Repùbrica Lìgure

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Repùbrica Lìgure, ciamâ Repùbrica Democràtica Lìgure ascì, a l'êa 'n Stâto lìgure creòu da-o Napolión Bonapàrte into 1797 a-o pòsto de l'òligàrchica Repùbrica de Zêna, da quæ a l'avéiva o mæximo teritöio: sàiva a dî a Ligùria, Cravæa e a región de l'Otrazôvo.

Repùbrica Lìgure
(detàggi) (detàggi)
A Repùbrica Lìgure inte l'Itàlia do Nòrd into 1803
Dæti aministratîvi
Léngoe parlæ	Lìgure, Italiàn
Capitâle	Zêna
Dipendénte da	Frànsa
Polìtica
Fórma de govèrno	Repùbrica diretoriâle (I) Repùbrica prescidençiâle (II)
Govèrno	Diretöio (I) Dûxe (II)
Òrgani deliberatîvi	Conséggio di Giuniori e Conséggio di Senatoî (I) Senâto e Consùlta (II)
Nàscita	14 zùgno 1797 con Giàcomo Màia Brìgnoe
Caxón	Canpàgna d'Itàlia de Napolión Bonapàrte
Fìn	4 zùgno 1805 con Gêumo Loîgi Duràsso
Caxón	Canpàgna d'Itàlia de Napolión Bonapàrte
Teritöio e popolaçión
Baçî giögràfico	Ligùria, Otrazôvo, Cravæa
Teritöio òriginâle	Repùbrica de Zêna, Féodi inperiâli
Màscima estensción	5500 km² into 1797
Popolaçión	600.000 into 1797
Economîa
Monæa	Lîa zenéize
Vivàgne	Comèrcio, pésca, sâ, vìgne
Produçioìn	véddro, prodûti da fràvego, àrme, cantê navâle
Comèrci con	Egitto, Scìria, Inpêro òtomàn, Frànsa, Spàgna, Inghiltæra, Ìndia
Esportaçioìn	Spéçie, sâ, véddro
Inportaçioìn	Spéçie
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæ	Catolicêximo
Religioìn minoritâie	Ortodoscîa, Ebraîsmo
Clàsse sociâli	borghexîa, contadìn
Evoluçión stòrica
Precedûo da	Repùbrica de Zêna
Sucedûo da	Prìmmo Inpêro

Sotopòsta a-o contròllo françéize, vegnìndo a-a fìn anéssa a-o Prìmmo Inpêro françéize into 1805, a conprendéiva i coscì dîti féodi inperiâli ascì, cedûi da l'inperatô Françésco II d'Òustria co-o tratâto de Campoformio. A sò capitâle e a sò bandêa són restæ pægi a quélli da secolâ repùbrica aristocràtica: ö sæ Zêna e a Crôxe de Sàn Zòrzo.

Giögrafîa

A-o moménto da sò costituçión, a Repùbrica Lìgure a conprendéiva tùtti i teritöi da precedénte Repùbrica con l'escluxón da Còrsega, a quæ a l'êa za stæta cedûa co-o Tratâto de Versailles do 1768 a-o Régno de Frànsa. A-a Repùbrica a saiâ integrâ, into seténbre 1797, a ciù pàrte di féodi inperiâli, teritöi che prìmma êan sótt'a-o contròllo sôlo formâle de Zêna.

A Repùbrica Democràtica Lìgure a confinâva vèrso nòrd co-o Régno de Sardègna (a-o mêno scìnn-a-o 1802, ànno da sò anesción dirètta a-o l'Inpêro françéize), a levànte co-o ducâto de Pàrma e Piaxénsa, a sùd-èst co-a Repùbrica Cisalpìnn-a e vèrso sùd a l'êa afaciâ in sciô Mâ Lìgure, into quæ a l'avéiva ancón o contròllo de l'Îzoa da Cravæa.

Into 1797 a contâva de 600.000 abitànti, di quæ 89.000 stâvan inta capitâle, a quæ a l'êa restâ a Zêna.

Stöia

Òrigini

E idêe democràtiche nasciûe da-a Rivoluçión Françéize ariviàn fîto inta vixìnn-a Ligùria, ànche atravèrso l'òpera de propagànda fæta da-o Féipo Buonarroti e âtri ézuli che inti ànni 1794-1795 avéivan a pròpia bâze inta çitæ de Inêia. I nêuvi idêali liberâli avéivan defæti suscitòu 'n fórte interèsse into teritöio da repùbrica òligàrchica e aristocràtica, no sôlo tra i cêti popolâri ma ànche tra i coscì dîti "nòbili pövei". Quésti êan i fìggi cadétti da picìnn-a nobiltæ, clàsse inta quæ l'êa comùn a pràtica de fâ ereditâ tùtte e richésse a-o primogénito zachè, pe poéi aspirâ a di incàreghi de govèrno, o l'êa domandòu 'n çèrto rédito. Into méntre o l'êa progresivaménte dechéito o ròllo do Magiô Conséggio, asenblêa inta quæ ànche i patrìççi ciù pövei poéivan fâ pàrte (in nùmero de 400), co-o potêre ch'o l'êa finîo do tùtto a-i 200 ménbri do Minô Conséggio, formòu sôlo da-i ciù rìcchi erêdi de grénde cazàdde. A sò gestión a l'avegnîva con di critêi de pûo vantàggio personâ, faxêndo atençión a no pèrde l'arénbo do pòpolo.

Into 1794 a l'é stæta scovèrta 'na prìmma congiûra anti-òligàrchica promòssa da 'n moviménto de òpoxiçión ancón conpréizo inte l'ànbito parlamentâre. Prinçipâ òbietîvo de quésto grùppo, formòu sorviatùtto da di nòbili pövei, o l'êa quéllo de ritornâ a 'na distriboçión di potêri tra i vàrri òrgani de govèrno pægia a quànte diciaròu inta Costituçión do 1576. Quésto conplòtto o l'é stæto fîto soprèsso da-e outoritæ, co-i sò esponénti che saiàn stæti arestæ ò costréiti a l'exìlio, sénsa portâ a 'na quàrche rifórma ch'a l'aviéiva posciûo sarvâ a Repùbrica inti ànni a vegnî.

A ògni mòddo a Ligùria a no poéiva rexìste ancón pe goæi ténpo a-i remésci in córso in Eoröpa, co-i ezèrciti in goæra che no l'aviéivan avûo nisciùn rigoàrdo pi-â secolâ repùbrica de vêgio stànpo, co-o piàn pe l'Armâ d'Itàlia de Napolión ch'o vedéiva inta Rivêa de Ponénte o tiâtro de 'na decizîva variànte stratégica pe superâ a scitoaçión de stàllo che da ciù ànni a s'êa creâ inta valàdda da Röia. Dónca, con l'arîvo di sordàtti françéixi inta tæra lìgure, a scitoaçión pe l'antîga Repùbrica a preçipitiâ do tùtto.

Rivoluçión

O segnâle ch'o l'à dæto inìçio a-a coscì dîta Rivoluçión de Zêna o l'é stæto, a-o matìn do 22 màzzo do 1797, a fanfâra do regiménto di Cadétti. Méntre 'sto repàrto chi o s'aviâva a rilevâ a goàrdia da-o Pónte Reâ (ö sæ a-a staçión marìtima de l'época), a 'n cénno do comandànte Fàrco e trónbe e i tanbûi intonâvan e nòtte de Ah! ça ira, 'n ìnno rivoluçionâio proibîo a Zêna aprêuvo a-o sò tèsto, forteménte anti-aristrocràtico. In quéllo moménto, da-i caróggi d'in gîo arivâvan numerôze squàddre de giacobìn armæ che, insémme a-i cadétti, àn òcopòu o vàrco portoâle e se són dónca spantegæ into rèsto da çitæ. Méntre i nòbili se refugiâvan inti sò palàssi e e bitêghe serâvan i baténti, i insòrti goernîvan e pòrte de miâge, sachezàndo i depòxiti de àrme e liberàndo detegnûi da Mâpâga e galiöti. 'N comitâto rivoluçionâio, ch'o saiâ quéllo a goidâ l'insureçión, o l'é stæto dónca instalòu inta Lögia de Bànchi. Tra i ménbri do 'sto comitâto chi gh'êa Felîçe Moràndo, Féipo Döia, l'abòu Cùnio, Valentìn Lödi, Drîa Vitalién e o mónego Lisciàndro Ricolfi, dîto Benardón. Són stæti dónca aviæ di contàtti tra i ribèlli e o govèrno legìtimo, con quèsti ch'àn domandòu e sò demiscioìn.

O dûxe Giàcomo Màia Brìgnoe e i pöchi senatoî ch'êan riêscîi a arivâ scìn a Pâxo stâvan pe acetâ quànde, sponciæ da quàrche patrìçio, da-o quartê de Portöia, o mæximo da-o quæ o vegnîva o Balìlla, ariviâ 'n gràn nùmero de popolén che sbragiàndo «Vîva o nòstro Prìnçipe!» e «Vîva Màia!» a l'intrâva inta pùblica armerîa, aciapàndo ciù de 14.000 sccéuppi. Quésti òmmi incomensiàn a dâ a càccia a-i giacobìn e a-i françéixi, co-e stràdde da çitæ che diventiàn 'n cànpo de batàggia pe-i doî giórni consecutîvi. Inti scóntri de 'sti giórni chi o saiâ amasòu ànche o Féipo Döia, colpîo a mòrte in scî scæn do Pónte Reâ. E çélle do Pâxo into méntre se inpîvan di democràtichi arestæ da-i "Vîva Màia" e, no eséndo quéste bastànte, a l'é stæta adatâ cómme prexón a vixìnn-a gêxa de Sànt'Anbrêuxo ascì.

L'intervénto da popolaçión in diféiza do "vêgio prìnçipe", scibén ch'o l'avéiva dæto a-o govèrno 'na bónn-a raxón pe refuâ de demétise, co-e violénse ch'o l'avéiva caxonòu, spécce quélle vèrso i çitadìn françéixi, o l'avéiva però dæto a-o generâle Faipoult l'òcaxón de ricôre a-o Bonapàrte. Quésti o mandîa defæti o sò agiutànte de cànpo La Vallette a Zêna co-ina létia pe-o minìstro e unn-a pe-o dûxe, l'unn-a e l'âtra duìscime. Inta prìmma de létie o generâle o l'acuzâva o Faipoult de avéi inpedîo l'intrâ de nâve françéixi into pòrto de Zêna, avéndo agîo con 'n'ecescîva deboléssa. Pe de ciù, o l'invitâva a lasciâ a çitæ into câxo che o govèrno zenéize o no l'avésse ezegoîo quànte domandòu inta létia a-o dûxe. In quèst'ùrtima o Bonapàrte o domandâva che foîsan mìssi in libertæ tùtti i françéixi detegnûi, arestæ i nòbili ch'avéssan ezortòu a rivòlta di "Vîva Màia" e ch'o foîse dezarmòu o pòpolo, afermàndo: "se éntro 24 ôe dòppo a riçevûa da prezénte létia no aviéi ezegoîo quànte domandòu o minìstro da Repùbrica Françéize o sciortiâ da Zêna e l'aristocrazîa a l'aviâ existîo". I Magnìfichi, conpréizo che no gh'êa âtra çèrnia che quèlla d'acetâ o diktat do Napolión, àn agîo de spréscia. Partîo pe Milàn o Faipoult, a partîva ànche 'na delegaçión zenéize, formâ da l'ecs-dûxe Michelangiòu Cangiâxo, da-o giurìsta Loîgi Carbonæa e da Gêumo Særa, dirètta a vìlla Monbéllo, dónde o se trovâva o Napolión in quélli giórni, pe decretâ o càngio de govèrno.

O Bonapàrte, tra i 5 e i 6 de zùgno, o scriviâ con l'agiùtto do Faipoult o tèsto de 'na convençión, a quæ a l'à pigiòu o nómme de "Convençión de Monbèllo", co-a quæ a l'êa decîza a fìn da Repùbrica de Zêna, òligàrchica e aristocràtica, e a nascìta da democràtica Repùbrica Lìgure. A-o tèsto de l'acòrdio, aprovòu a Zêna a-i 9 de zùgno, o Bonapàrte o l'avéiva azónto 'na lìsta de 22 persónn-e da lê dezignæ pe creâ 'n nêuvo govèrno, ch'o conprendéiva ànche di nòbili cómme o marchéize Giàcomo Màia Brìgnoe. 'Sto govèrno chi, dîto provizöio, o s'é insediòu a-i 13 de zùgno do mæximo ànno e o l'avéiva a-o sò càppo pròpio o Brìgnoe, che dónca o cangiâva sôlo a sò càrega, diventàndo da dûxe o prescidénte.

A distruçión de stàtoe di Döia

A ògni mòddo, i ànimi di giacobìn lìguri no s'êan ancón placæ e quésti, a-o dòppodisnâ do giórno sucesîvo, se són acalcæ into cortî intèrno do Pâxo, apénn-a rinominòu "Palàsso Naçionâle", domandàndo a gràn vôxe l'abatiménto de dôe inponénte stàtoe de l'Andrîa Döia, òpera de Zâne Àngiou Montorsoli (1540), e do sò nêvo Zan'Andrîa Döia, òpera de Tadê Carlón (1601). A despêto di tentatîvi de placâ i ànimi da pàrte de dötréi militâri, 'na vòtta lighæ e stàtoe di Döia con de còrde robùste, quéste són stæte caciæ zu, fæte a péssi e ògètto di àtti òsceni.

Pe informâlo do fæto, o minìstro Faipoult o l'à mandòu 'na létia a-o Napolión, inta quæ o l'òstentâva o gèsto di zenéixi cóntra quélli ch'o definîva i "fondateur de l'aristocratie". Però, contrariaménte a-e aspetatîve di giacobìn, da-o generâle a l'é arivâ 'na dûa rispòsta de condànna, contegnûa inte 'na létia do 9 de lùggio do 1797:

(FR) «Citoyens, J'apprendrs avec le plus grand déplaisir que dans un moment de chaleur l'on a renversé la statue d'André Doria. André Doria fut grand marin, et homme d'état; l'aristocratie était la liberté de son temps. L'Europe entière envie à votre ville le précieux avantage d'avoir donné le jour a cet homme célèbre [...]»

(LIJ) «Çitadìn, Mi apréndo co-o ciù grànde despiâxéi che inte 'n momènto de frenexîa a l'é stæta caciâ zu a stàtoa de l'Andrîa Döia. Lê o l'é stæto 'n grànde òmmo de mâ e de stâto; a nobiltæ a l'é stæta a libertæ di sò ténpi. L'Eoröpa intrêga a l'invìdia a-a vòstra çitæ o preçiôzo vànto d'êse stæta a pâtria de quésto òmmo avoxòu [...]»

Dónca, o gh'é stæto quàrche progètto, ségge pe ricostroî e stàtoe che pe fâne de nêuve da métte a-o pòsto de quélle di Döia ma, aprêuvo a-a cùrta e tribolâ existénsa da Repùbrica Lìgure, quésto o no l'é stæto poscìbile e ancón a-a giornâ d'ancheu a l'intrâ do Pâxo a gh'é, a memöia de 'sti fæti chi, doî pêdestàlli vêui.

Costituçión e Controrivoluçión

O Govèrno Provizöio ch'o dovéiva goidâ a nêuva Repùbrica, in atéiza da redaçión e de l'aprovaçión da nêuva Costituçión, cómme za çitòu o no l'êa stæto creòu in totâle rotûa co-o pasòu. Defæti çèrti sò ménbri, çernûi in pàrte da-i delegæ zenéixi e in pàrte da-o govèrno françéIze ascì (scibén che, a ògni mòddo, a l'êa necesâia pe tùtti i candidæ l'aprovaçión do Napolión) êan di raprezentànti do vêgio regìmme òligàrchico. A redaçión do tèsto costituçionâle a l'é stæta asæ problemàtica, suscitàndo di açéixi dibàtiti in sce çèrti têmi cómme l'espropriaçión di bêni feodâli inte l'entrotæra lìgure e i rapòrti da nêuva Repùbrica co-a Gêxa catòlica e e outoritæ eclesiàstiche, con l'incameraménto di bêni de sò propiêtæ. Ànche inte 'sta òcaxón chi, pe temànsa de védde cancelæ i pròppi privilêgi, i feodatâi e i eclesiàstichi ciù infloénti àn dêuviòu tùtto o potêre ch'avéivan in scîo pòpolo menûo de canpàgne d'in gîo a Zêna pe descadenâ de rivòlte.

A-i 3 de seténbre do 1797, instigòu da-o pàreco locâle, se rivoltâva Arbâ, a l'época picìn bórgo a-e pòrte da çitæ, dónde a popolaçión a dovéiva a pròpia suscisténsa a-o servìçio inte vìlle de canpàgna de rìcche famìggie zenéixi. I rivoltôxi són stæti però despèrsci a-a spedîa da-e trùppe françéixi goidæ da-o generâle Duphot. Però, o giórno sucesîvo, ànche e génti contadìnn-e da Valàdda do Ponçéivia se solevâvan e, aprofitàndo de l'atençión do govèrno vèrso i fæti de Arbâ, ariêscîvan a inpadronîse di fòrti Sperón e Tenàggia, atacàndo e fortificaçioìn de Sàn Benìgno ascì. A l'é stæta dónca mandâ 'na delegaçión, inta quæ o gh'êa l'Arçivéscovo de Zêna ascì, a parlamentâ co-i rivoltôxi, arivàndo a 'n acòrdio segóndo o quæ, in càngio da depoxiçión de àrme, a Repùbrica a no l'aviéiva conpromìsso a religión catòlica. Quésto acòrdio o no l'é stæto però rispetòu da-i insòrti che, repigiàndo a conbàtte, saiàn eliminæ da-e trùppe françéixi. Inta mæxima giornâ a l'é incomensâ ànche 'n'âtra solevaçión popolâre tra i contadìn da Vàl Fontann-a Bónn-a, i quæ ariviàn inti pàixi da còsta, dónde però àn suscitòu scàrso interèsse. Da chi àn marciòu vérso e pòrte òcidentâli da çitæ con l'idêa de dâ 'na màn a-i ribèlli da Valàdda do Ponçéivia ma, cómme a l'é stæta riçevûa a nêuva da sconfìtta de l'âtra solevaçión, saiàn de lengê batûi aprêuvo a-e vàrie defeçioìn.

O progètto de Costituçión, a-a lûxe de 'sti fæti chi, o l'é stæto dónca sotopòsto a de fòrti prescioìn da pàrte di françéixi, i quæ voéivan che a sò aprovaçión a l'arivésse o prìmma poscìbile. O rizultâto o l'é stæto però che, pe riêscî a acurtî i tènpi, i costitoénti àn dovûo refâse diretaménte a-o tèsto da Costituçión françéize do 1795, ch'a l'é stæta adatâ sôlo parçialménte a-a scitoaçión lìgure. Co-a nêuva càrta costituçionâle a-i 17 de zenâ o Brìgnoe o sciortîva do tùtto da-a scêna polìtica e o govèrno o pasâva inte moén de 'n Diretöio formòu da Loîgi Manoælo Corvétto, Nicolò Litardi, Pòulo Còsta, Agostìn Magión e Zòrzo Anbrêuxo Molfìn.

Pöco ténpo dòppo, a-i 17 d'òtôbre do 1797, cómme consegoénsa do Tratâto de Campoformio l'inperatô d'Òustria Françésco II o renonçiâva a-i coscì dîti féodi inperiâli, acetàndo che foîsan unîi a-a Repùbrica Lìgure. Quésti féodi formâvan 'na zöna ch'a l'òcupâva a pàrte de l'Otrazôvo ciù vixìnn-a a Zêna, circondàndo i pöchi pàssi tegnûi da-o govèrno zenéize da coscì dîta stràdda da Bochétta scìnn-a Nêuve: êan defæti di féodi inperiâli i pàixi a levànte e a ponénte de 'sta stràdda chi, ö sæ Buzàlla, Rónco, Arquâ e âtri.

Goæra lìgure-piemontéize

Dòppo l'intrâ da Repùbrica Lìgure inta sfêra d'infloénsa françéize, o nêuvo òbietîvo do govèrno rivoluçionâio da Frànsa o l'êa diventòu quéllo de levâ da-o tröno do Régno de Sardégna o rè Càrlo Manoælo IV, creàndo 'n govèrno republicàn in Piemónte ascì. Se són dónca infiltræ numerôxi agénti françéixi pe amiâ de fâ partî de rivòlte da-i giacobìn locâli, ma quéste êan tùtte falîe.

Dòppo a batàggia de Ornavasso 'n çèrto nùmero de ribèlli o s'êa rifugiòu a Carêuxo, teritöio do Régno de Sardégna ch'o l'êa però 'n'enclave inta Repùbrica Lìgure, da-a quæ òrganizâvan de incurscioìn cóntra i vixìn vilàggi inti domìnni sabòudi, avéndo riçevûo 'na scilençiôza aprovaçión da pàrte de outoritæ françéixi e lìguri. Dónca, a-i 5 de zùgno do 1798, e trùppe sardegnòlle a-o comàndo do cónte Policarpo Cacherano d'Osasco atacâvan Carêuxo, atraversàndo e tære lìguri e continoàndo l'insegoiménto di ribèlli scìnn-a Gâvi, dónde a goarnixón locâle a l'à préizo e pàrte di segóndi, sparàndo a-i piemontéixi.

A-i 7 de zùgno a Repùbrica Lìgure a l'à dónca diciaròu goæra a-o Piemónte e, con l'arénbo di françéixi, a prìmma fâze do conflìtto a l'é stæta favorévole a-i zenéixi dæta l'òcupaçión de Carêuxo a-i 12 de zùgno, de Lêua a-i 19 e do fòrte de Seravàlle a-i 27 do mæximo méize. Into méntre però da Inêia, a quæ e trùppe lìguri no êan ariêscîe a òcupâ, partîva 'n ezèrcito piemontéize ch'o prendéiva Diàn e o Pòrto, instalàndose in scê vixìnn-e artûe. Dæto che into Ponénte a scitoaçión a l'êa diventâ asæ conplicâ, o Diretöio de Frànsa a-a séia do 27 zùgno o l'à ordinòu a fìn de òstilitæ.

'Sta cùrta goæra chi a l'à dónca mìsso in ciæo e debolésse da nêuva repùbrica, sénsa che i sucesîvi procèssi creæ pe individoâ i responsàbili da desfæta militâre séggian riêscîi a risòlve i sò problêmi.

Atàcco oustrìaco

Màppa de Zêna inte l'ànno 1800.

A ripréiza da goæra tra a Frànsa e e âtre poténse eoropêe a l'é stæta 'na desgràçia pi-â zoêna Repùbrica. E contìnoe sconfìtte de l'ezèrcito françéize e o consegoénte abandón di teritöi òcupæ o l'avixinòu sénpre de ciù o conflìtto a-a Ligùria, avéndo quésta 'na fòrte rilevànsa stratégica dæto che o l'êa l'ùrtimo coridô de colegaménto co-a Frànsa. Into màzzo do 1799 a scitoaçión a l'êa asæ pezoâ, co-a Rivêa de Levànte ch'a l'êa òcupâ da-e trùppe oustro-rùscie, e quæ êan préize con l'asédio di vàrri fòrti, méntre in quélla de Ponénte, spécce a Inêia, êan scciupæ de rivòlte.

Dæto o quàddro da scitoaçión militâre, o scóntro tra i doî ezèrciti o l'é avegnûo pròpio a l'altéssa de Zêna: defæti, a-i 15 d'agòsto do 1799 a lìnia do frónte a se trovâva a Nêuve, ciù ò mêno sciusciànta chilòmetri a nòrd da çitæ. I françéixi, chi batûi, se són dónca rifugiæ drénto a Zêna. A quèsto pónto o govèrno lìgure o l'êa diventòu 'n popón inte moén di françéixi, ancón de ciù de quànte o l'êa za scìnn-a quéllo moménto. Aprêuvo a-o cólpo de Stâto do 18 brumâio, ch'o l'avéiva portòu o Napolión a-o potêre in Frànsa, a-i 7 de dexénbre do 1799 ànche l'esperiénsa democràtica lìgure a l'à avûo bruscaménte fìn dæta a presción di françéixi. O Diretöio o l'é stæto dónca privòu de sò fonçioìn e a-o sò pósto o vegnîva creòu 'n colêgio de Novemviri.

L'arîvo di ezèrciti oustrìachi e rùsci into nòrd Itàlia o l'à segnòu a fìn da rivoluçión in squæxi tùtta a penîzoa, con sôlo Zêna ch'a restâva in goæra. A çitæ, sótt'a-a goìdda do generâle Andrîa Masêna, a se trovâva coscì a sostegnî 'n rìgido blòcco da pàrte di oustrìachi e di ingléixi, i quæ, da-o màrso do 1800 àn estéizo o blòcco da çitæ da-o lâto do mâ ascì, inpedìndo do tùtto l'arîvo de vìveri. Circondâ a tæra da-e trùppe oustro-piemontéixi, co-i oustrìachi che avéivan o pròpio cànpo prinçipâ a-e Cabànne de Marcaieu, a çitæ a l'à resistîo pe tànto ténpo, scibén che a fàmme a faxéiva ciù mòrti di conbatiménti.

Preçiôza testimoniànsa di quélli moménti dramàtichi a l'é a crònaca filo-françéize de l'Istoria del blocco di Genova nell'anno 1800 scrîta da l'Àngiòu Petracchi, arivòu cómme tànti âtri a difénde çitæ. Lê, inta sò òpera, o scrîve de quànte o l'êa difìçile, co-e condiçioìn inte quæ a se trovâva a çitæ, garantî o rispètto de l'òrdine pùblico; in particolâ o gràn, "mancàndo sénpre de ciù tùtti i giórni, o l'incomensâva a prodûe quàrche agitaçión popolâre". O Petracchi o scrivéiva ascì:

«Cotesta scarsezza era giunta a tal punto, che non distribuitasi al Popolo, che due oncie di pane per cadauno, ed andando a mancar anche quelle, fu preso dal Governo il saggio provvedimento di far distribuire a piccolo prezzo in varj luoghi della città delle buone, e nutritive ministre, che tenevano sicuramente luogo di pane, e saziavano, e consolavano i poveri Cittadini».

O l'é stæto in 'sto contèsto chi che, forsàndo ciù vótte o blòcco navâle e atacàndo con sôlo 'na vêgia galêa e nâve ingléixi, o l'à mostròu e sò capaçitæ mainæ e tàtiche o lezendâio capitànio e corsâ Giöxèppe Bavàstro. Da tæra a se conbattéiva lóngo a lìnia di fòrti, scóntri inti quæ o l'à parteçipòu l'Ûgo Foscolo ascì, ch'o l'é stæto ferîo vixìn a-e redûte dîte di Doî Fræ.

Òrmâi a-o strêmo, a çitæ a l'é stæta a-a fìn costréita a rendîse ànche se, a ògni mòddo, i zenéixi, àn cedûo con önô, òtegnìndo a permisción, a chi o l'avésse dexidiòu, de lasciâ a çitæ. Però, con grànde vantàggio pe-o Bonapàrte, o blòcco o l'avéiva trategnûo i sò nemîxi abàsta a lóngo da fâ scì ch'o vinçésse sénsa problêmi a batàggia de Maréngo. Coscì o Napolión o l'êa tórna l'àrbitro de sòrte d'Itàlia e a Repùbrica Lìgure a s'aviâva a-a fìn da sò brêve e tribolâ existénsa.

A fìn

O sucesîvo Tratâto de Lunéville o l'à confermòu o triónfo do generâle françéize, che a quésto pónto o l'à decîzo de uniformâ e vàrie repùbriche giacobìnn-e a-o sò nêuvo progràmma polìtico de stànpo moderòu. In sciô modéllo da vixìnn-a Repùbrica Cisalpìnn-a, ànche quélla Lìgure a l'à riçevûo 'na nêuva Costituçión, de mòddo da evitâ ògni riferiménto a-e idêe rivoluçionâie. A democraçîa a l'é stæta dónca abolîa in favô de 'n nêuvo regìmme òligàrchico, ciù scimìle a-o fûturo stâto liberâle, ch'o dâva o dirìtto de vôto sôlo a-i apartenénti a un di tréi "colêgi"; ö sæ i propiêtâi de tære, i studiôxi e i comerciànti. A l'é stæta ripristinâ a càrega de Dûxe ascì, mìssa a càppo de 'n senâto formòu da trénta ménbri, tra i quæ quàttro êan i minìstri de l'Intèrno, de Finànse, da Goæra e da Giustìçia. I ménbri de l'âtra càmia, ciamâ a Consùlta Legislatîva, êan sciusciànta, ma se limitâvan sôlo a votâ e lézze propòste da-i senatoî.

L'ùrtimo, e ùnico, Dûxe da Repùbrica Lìgure o l'é stæto Gêumo Loîgi Duràsso, nominòu da-o Bonapàrte a-i 10 de agòsto 1802 e depósto a-i 29 de màzzo do 1805, con l'anesción dirètta da Ligùria a l'inpêro françéize, avegnûa a-i 4 de zùgno, e a sò consegoénte nòmina a Prefètto do Dipartiménto de Zêna e pöi a senatô de l'inpêro a-i 31 d'òtôbre do mæximo ànno. Inportànte ròllo inta mediaçión de condiçioìn d'anesción o l'é stæto quéllo do Loîgi Manoælo Corvétto, futûro minìstro de finànse do Régno de Frànsa.

Co-a chéita do Napolión e o sucesîvo Congrèsso de Viénna a saiâ préiza a decixón unilaterâle, in contràsto co-i pónti polìtichi prinçipalménte segoîi inti âtri câxi, de anétte a Lìguria, che into méntre a s'êa òrganizâ cómme Repùbrica Zenéize, a-o stâto sabòudo.

Govèrno

Ordinaménto giurìdico

1797-1802

Potêre legislatîvo: o còrpo legislatîvo o l'êa spartîo, segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Dispoxiçión generâli), inte doî conséggi formæ rispetivaménte da sciusciànta, dîto Conséggio de’ seniori ascì, e da trénta ménbri. Scibén che rapresentâvan tùtta a Naçión, o scistêma pi-â lô eleçión o l'êa bazòu in scê Giurisdiçioìn dæto che, quànde ògni ànno 'n tèrso di consegê o vegnîva rinovòu, ciaschedùnn-a Giurisdiçión a votâva pe 'n nêuvo ménbro se o l'êa finîo o mandâto de un ch'o foîse stæto elètto pròpio in quélla circoscriçión. Inte tùtti doî i Conséggi vegnîvan elètti, pe 'na duâta mascìma de 'n méize, 'n prescidénte e 'n segretâio.

• Conséggio di Sciusciànta: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Conséggio di Sciusciànta), quésto òrgano, formòu pròpio da sciusciànta ménbri, o l'êa quéllo responsàbile da propoxiçión de lézze. Into câxo 'na propoxiçión a foîse aprovâ da quésto Conséggio, poscìbile sôlo se a-a prezénsa de ciù da meitæ di sò ménbri, alôa a l'êa ciamâ deliberaçión e a pasâva a l'âtra càmia. Gödîvan, pe quésto conséggio, do dirìtto a l'eletorâto atîvo tùtti quélli ch'avéssan conpîo l'etæ de ànni 30 e che da a-o mêno 5 ànni foîsan rescidénti into teritöio da Repùbrica.
• Conséggio di Scignôri: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VI - Potêre legislatîvo, Conséggio di Scignôri), quésto òrgano, ch'o l'êa formòu da trénta ménbri, o l'êa quéllo responsàbile de l'aprovaçión in vîa definitîva de deliberaçioìn. Into câxo 'na deliberaçión a foîse aprovâ da quésto Conséggio, poscìbile sôlo se a-a prezénsa de ciù da meitæ di sò ménbri, alôa a l'êa ciamâ "lézze" e a pasâva a-o diretöio, o quæ o ghe mettéiva i scigìlli, faxéndo intrâ in vigô l'àtto. Gödîvan, pe quésto conséggio, do dirìtto a l'eletorâto atîvo tùtti quélli ch'avéssan conpîo l'etæ de ànni 40, che foîsan spozæ ò vìdoi e che da a-o mêno 7 ànni foîsan rescidénti into teritöio da Repùbrica.

Potêre esecutîvo: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo VII - Potêre esecutîvo) o potêre esecutîvo o l'êa afidòu a 'n Diretöio formòu da çìnque ménbri, i quæ êan elètti a scrutìnio segrétto da-o còrpo legislatîvo segóndo o scistêma segoénte. O Conséggio di Sciusciànta o l'avéiva o cónpito de propónn-e i candidæ a-a càrega, aprêuvo a-a fìn de quélla de un di ménbri do Diretöio, inti prìmmi çìnque giórni da quéllo moménto, e, inti 5 giórni sucesîvi, o Conséggio di Scignôri o dovéiva terminâ con l'eleçión. Poéivan êse elètti into Diretöio tùtti quélli ch'avéssan conpîo l'etæ de ànni 40, che foîsan spozæ ò vìdoi e che da a-o mêno 10 ànni foîsan rescidénti into teritöio da Repùbrica; pe de ciù no dovéivan êse di parénti pròscimi de 'n ménbro do Diretöio. A càrega a l'avéiva 'na duâta de çìnque ànni, co-a sostituçión anoâle de 'n ménbro, e, into câxo de mòrte de 'n di ménbri do Diretöio, o sò sostitûto o duâva in càrega sôlo pe-o ténpo restòu prìmma da sò decadénsa naturâle. O Diretöio o nominâva tra i sò ménbri 'n prescidénte, o quæ o l'êa sostitoîo ògni doî méixi, e fêua da quésti 'n segretâio, i minìstri (che no l'êan pàrte de 'n conséggio) e in generâli de tæra e de mâ.

Potêre giudiçiâio: co-a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Dispoxiçión generâli) a l'êa stabilîa 'na fórte separaçión di potêri, a quæ a l'êa particolarménte prezénte inte relaçioìn co-o potêre giudiçiâio, óltre che, a l'época inovatîvo, prinçìpio de l'unicitæ de giurisdiçión. O l'êa stabilîo ànche l'inportànte prinçìpio do patrocìnio a grâti e se decidéiva a futûra adoçión de 'n còdice civîle, ch'o saiâ svilupòu in sciâ bâze de l'inportantìscimo Code civil des français.

• Giustìçia civîle: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Giustìçia civîle), a l'êa aministrâ atravèrso a prezénsa de a-o mêno un Giùdiçe de pâxe pe ògni cantón, a quæ decixón a no l'avéiva 'n gràddo de apéllo dæto che, into câxo o no foîse riêscîo a riconciliâ e pàrte, o procèsso o pasâva into Tribunâ civîle. Quésto, ch'o l'êa prezénte in nùmero a-o mêno de un pe ògni Giurisdiçión e che avéiva de seçioìn dedicæ a-a giustìçia criminâle ascì, o l'êa formòu da tréi giùdiçi (aomentàbili da-o còrpo legislatîvo, se a giurisdiçión a l'avéiva ciù de 50.000 abitànti, pe mùltipli de tréi). Êan prevìsti ànche di Tribunæ speciâli, da-o fonçionaménto scìmile a quéllo di civîli, con conpeténse de tîpo comerciâle, ségge pe-i tràfeghi pe mâ, che pe quélli vîa tæra.
• Giustìçia criminâle: segóndo a Costituçión do 1797 (Càppo IX - Potêre giudiçiâio, Giustìçia coretîva, e criminâle), a l'êa aministrâ a livéllo de Giurisdiçioìn da-e apòxite seçioìn di tribunæ. Inta Costituçión són ascì elencæ i vàrri dirìtti e e tutêle garantîe a-i inputæ.
• Tribunâ de Casaçión: co-a Costituçión do 1797 (Càppo X - Tribunâ de Casaçión) a l'êa prevìsta a creaçión de 'n Tribunâ de Casaçión, ùnico pe tùtto o teritöio da Repùbrica, formòu da nêuve ménbri, rinovæ pe 'n tèrso ògni ànno. Coscì cómme ancón a-a giornâ d'ancheu, e conpeténse de l'ùrtimo gràddo da giustìçia són limitæ a giudicâ in mérito a-a regolaritæ di debæ e o rispètto da lézze, sénsa intrâ in mérito a-e còuze de 'na çèrta senténsa. A-o Tribunâ de Casaçión o l'êa ligòu 'n apòxito comisâio, nominòu da-o Diretöio, atravèrso o quæ l'esecutîvo o denonçiâva a-i giùdiçi i câxi inti quæ l'avéssan oltrepasòu i pròppi potêri.
• Âta Córte de Giustìçia: co-a Costituçión do 1797 (Càppo XI - Âta Córte de Giustìçia) a l'êa prevìsta ànche a creaçión de 'na segónda âta córte, con conpeténsa a giudicâ e acûze amìsse vèrso o còrpo legislatîvo, o Diretöio e i vàrri giùdiçi. A l'êa formâ da çìnque giùdiçi, doî "acuzatoî naçionâli" e di âti giurâti nominæ da-i comìççi eletorâli de Giurisdiçioìn. A sò formaçión a l'êa domandâ a-o Tribunâ de Casaçión, o quæ o nominâva i chìnze candidæ tra i quæ vegnîvan elètti a scrutìnio segrétto i çìnque giùdiçi (i quæ pöi votâvan pe 'n pròpio prescidénte) e, inta mæxima sesción, o Tribunâ de Casaçión o votâva ànche i doî acuzatoî naçionâli tra i sò ménbri. I àtti de l'acûza êan preparæ da-o Conséggio di Sciusciànta méntre i âti giurâti êan nominæ ògni ànno, in nùmero de doî, inte ciaschedùnn-a Giurisdiçión.

1802-1805

Co-a Costituçión do 1802 a l'é cangiâ notevolménte a disciplìnn-a giurìdica do còrpo legislatîvo, òua domandâ pi-â ciù pàrte a-e lézze òrdenâie ciufîto che a-o tèsto costituçionâle. Òrgano fondamentâle, titolâre do potêre legislatîvo, o l'êa diventòu o Senâto, 'na spécce de parlaménto a 'na sôla càmia e da-e dimenscioìn ridûte. O Senâto o l'êa defæti formòu da 30 ménbri, con a-o mêno trént'ànni ciaschedùn, e o l'êa prescjedûo da-o Dûxe, o quæ (con a-o mêno 40 ànni) o l'avéiva 'na càrega da-a duâta de sêi ànni. Pe de ciù, o Senâto o l'êa spartîo tra çìnque Magistrâti (i quæ ménbri êan da lê elètti), ö sæ o Magistrâto suprêmo, quéllo de giustìçia e legislaçión, quéllo de l'intèrno, quéllo de goæra e marìnn-a e quéllo de finànse, co-i quàttro "specialìstichi" che a-o sò càppo avéivan un di minìstri. O Magistrâto suprêmo o l'êa pe cóntra conpòsto da nêuve ménbri, di quæ un o l'êa o Dûxe, quàttro i Minìstri e quàttro âtri senatoî, doî di quæ vegnîvan nominæ da-o Colêgio di Poscidénti.

I Colêgi eletorâli êan tréi, un pe ògni categorîa de çitadìn co-o dirìtto de vôto, ö sæ quéllo di Poscidénti (formòu da 200 ménbri), o Colêgio di Biteghæ (200) e quéllo de’ Dotti (100), a quæ càrega, co-o dirìtto a l'eletorâto atîvo dòppo i 30 ànni, a l'êa a vìtta. I dechéiti da-a càrega, pe mòrte ò pe censûa, poéivan êse sostitoîi ògni sêi ànni con di nêuvi candidæ nòminæ da-i Colêgi. Quésti ùrtimi prezentâvan ascì i tréi candidæ tra i quæ votâ pi-â càrega de Dûxe.

A giustìçia a l'êa ancón gestîa da 'n Tribunâ suprêmo, ùnico pe tùtta a Repùbrica e ch'o giudicâva in ùrtimo gràddo e decixoìn di tribunæ de revixón e d'apéllo. Pe quànte o rigoarda i âtri livélli de giùdiçio són stæti institoîi tréi tribunæ de revixón, sêi de Giurisdiçión, un pe ciaschedùnn-a de 'ste circoscriçioìn chi, e a-a fìn i giùdiçi de cantón, òrgano de prìmma istànsa. O gh'êa ascì, inti sôli câxi indicæ da-a Costituçión, quàrche tribunâ speciâle: óltre a quèlli de comèrcio, za existénti, saiàn creæ quélli militâri e 'n tribunâ speciâle ch'o giudicâva sôlo e còuze inte quæ a Naçión a l'avésse 'n interèsse òriginâio e dirètto.

Costituçión

1797

(IT) «La Sovranità è l’esercizio della volontà generale; risiede essenzialmente nel Popolo. È indivisibile, inalienabile, imprescrittibile.»	(LIJ) «A Sovranitæ a l'é l'ezercìçio da voentæ generâle; a stâ fondamentalménte into Pòpolo. A l'é indivixìbile, inalienàbile, inprescrittìbile.»
(Costituçión do Pòpolo Lìgure, art. 1)

A l'é stæta a prìmma Costituçión da Repùbrica Lìgure, aprovâ co-a magiorànsa di vôti di comìççi popolâri (ciù ò mêno çentomîa in sce 'n totâle de çentovintimîa) a-i 2 de dexénbre do 1797. A l'avéiva 'n contegnûo estremaménte inovatîvo rispètto a-o precedénte scistêma de govèrno, diretaménte derivòu da quéllo da Costituçión françéize do 1795, da-a quæ, pe-e raxoìn za minsonæ, a l'é stæta repigiâ a ciù pàrte di artìcoli de mòddo da rénde ciù spedîo o procèsso da sò redaçión.

A Costituçión do 1797, ofiçialménte Costituçión do Pòpolo Lìgure, a l'é coscì struturâ:

• Prinçìppi fondamentâli
  • Sovranitæ do Pòpolo
  • Dirìtti de l'òmmo in socjêtæ
  • Dovéi de l'òmmo in socjêtæ
  • Dovéi do còrpo sociâle
• Costituçión (Càppi): I - Repùbrica Lìgure, II - Divixón do teritöio, III - Stâto polìtico di çitadìn, IV - Comìççi primâi, V - Comìççi eletorâli, VI - Potêre legislatîvo, VII - Potêre esecutîvo, VIII - Monicipâlitæ, asenblêe de cantón e comisâi do govèrno, IX - Potêre giudiçiâio, X - Tribunâ de Casaçión, XI - Âta Córte de Giustìçia, XII - Da Fòrsa Armâ, XIII - Contriboçioìn, XIV - Instruçión pùblica, XV - Relaçioìn èstere, XVI - Rifórma da Costituçión, XVII - Dispoxiçioìn generâli

1802

(IT) «La Libertà, l’Eguaglianza e la Rappresentanza nazionale sono le tre grandi basi della Costituzione della Repubblica Ligure»	(LIJ) «A Libertæ, l'Egoaliànsa e a Raprezentànsa naçionâle són e træ grénde bâze da Costituçión da Repùbrica Lìgure.»
(Costituçión da Repùbrica Lìgure, art. 1)

A segónda Costituçión da Repùbrica Lìgure, aprovâ inte l'ànno 1802, a l'é o testimònio do nêuvo indirìsso polìtico de stànpo moderòu dæto da-o Napolión a-o govèrno françéize dòppo a proclamaçión do Prìmmo Inpêro. Dónca, scimilménte a quànte o l'é stæto fæto inte âtre repùbriche giacobìnn-e, a l'é stæta scrîta quésta nêuva costituçión de stànpo bén bén ciù moderòu e co-o ritórno a-o regìmme òligàrchico precedénte.

A Costituçión do 1802, ofiçialménte Costituçión da Repùbrica Lìgure de l'ànno 1802, a l'é coscì struturâ:

• Tìtolo I - Prinçìppi fondamentâli
• Tìtolo II - Di còrpi che concoran a-a formaçión e a l'ezecuçión de lézze
• Tìtolo III - Dispoxiçioìn generâli

Òrganizaçión teritoriâle

Stöia e fonçionaménto

A Convençión de Monbèllo, fisàndo i prìmmi pónti do futûro govèrno, a l'à decîzo tra e âtre cöse a fìn do regìmme privilegiòu che, da-o XII sécolo, o l'avéiva regolòu i rapòrti tra a capitâle e o sò domìnio. Dónca un di prìmmi provediménti do govèrno provizöio o l'é stæto quéllo de abolî tùtte e convençioìn in scê comunitæ de l'ecs-domìnio zenéize e, contenporaniaménte, l'emanaçión de çèrte dispoxiçioìn pe riorganizâ provizoriaménte e aministraçioìn locâli, ségge giudiçiâie che civîli, in atéiza de concordâ 'na nêuva divixón aministratîva do teritöio ch'a l'aviéiva dovûo trasformâ in mòddo radicâle l'asèsto do Stâto. Co-i decrétti do 3 e 4 lùggio 1797 in ciaschedùnn-a de precedénti circoscriçioìn (za sêde de "giusdicenti con piena giurisdizione criminale") són stæte creæ de aministraçioìn centrâli co-in giùdiçe civîle e criminâle e 'na "Centralitæ" formâ da çìnque ménbri responsàbili de l'òrganizaçión da goàrdia naçionâle, da direçión di afâri pùblichi, de l'inpiêgo de fòrse armæ e de l'arecugéita de tàsce, tùtte fonçioìn che into govèrno òligàrchico êan di "patrizi giusdicenti". Inti pàixi che êan a sêde de 'na giudicatûa de livéllo ciù bàsso, con conpeténsa sôlo in matêia civîle, ò de 'n còrpo comunitâio, són stæte creæ de monicipâlitæ con cónpiti de mantegniménto de l'òrdine pùblico, de gestión de intræ e di bêni comunâli, de l'anòna, de l'ægoa, de stràdde, de òpere pîe e de l'istruçión pùblica. E nòmine di prìmmi aministratoî, tànto de monicipâlitæ che de aministraçioìn centrâli, êan fæte da "comisâi ordinatoî" mandæ inte Rivêe ò l'Otrazôvo e che spésso, spécce pi-â càrega de giùdiçe, se limitâvan a confermâ i precedénti poistæ e capitàgni.

'Sto ordinaménto chi o l'é restòu in vigô scìnn-a-i prìmmi de lùggio do 1789, quànde, dòppo méixi de discuscioìn, a l'é stæta promulgâ a rifórma prevìsta in costituçión. A lézze n° 111 do 27 màzzo 1798 a l'à dónca creòu i comùn, un pe ògni paròcchia, rètti da de "monicipâlitæ" formæ da tréi a nêuve ménbri, rinovàbili pe 'n tèrso ògni ànno. Ciù comùn formâvan 'n cantón, co-în'asenblêa a quésto livéllo, prescjedûa da-o prescidénte da monicipâlitæ capolêugo, ch'a l'êa incaregâ de ripartî e tàsce e vigilâ in scî ògètti de interèsse generâle. I cantoìn, 156 in tùtto, êan dónca ragrupæ in vìnti Giurisdiçioìn, da-e quæ són stæti nominæ di Comisâi de Govèrno incareghæ de controlâ o fonçionaménto de aministraçioìn sotopòste, a regolaritæ de òperaçioìn eletorâli e l'atoaçión di decrétti governatîvi (lézze n° 63 do 16 agósto 1798). Pe de ciù, a-i 17 e 21 lùggio són stæte institoîe e asenblêe de Giurisdiçión con fonçioìn sorviatùtto finançiâie, cómme o ripàrto de tàsce tra i cantoìn e a conpilaçión di bilànci preventîvi. Co-a za minsonâ lézze n° 111 o l'é stæto riformòu o scistêma giudiçiâio ascì, formòu da 'n Tribunâ de Casaçión a Zêna, 'n Tribunâ civîle e criminâle pe ògni Giurisdiçión e 'n Giùdiçe de pâxe, de 1ª ò 2ª clàsse in ògni cantón.

E nêuve càreghe êan tùtte eletîve, co-e asenblêe che se riunîvan tùtti i ànni in ògni comùn (comìççi primâi) e Giurisdiçión (comìççi eletorâli). 'Sto scistêma chi o s'é rivelòu asæ conplèsso, tànto che dòppo quàrche méize o Diretöio o se lamentâva da sò "incoerénsa e confuxón". I nêuvi comùn êan pìn de cónpiti che no l'êan in gràddo de fâ, co-in personâ inadegoòu e de spéize ezageræ. A-e dificoltæ e aministraçioìn locâli àn rispòsto con l'inèrçia ò l'anarchîa, no rispetàndo e diretîve do govèrno centrâle e refuàndo de pagâ e tàsce, portàndo adreitûa a di sponcioìn outonomìsti. Into màzzo-zùgno 1800 l'òcupaçión da Ligùria da pàrte de trùppe oustrìache a l'à portòu a-a creaçión de 'na "Regénsa Inperiâle Reâ e Provizöia" che, reciamàndo in vigô statûti e òrdini monicipâli pre-1797, a l'à nominòu de "Inperiâli e Reæ Deputaçioîn" inti capolêughi de Giurisdiçión con l'incàrego de ricostitoî e aministraçioìn de comunitæ za sogètte a-o domìnio zenéize con "quéllo nùmero de agénti ò scìndichi existénti avànti l'época fatâle da Rivoluçión". A riconquìsta françéize a l'à mìsso fìn a quésto brêve intermêzo, zaché a nêuva "Comisción straordenâia de govèrno" nominâ da-o Napolión a l'à fîto incomensòu a ricostroî e monicipâlitæ segóndo i ordinaménti do 1798, sótt'a-a direçión di comisâi straordenâi insediæ inte Giurisdiçioìn. O tùtto o l'êa però fæto co-in clìmma de inçertéssa pî-a sòrte polìtica da Ligùria, dæti i progètti de anesción a-a Repùbrica Cisalpìnn-a.

Quésta scitoaçión a finiâ into 1802 co-a rifondaçión da Repùbrica segóndo a ciù moderâ costituçión françéize de l'ànno VIII e a costituçión da Repùbrica Italiànn-a derivâ da-i Comìççi de Lión. A lézze òrgànica n° 24 do 17 zenâ 1803 a l'é stabilîo e nêuve sudivixoìn aministratîve, conprendéndo ànche i teritöi sabòudi de Lêua, Inêia e di féodi inperiâli do Tortonéize, con l'òbietîvo de ricarcâ i confìn di govèrni e di capitanæghi de l'antîgo regìmme; són stæte coscì mantegnûe e denominaçioìn stòrico-naturâli za dêuviæ into 1798 scibén che o nùmero de Giurisdiçioìn o l'êa stæto ridûto da 20 a sôlo 6. Ògni Giurisdiçión a l'êa controlâ da 'n Proveditô, con potêri scìmili a quélli de 'n prefètto. O l'é stæto abasòu ànche o nùmero di cantoìn, da 156 a 47, tegnìndo a càppo de ciaschedùn de quésti 'na monicipâlitæ co-in nùmero variàbile de conponénti e responsàbile de finànse, di travàggi pùblichi e de òpere pîe e ascistensiâli. Inti 705 comùn, un pe ògni paròcchia, són stæti institoîi i nêuvi Conséggi comunâli sótt'a-a prescidénsa de 'n Agénte çernûo da-o Proveditô tra i consegê, che êan tra 10 e 25. Pe quànte o rigoàrda l'aministraçión da giustìçia, saiàn creæ tréi Tribunæ de Revixón ò d'Apéllo a Zêna, Aràsce e Lévanto méntre o gh'êa 'n Tribunâ òrdenâio civîle e criminâle pe ògni Giurisdiçión, da-o quæ dipendéivan i Giùdiçi de prìmma istànsa, rescidénti inte ògni cantón. 'Sta rifórma chi, ch'a prevedéiva ànche a creaçión de consùlte inti capolêughi de Giurisdiçión, mâi intræ in fonçión, scibén ch'a l'êa inspirâ a-i prinçìppi de centralizaçión, a no l'é ariêscîa a creâ 'n scistêma eficénte, aprêuvo sorviatùtto a-a gréive carénsa de personâ qualificòu pe fâ fonçionâ 'na strutûa aministratîva coscì conplèssa. Pe de ciù a scitoaçión a l'êa conplicâ da-a decixón de creâ inte ògni Giurisdiçión un ò ciù distréiti afidæ a di vîce-proveditorâti, segóndo o modéllo difûzo de la da-e Àrpi. Pe provâ a snelî 'na strutûa aministratîva che, raportâ a-e dimenscioìn teritoriâli da Ligùria a l'êa do tùtto ezagerâ, inta primavéia do 1804 o Senâto o l'à efetoòu 'na dràstica riduçión de circoscriçioìn comunâli, pasæ da 705 a 324, co-in generâle acorpaménto de vàrri comunélli "inte 'n sôlo comùn coscì cómme êan into pasòu".

L'unión da Repùbrica Lìgure a-o Primmo Inpêro françéize, avegnûa a-i 25 de màzzo do 1805, a no l'à segnòu 'n'inmediâta cesaçión de l'ordinaménto lìgure. Defæti, un di prìmmi provediménti de l'arçitezoê Charles-François Lebrun, nominòu da-o Napolión governatô da Ligùria, o l'é stæto quéllo de confermâ a càrega di aministratoî existénti, cangiàndo (se poscìbile) a precedénte denominaçión con quélla françéize. A ògni mòddo, tra o dexénbre do 1805 e o zenâ de l'ànno dòppo intriàn in fonçión e nêuve aministraçioìn.

1797-1798

Chi de sótta a gh'é a tabèlla ch'a riasùmme o ripàrto teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1797 e 1798.

N.	Nómme	Nómme françéize	Capolêugo	Teritöi chi inclûzi	Pop.	Ménbri totâli elètti into còrpo legislatîvo	di quæ into Conséggio di Zoêni	di quæ into Conséggio di Ançién
1	Dipartiménto do Céntro	Département du Centre	Zêna (capitâle da Repùbrica ascì)	Zêna drénto e Miâge Vêgie e Nêuve	89.205	13	8	5
2	Dipartiménto de Pàrme	Département des Palmes	Sanrémmo	Teritöi de Sanrémmo, Vintimìggia, Tàggia e Triêua	39.649	6	4	2
3	Dipartiménto do Càppo Vèrde	Département du Cap-Vert	Diàn	Teritöi de Pòrto, Diàn e Çérvo, Aràsce e pàrte de quéllo d'Arbénga	40.120	6	4	2
4	Dipartiménto da Marémoa	Département de la Maremole	A Prîa	Teritöi da Céive, Arbénga, A Prîa e Finâ, ciù de castelanîe	40.669	6	4	2
5	Dipartiménto do Letìnbro	Département du Letimbre	Sànn-a	Teritöi de Sànn-a, Nöi, Lànghe, Vâze e Sascéllo	39.767	6	4	2
6	Dipartiménto da Cerûza	Département de la Ceruse	Ôtri	Teritöi de Vâze ('na pàrte), Vàl d'Órba, Vàl d'Ôtri, Oâ e Séstri	39.735	6	4	2
7	Dipartiménto do Ponçéivia	Département du Polcevera	Róieu	Teritöi da Valàdda do Ponçéivia e Vàl Bezàgno ('na pàrte)	33.658	5	3	2
8	Dipartiménto do Lémmo	Département du Lemmo	Gâvi	Teritöi de Gâvi e Nêuve e da rîva mancìnn-a da Scréivia	26.800	4	3	1
9	Dipartiménto di Mónti Lìguri Òcidentâli	Département des Monts Ligures Occidentales	A Rochétta	Teritöi da Vàl Borbêa e da rîva drîta da Scréivia	26.820	4	3	1
10	Dipartiménto di Mónti Lìguri Òrientâli	Département des Monts Ligures Orientales	Ötón	Teritöi da Vàl d'Àveto, Vàl de Làsso e Vàl Trébia	25.280	4	3	1
11	Dipartiménto do Bezàgno	Département du Bisagne	Sàn Martìn d'Arbâ	Teritöi da Vàl Bezàgno, Bargàggi e Récco	40.390	6	4	2
12	Dipartiménto do Górfo Tigùlio	Département du Golfe de Tigullie	Rapàllo	Teritöi da Vàl de Récco, Rapàllo e Vàl Fontann-a Bónn-a	40.430	6	4	2
13	Dipartiménto de l'Entélla	Département de l'Entelle	Ciâvai	Teritöi de Ciâvai, Séstri e Vàl de Borzonàsca	40.570	6	4	2
14	Dipartiménto da Vâa	Département du Vara	Lévanto	Teritöi de Séstri ('na pàrte), Monêgia, Vàize, Vàl de Loàra, Vàl de Zignægo e de Godàn e Lévanto	40.153	6	4	2
15	Dipartiménto do Górfo de Vénere	Département du Golfe de Vénus	A Spézza	Teritöi da Spézza, Lèrxi e Sarzanéize	40.210	6	4	2

1798-1803

Chi de sótta a gh'é a lìsta ch'a riasùmme o ripàrto teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1798 e 1803.

N.	Nómme	Capolêugo	Cantoìn e capolêughi
1	Giurisdiçión de Zêna	Zêna (capitâle da Repùbrica ascì)	Zêna céntro ciù Bòrgo Incroxæ
2	Giurisdiçión de Lunigiànn-a	Sarzànn-a	I - Sarzànn-a, II - Bolàn, III - Améggia, IV - Lèrxi, V - Cravæa
3	Giurisdiçión de Górfo de Vénere	A Spézza	I - A Spézza, II - Vesàn Superiôre, III - Tivegna (O Fôlo), IV - Àrcoa, V - Beveìn, VI - Ricò, VII - Pòrtovénere, VIII - Vernàssa
4	Giurisdiçión de Mésco	Lévanto	I - Lévanto, II - Brignæ, III - Céive de Zignægo, IV - O Câro, V - Careu, VI - Montæto (Bonasêua), VII - Déiva
5	Giurisdiçión de Grùmolo e Vâa	Séstri Levànte	I - Séstri Levànte, II - Casàrsa, III - Castigión, IV - Vàize, V - Comunêgia (Vàize), VI - Maisànn-a, VII - Monêgia
6	Giurisdiçión de l'Entélla	Ciâvai	I - Ciâvai, II - Lavàgna, III - Caràsco, IV - Sànta Màia de Canposàsco (Sàn Conbàn), V - Borzonàsca, VI - Conscénti (Né)
7	Giurisdiçión do Tigùlio	Rapàllo	I - Rapàllo, II - Zoâgi, III - Sànta Margàita, IV - Sàn Giàcomo de Córte, V - Ciàn di Ràtti (Oê), VI - Lórsega, VII - Cicàgna, VIII - Ferâda (Mocònexi)
8	Giurisdiçión da Frûta	Récco	I - Récco, II - Camóggi, III - Söi, IV - Bogiàsco, V - Aósci, VI - Neión
9	Giurisdiçión do Bezàgno	Maràsci	I - Sàn Martìn d'Arbâ, II - Maràsci, III - Sàn Scî de Strùppa, IV - Bâvai, V - Sànta Màia de Bargàggi, VI - Nèrvi
10	Giurisdiçión di Mónti Lìguri Òrientâli	Ötón	I - Ötón, II - Roêgno, III - O Gorêio, IV - Zèrba, V - Corbesassi (Bral ed Preigora), VI - Torìggia, VII - Montebrùn, VIII - Rondanìnn-a, XI - Sàn Stêva, X - Cabànne (Rezoâgio), XI - Carêga
11	Giurisdiçión di Mónti Lìguri Òcidentâli	A Rochétta	I - A Crôxe, II - Cazélla, III - Montéuggio, IV - Savignón, V - Buzàlla, VI - Rónco, VII - L'Îzoa do Cantón, VIII - Cabélla, IX - A Rochétta, X - Cantalô, XI - Mongiardìn, XII - Garbàgna, XIII - Grondónn-a
12	Giurisdiçión do Lémme	Nêuve	I - Nêuve, II - Gâvi, III - Ötàggio, IV - Arquâ
13	Giurisdiçión do Ponçéivia	Séstri Ponénte	I - Róieu, II - Sàn Pê d’Ænn-a, III - Cornigén, IV - Çiânexi, V - Làrvego (Canpomòn), VI - Sàn Çepriàn (A Særa), VII - Séstri Ponénte, VIII - Braxî, IX - Sàn Chîgo, X - A Særa, XII - Mignànego, XIII - Sànt'Orçéize
14	Giurisdiçión da Cerûza	Ôtri	I - Ôtri, II - Rensén, III - Pra, IV - Mazón, V - Cànpo, VI - Roscigión, VII - Sàn Pê d'Órba (Órbe), VIII - Oâ
15	Giurisdiçión de Cónbo	Sànn-a	I - Sànn-a, II - Spötórno, III - Cugén, IV - Voæ, V - A Mænn-a d’Arbisêua, VI - D’âto d’Arbisêua, VII - Çélle, VIII - Coghêuo, IX - A Stélla, X - Sascéllo, XI - Vâze
16	Giurisdiçión de Ænn-a Candìde	Finâ	I - Finâ, II - Toiàn, III - A Prîa, IV - Bardìn Vêgio (O Tô), V - Feìn (Òrco Feìn), VI - Càrxi, VII - Nöi, VIII - Càrcae, IX - Bórmia, X - Calisàn
17	Giurisdiçión de Çenta	Arbénga	I - Arbénga, II - Çeiâ, III - Sucælo, IV - Cazanêuva, V - Ònso, VI - Rànso, VII - Côxo, VIII - Céive
18	Giurisdiçión de Còu de Méie	Aràsce	I - Aràsce, II - Lengoéggia, III - Sàn Gioàn (Andöra), IV - Diàn, V - Çérvo, VI - Vìlla Faròudi
19	Giurisdiçión di Oîvi	Pòrto	I - O Pòrto, II - Dôçêo, III - Lengoeggétta (A Çiprèssa), IV - Sàn Stêva
20	Giurisdiçión de Pàrme	Sanrémmo	I - Sanrémmo, II - Tàggia, III - Bâùcco, IV - Triêua, V - Çeriànn-a, VI - Coldirödi (Sanrémmo), VII - Bordighêa, VIII - Pénna (Bréggio), IX - Vintimìggia

1803-1805

Chi de sótta a gh'é a tabèlla ch'a riasùmme o ripàrto teritoriâle da Repùbrica Lìgure tra i ànni 1803 e 1805, dòppo a sò retìfica do 17 de zenâ 1803.

N.	Nómme	Capolêugo	Cantoìn e capolêughi	Pop.	N. comùn
1	Giurisdiçión do Céntro	Zêna	I - Zêna, II - Róieu, III - Séstri Ponénte, IV - Ôtri, V - Sàn Martìn d'Arbâ, VI - Récco, VII - Torìggia	197.608	112
2	Giurisdiçión do Lémme	Nêuve	I - Nêuve, II - Gâvi, III - Ötàggio, IV - Oâ, V - Seravàlle, VI - A Rochétta, VII - Rónco, VIII - Savignón	62.892	89
3	Giurisdiçión de l'Entélla	Ciâvai	I - Ciâvai, II - Rapàllo, III - Neión, IV - Ötón, V - Sàn Stêva, VI - Vàize, VII - Séstri Levànte	103.146	157
4	Giurisdiçión do Górfo de Vénere	Sarzànn-a	I - Sarzànn-a, II - Lèrxi, III - A Spézza, IV - Godàn, V - Lévanto	61.904	98
5	Giurisdiçión de Cónbo	Sànn-a	I - Sànn-a, II - Vâze, III - Sascéllo, IV - Nöi, V - Finâ, VI - A Prîa, VII - Lêua, VIII - Calisàn, IX - Càrcae	72.097	75
6	Giurisdiçión di Oîvi	Inêia	I - Inêia, II - Borgomâ, III - Céive, IV - Arbénga, V - Aràsce, VI - Diàn, VII - O Pòrto, VIII - Triêua, XI - Tàggia, X - Sanrémmo, XI – Vintimìggia	122.767	174
-	Repùbrica Lìgure	Zêna	47 cantoîn	620.413	705

Càppi de Stâto

Chi de sótta a gh'é a lìsta di òrgani che se són sucedûi a-o govèrno inta brêve existénsa da Repùbrica Ligùre:

• Prescidénte do Govèrno Provizöio: Giàcomo Màia Brìgnoe (14 de zùgno do 1797 - 17 de zenâ do 1798)
• Diretöio Esecutîvo: (17 de zenâ do 1798 - 7 de dexénbre do 1799)
• Comisción de Govèrno: (7 de dexénbre do 1799 - 24 de zùgno do 1800)
• Comisción Provizöia de Govèrno: (24 de zùgno do 1800 - ? 1800)
• Comisción de Govèrno: (? 1800 - 2 de lùggio do 1800)
• Comisción Straordenâia de Govèrno: (2 de lùggio do 1800 - 3 de lùggio do 1802)
• Dûxe da Repùbrica Lìgure: Gêumo Loîgi Duràsso (3 de lùggio do 1802 - 4 de zùgno do 1805)

Bibliografîa

• (IT) AA. VV., Registro delle sessioni del governo provvisorio della Repubblica di Genova dal giorno della sua installazione 14 giugno 1797, Zêna, Stamperia nazionale, 1797.
• (IT) AA. VV., Raccolta delle leggi, ed atti del corpo legislativo della Repubblica Ligure: Da' 17. Gennajo 1798. Anno primo della ligure libertà, Zêna, Franchelli, 1798.
• (IT) Angelo Petracchi, Istoria del blocco di Genova nell' anno 1800: dell' era francese VIII, Zêna, Stamperia Porcile e C., 1800.
• (IT) AA. VV., Costituzione della Repubblica ligure (1802), Zêna, Stamperia Nazionale Strada Giulia, 1802.
• (IT) AA. VV., Annali della Repubblica ligure dall'anno 1797 a tutto l'anno 1805, vol. 1-4, Zêna, Tipografia Botto, 1852.
• (IT) Giovanni Assereto, La Repubblica ligure. Lotte politiche e problemi finanziari, 1797-1799, Torìn, Fondazione Luigi Einaudi, 1975, ISBN 88-70-58286-8.
• (IT) Antonino Ronco, Storia della Repubblica Ligure, 1797-1799, Zêna, Sagep, 1988, ISBN 88-70-58220-5.
• (IT) Antonino Ronco, Genova tra Massena e Bonaparte: storia della Repubblica Ligure - il 1800, Zêna, Sagep, 1988, ISBN 88-70-58286-8.
• (IT) Giovanni Assereto, La seconda repubblica ligure: 1800-1805 : dal 18 brumaio genovese all'annessione alla Francia, Milàn, Selene, 2000, ISBN 88-86-26734-7.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Repùbrica Lìgure

Colegaménti estèrni

• (EN) Ligurian Republic - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu o 16 seténbre 2021.
• (IT) Vito Antonio Vitale, LIGURE, REPUBBLICA, Enciclopedia Italiana, 1934. URL consultòu o 16 seténbre 2021.
• (IT) Costituçión da Repùbrica Lìgure do 1797, in sce dircost.unito.it. URL consultòu o 16 seténbre 2021.
• (IT) Costituçión da Repùbrica Lìgure do 1802, in sce dircost.unito.it. URL consultòu o 16 seténbre 2021.