngoe ofiçiæ	Latìn, Italian
Léngoe parlæ	Ligure (grùppu sentru usidentàle, dialettu arbenganese, parlà de Arnàscu e Sènexi)
Capitâle	Arnascu
Dipendénte da	Marca Arduinica (fin au 1091) Marchesàu de Clavesàna (1091-1236) Marchesàu de Barestìn (1236-1545) Marchesàu de Süccaellu (1545-1624) Repübbrica de Zena (1624-1735) Regnu de Sardegna (1735-1797)
Polìtica
Fórma de Stâto	feudu (castelanìa)
Nàscita	XII seculu
Caxón	Infeudamentu da parte di Marchési de Clavesana da famìa Cazulini (1236) de facto
Fìn	1797
Caxón	Invaxùn da parte de truppe de Napuleùn Bonaparte
Teritöio e popolaçión
Economîa
Comèrci con	Paisi vixìn sutta aa Repübbrica de Zena
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæ	Cristianêximo
Evoluçión stòrica
Sucedûo da	Repübbrica Ligüe
Òua pàrte de	Itàlia ( Liguria )

Stòia

Liguria ò stato della Republica di Genoua, dettaiu da zona de Arbenga cun indicàu ascì Arnascu

U(r)igini

E primme testimunianse in sce a castelanìa sun da rintracià au 18 marsu du 1202, quande a vegne stabilìa ina cunvensciùn fra u cumün de Zena e i raprezentanti de diferenti cumünitài da zòna ingàuna de punente (che a cumprendeva e valli de l'Aròscia, du Merula (Andöa), ciü e zòne de Ineia, Priaâta, de Rèssu e de Naxin) custituìa a livéllu de iura, cumme in assuciasiùn fra i diferenti castélli: fra sti chi u gh'è ascì quellu de rivernatis, c'u pîa u sò numme da Rocca Liverna o Riverna, còlla dunde u surgéva u castéllu di Clavesana.

Inte stu ducumentu Zena a ga(r)antìsce ae cumünitài in sustegnu diplumaticu-milità, inti cunfrunti di nemixi cumüi. Grassie a stu chi e a 'n âtru ducumentu rizalente au 1199, in àttu stréitu cun Pòrtu Mauissiu drentu au quàle vegnan mensciunài i abitanti du burgu de Arnastrum.

Da stu tratàu u se capisce cumme a Castelania de Rivernàu a l'éa zà da tempu 'na realtài existente, urganizà e ricunusciüa dae putense vixìne, armenu dau XII seculi. Se da stu ducumentu chi u nu l'è puscibile riscuntrà l'estensciùn efetìva da castelanìa, da lì u se pö peò cumprende cumme i burghi i l'éan urganizài aturnu au castrum Rivernate inturnu au Mille, quande l'intrega regiùn a faxeva parte da Marca Arduinica, istituìa da Berengario II re d'Italia.

Doppu a Marca

U castellu di Du Carettu in scia Rocca Liverna

Doppu a motte ascì de l'ürtima raprezentante di marchesi arduinici (Adelaide di Susa, mòrta intu 1091), u duminiu da castelanìa u pàssa sutta i dumini de Bonifacio del Vasto, de stìrpe Aleramica e da lì ai sò discendenti, i Marchesi de Clavesana, che divegnan cuscì Scignùi de gran parte de l'entutèra ingaunu.

A cavallu di seculi XII e XIII, se dröve in periudu de scuntri fra i marchesi e u lìbe(r)u cumün de Arbenga, tütt'i dui in fàze de espansciùn, cun sti eventi chi ch'i vàn a càzze ascì in sci teritòi du feudu de Arnascu, c'u subisce ina ridusiùn a livellu terituiàle de tòstu a metài.

Inte l'ànnu 1236, i Clavesana i van cuscì a léva dau cuntròllu di paisi suttupòsti aa Castelanìa i presedenti Scignùi, faxenti parti da famìa di Rubaldini, inte stu mòddu chi vegne sedüu u duminiu a in'àtru gruppu aristucraticu arbenganese, quellu de Aicardo Cazulini, capustipite de ina lunga séie de nobili lucali, difatti i sò discendenti i mantegiàn u cuntrollu inti seculi sucescìvi, fin au periudu di inissi de l'etài muderna.

Fin aa Rivulusiùn Fransese a Castelanìa de Rivernàu a g'ha avüu ina stòia du tüttu scìmile a quella de àtri feudi picin prezenti intu Sacru Rumàn Impéu, ma inte stu càxu a l'è particulare u cuntinuu scàngiu diplumaticu e intermediasiùn de diferenti stàtti vixìni, da primma cun i Arduinici, du Vastu e de Clavesana, e pòi ascì cun i marchesi de Séva, de Salüssu e di Del Carretto.

L'etài mudèrna

Inte l'ànnu 1537 a Castelanìa a cuntàva tòstu 88 föghi, e ducca 88 famìe, pé in tutale de persune aturnu ai 400 rexidenti. Intu Sinquesentu, pé l'impuscibilitài de duveà i véi castélli de Rivernàu e Castiùn, a famìa di Cazzulini a cumensa a custrusiùn du Castéllu de Bezzu, caraterizàu da ina cunfurmasiùn a ca' rexidensiâ che ancù ancöi a caraterizza l'edifissiu.

Inta primma metài du Seisentu, i Cazulini e a pupulasiùn de Arnascu, Menôxiu e Sènexi se impegnan pé custruì turna a gêxa da Sunta, inta stessa pusisiun da presedente, cun de furme ciü scimili au stìle ba(r)òccu. Sutta a tüttu u periudu de cuntròllu da famìa Cazulini u se àrve in periudu de stabilitài pé a castellanìa du Rivernàu, c'u düa fin aa fìn du guvernu de sti chi in sce Arnascu, terminàu difatti intu 1753, difatti zà da tempu l'éan cumensàe de tensciùi fra i scignùi du paìse e i Marchesi du Carettu, padrùi du feudu de Barestin, che se van a zunze a quelle interne pé a spartisiùn ereditàia. Gh'è cuscì ina cuntinua lòtta c'a düa pé ben duxéntu ànni e c'a porta in ruvìna a famìa fin a perde u feudu. Aa fin da Guèra de Sucesciùn Pulacca (1733-1738), u Tratàu de Vienna u stabilisce che a suvranitài in sciu feudu a passa au Regnu de Sardegna, cu'u suvràn Carlu Manuele III de Savòia, püe se u cuntrollu du feudu u resta aa famìa Du Carettu de Barestìn.

Quarche annu dòppu, cuscì, vegnen infeudài àtri espunenti da nubiltài arbenganese, culigài e tribütài di Del Carretto de Barestìn: i Còsta, zà scignùi da Cuntea de Cunscente, (c'a cumprendeva ascì Cixàn, Cunscente e u cumün de Garlenda), chi i cunservan a pudestài in sce a castellanìa fin a l'arìvu de l'esercitu fransese guidàu da Napuleùn Bunaparte.

Da Napuleùn au cumün d'ancöi

Doppu u 1794, ànnu de l' ucupasiùn da parte de l’Armâ Rivulusiunàia Fransese, u teritôiu da Castelanìa u vegne suttupòstu pé trei anni a l'autu(r)itài di cumisài parigìn (fra sti chi Filippo Buonarroti) scicumme c'u l'éa cunsciderà cumme ina pursiùn de teren nemigu aleàu di Savoia, vistu che sti chi i nu apugiàvan a Rivulusiun Fransese.

Fra u 1797 e u 1805, i paìsi ch'i furmàvan u feudu i vegnen ragrupài inta növa munisipalità de Arnascu e Sènexi, sutta au duminiu da Repübbrica Ligüe, a Castelanìa a vegne desfà, scicumme che u növu stattu u l'éa de stampu demucraticu.

Inquadrau inta Giurisdisiùn da Sènta, cun capitàle Arbenga fin au 1805, pe pòi passà sutta au Primmu Impéu Fransese fin au 1804, intu sircundâiu de Portu Mauìssiu, culegau cun u dipartimentu de Muntenötte. A l’epuca da sò furmasiùn u cumün u cuntàva tòstu 830 abitanti.

Cun a restaurasiùn du 1815 u passa turna sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, cun a spartisiùn du teritòiu fra i dui növi cumüi de Sènexi e Arnascu, sepa(r)ài in moddu cunsensuàle, andandu a fa finì l'ünitài du feudu, a partì dau 1929 végne sciurbìa a municupalitài de Sènexi inte quella de Cixàn.

Bibliugrafìa

• (IT) Franco Noberasco, Storia della Castellania di Arnasco, Cenesi e Rivernaro, Gruppo Amici dell'Olivo - Arnasco, 2001.