Wikipedia

Sann-a

çitè e cumüne ligüre
SV
 Questa pagina a l'è scrita in savuneize

Sann-a[n. 1] a l'è ina çitè e cumüne ligüre de 58.433 abitanti[2], tèrsa int'a regiùn pe abitanti e cappulögu d'a sö pruvincia. Afaciä insc'ou Mä Ligüre, Sann-a a l'è u centru ciü inpurtante pe pupulaçiùn d'a Rivea de Punente e, utre che çitè de mä, a l'è ligä ascì a l'intrutèra pe mezu d'u passu d'a Buchetta d'Artä, ch'u marca u cunfìn tra Arpe e Apennìn[13].

Sann-a
cumüne
Sann-a – Stemma Sann-a – Bandiera
Sann-a – Veduta
Sann-a – Veduta
Sann-a da-a Madonna d'u Munte
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Ligüria
Provìnsa Sann-a
Aministraçión
ScìndicoMarco Russo (indipendente de centru-mancinn-a) da-o 20-10-2021
Teritöio
Coordinæ:44°18′29″N 8°28′52″E
Altitùdine4 m s.l.m.
Superfìcce65,32 km²
Abitanti58 433[2] (31-10-2023)
Denscitæ894,57 ab./km²
FraçioìnCadebunn-a, E Furnäxe, Lavagnöa, Lêze, Marmuäsi, Masc-ciu, Muntemôu, San Benärdu, San Bèrtumé d'u Boscu, Santuäju, Simavalle, Zinöa[1]
Comùn confinantiA Main-a d'Arbisöa, Artä, Cairi, Cüggèn, D'ätu d'Arbisöa, Vuè
Âtre informaçioìn
CAP17100
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009056
Cod. cadastrâI480
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[3]
Cl. climàticazöna D, 1 481 GG[4]
Nomme abitantiSavuneixi
Ciciolli/Ciciullè (surv.)
Sànto patrónMadonna d'a Mizeicordia
Giórno festîvo18 de märsu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Sann-a
Sann-a
Sann-a – Mappa
Sann-a – Mappa
Pusiçiùn de Sann-a int'a sö pruvincia.
Scîto instituçionâle

Antiga çitè d'i Ligüri Sabaççi, d'u 205 a.C. aleä d'i cartagineixi cuntra i rumäni e cunquistä da sti chi d'u 180 a.C., alantùa a l'ea ciamä Savo. Int'u VII seculu, Sann-a a l'è stèta sachezä da-i Lungubärdi ma a s'è fitu repigiä, pe vegnì int'u IX seculu sede de diocexi e, d'u 1191, Cumüne, liberu da-u cuntrollu aleramicu. Pasóu u XIV seculu, mumentu de mascimu splendù cun i Pappi Scistu IV e Giüliu II d'a Ruvia, u scuntru seculä cun Zena u l'è finiu d'u 1528 cun a reiza a l'Andria Doja, ch'u l'ha fètu interä u portu e tiä sciü a furtessa d'u Priamä. Doppu i anni de duminaçiùn zeneize, d'u 1805 a l'intra inte l'inperu napuleonicu cumme cappulögu d'u dipartimentu de Muntenötte, pe finì int'u Regnu de Sardegna d'u 1815. Int'a Segunda Guêra Mundiä a çitè a l'ha patiu di pezanti bunbardamenti[13][14][15].

A-a giurnä d'ancö l'ecunumìa de Sann-a a l'è bazä insc'ou sö portu e a gh'è ancùn na çèrta ativitè indüstriäle, scibén che u türizmu u l'è vegnüu de lungu ciü inpurtante[14][15]. A çitè a l'è u gruppu tra e vie ch'i curiscian lungu a Rivea, ch'i sun l'Aurelia, a stradda ferä Zena-Vintimiggia, e l'Autustradda A10, e quelle vèrsu u Piemunte; ch'i sun a SS29 de Cadebunn-a, a feruvia Türìn-Sann-a cun a diramaçiùn pe Lüsciandria, e l'Autustradda A26[13][15]. Cun u grande desvilüppu du XX seculu, Sann-a a l'ha furmóu n'area metrupulitann-a cunpreiza tra Vuè, Arbisöa e i cumüni de l'intrutèra, pe na pupulaçiùn de tostu 115.000 abitanti in tüttu[14][15].

Geugrafia

 
Panuramma de Sann-a pigióu da-u Priamä

A çittæ a se tröa in-scia Rivéa Ligüre de Punènte, äa cunfluènxa di sciümmi Lavanestra e Letimbru (numme artificiò dætu int'o Seisentu au Lavagnöa).

E spiaxe de Sann-a han ottegnüo a Bandéa Blö d'Európa int'o 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 e 2007 . Anche u portu türistegu du Cü de Bö (a Végia Dàrsena; fòscia da u Françeize Quai de bois, da u vegiu Mö de Casce du X seculu) u l'a otegnüo u ricunuscimentu int'i mæximi anni.

Stoja

Antigu çentru di Ligüri Sabasî, a çittae a l'è stæta alleä de Cartagine int'a segunda guêra punica, cuntra Rumma (za alleä de Zena). Doppu differénti avegniménti alterni, Rumma a suttumette a-a fin Sann-a a l'inçirca int'u 180 d.C. e a-a denominn-a Savo, Oppidum Alpinum. Cun l'inprinçipio de migrasiùin de populi Germanici, Sann-a a l'intra in decadensa e a vegne distrüta du tüttu int'u 641 da u re lungubärdu Rotari.

Sann-a a se retìa sciü sutta äi Franchi de Cärlumagnu, divégne cuntéa, e a riprende a mercantezä in-sciu mä. Doppu aspre lotte cu-i piräti saraceni, ch'i obligàn a l'imbastì diverse turi de avìstamento, a se custituisce Liberu Cumüne int'u 1191 (Hoc habet ex Coelis, q. sit Saona fidelis u seiâ u mottu mediêväle du Liberu Cumüne).

Int'u XI seculu Sann-a, a l'inprinçipiu alleä cu a Repubbrica de Zena, a l'intraprende düe lotte ma anche forti intréççi cun lé, specialmente cu a famiggia di Campufregusu, che cun di sö espunenti (Giänu I de Campofregoso ma, in particoläre, Tumäsu de Campofregoso) a çerca d'inciantäghe inn-a scigniurìa persunä.

E lotte cun Zena i finiàn tragicamente pé Sann-a int'u 1528, cun a definitiva cunquista de Andrea Dóia. Stu fæto ö provòca 'na quantitæ de mórti e a demuliçoin de l'antighiscima acropöli cun a Catedräle de Santa Maria de Castellu (Santa Maria Assunta o, ascì, Santa Maria Maggiû) e in nümerö de custrussiuìn civili e religiuse, fin'anch'äa ciü grande pôrte de töri de famigge nobili.

U disastru ecònomicu u vegne però dal'interamentu du pòrtu (ch'u se stimma o fuisse, int'u primmo Trexento, int'i primmi 5 du Mâ Mediterraneo pe capacitæ de pescaggio de grosse nävi da caregu).

Au pòstu du 21% circa du tesciüu urban d'a çitae, demulìu leteralmente pria insce pria e reimpiegó pe'nterä u bacin purtuäle, a séià custruìa l'impunente Furtessa du Prìamar, insc'ei rüderi de l'antïgu Oppidum romàn.

Da stu mumentu in avanti Sann-a a segue u destin dä Repubbrica de Zena.

Stòicamente a l'a visciüu u sö mumento de mascimu splendùre ecunòmicu intr'a ä fin du XIII e a meitè du XIV seculu, ma anch'ö a l'è ricurdä da qarched'un anche cumme "a çittæ di Pappi". Ünn-a de famiggie ciü blasunnæ d'a çittæ, i Della Rovere, a n'a avüu ben duì: Françesco della Rovere, ch'u seià Pappa Sisto IV, e sö neu Giulian della Rovere, pappa cun u numme de Giulio II. Prufitandu d'a parentella cun i Della Rovere, anche i Riario l'aviàn impurtanti puziçiuìn de putére, cumme Giömu Riario, ch'u divegnià Segnù de Imula e de Furlì.

Sisto IV ö l'è stætu Pappa da Cappella Sistinn-a (inn-a segunda Cappélla Sistinn-a a l'è propriu a Sann-a, cumme mausuleu di vëgi dö pappa), Giulio II ö "mecenate" de Michelangelo Buonarroti e de Raffaello Sanzio. Sutta Giulio II i cuminçan o sö servixu e Guärdie Svissere, ch'ancùn inch'ö i portan in-sce a divisa o blâsùn da ruvia savuneize.

Int'u Setteçentu a çittae a recuminça quarche ativité mainä. Cun i növi cummerci a sciuìsce turna l'ärte, e Sann-a a se abelissce de palassî scignurili, ville e gexie.

Int'u 1809 a çittae a riçeive Pappa Pio VII, prixonné de Napuleun Buonapärte, da ö quäle l'antîga Fossavaria a l'è battezzä Via Pia.

Cun Rumma e Avignùn, Sann-a - cappulögu du dipartimentu françeize n°108 u de Muntenötte - a l'è stæta a 3a ünica ätra sede üficiäle da storia da Gexia.

Int'u 1815 u Cungressu de Vienna u stabiliâ, cuntra u vurèi d'u Guvernu legittimu (sensa ûn ezercitu pe poreise fä varei), e cuntra u vurèi du Populu, l'annesciùn d'a cürtiscima Repübbrica Ligüre (zügnu-dixembre 1814) ai territóri du Reamme de Sardegna, cu-u quäle a intrià in t'o növu Rêgnu d'Itallia da o 1861. Vitóiu Emanuele II u l'aiva definìu pochi anni primma u populu "Canaglia Genovese", dunque u n'u gh'aea quellu ch'u se ciamieiva ûn raportu de amù fra o Re növu e a sö Gente.

Sutta l'amministrasiùn Napuleonica du prêfettu Gilbert Chabrol de Volvic, a çitae a vedde ûnn-a lenta ma següa repreisa, ch'a l'avià cumme nôdu vitäle a vegnüa da ferruvia e pœ, in t'u 1861, l'avertüa du stabilimèntu de ferrée Tardy & Benech, semensa da revuluçiùn indüstriäle savuneize.

A stòia da siderürgia int'a fidelissima a finià sölamente 130 anni ciü tärdi.

In t'a segunda guèra mundiäle a sitae a l'a subìu pesantiscimi bumbardamenti aérei ufficialmente pe a presénsa de indüstrie belliche e dö pòrto, ch'i l'an pruvucou grävi danni, specie ai antighi quartê da zona pòrtuäle. Intensiscimu u l'è stætu u bumbardamentu navâ du 14 zugnu 1940 quande Sann-a, inütilmente difeiza da e batterie in-scia còsta e da ûn trénu armou appustou a Arbisöa Süperiure, a l'è stæta bersaggiu de ciü de çinquesentu córpi d'artiglierìa sparæ dä a marinn-a françeize.

Int'u dopuguëra e scìnno äi anni setanta a çittæe a sè svilüppä cumme çentru industriâ e marittimö. A l'è in trasfurmasiùn aspirandö a êse polö d'attraçiun türistega dai anni növanta, doppu vint'anni de stagnaçiun duvüi äa prufönda crisi indüstriâ cun a fin de diversi stabilimenti.

Int'u periudu tra u trenta de arvì 1974 e mazzu du 1975 Sann-a a l'è stæta vittima de "Bumbe de Sann-a" cioè de attentöti terruristici che faxeivan pàrte de ûn prögetto Naçionale.

Äa giurnä de inchö Sann-a a l'è a porta prinçipäle de inträta ai löghi turistici de l'intrutæra e da Rivéa de e Pärme, e cittæ türistica a l'é mêxima. Sann-a a l'è anche 'n impörtante aprôdu pe cruxæe du Mâ Mediterraneo.

Onoreficènçe

 

A Çittæ de Sann-a a l'è stæta decorâ cun a Medaggia d'Oö aö Valöre Militâ , ö 19 settembre 1974, cun a seguènte mutivaçoin:

«E genti de Sann-a, fidéli a u spirritu che u n'anemò e imprèise e l'impegnu patriotticu in t'a primma rescôssa risurgimentäle, a l'a reagìu a l’ocüpasiùn de forse armae tedésche, opunendu a-a preputènte suprafasiùn nazifascista inn-a lotta tantu curagiusa quantu ostinò. Squaddre de vuluntàri armae i sun staete organizae, alimentae e ascistìe da-a populasiùn lucäle in t'a sitae e insc-ê i bricchi de l'intrutêra e, pe ciü de 19 meixi, i l'an imbastìu in'intensa attivitae de minaccia e luguramentu a u presidiu nemigu d'a regiùn. I nu sun varsciüi a frenä sci generusu slanciu ni a precariêtae di mêsi, ni a prepunderansa de forse aversäie, ni a barbarie a-a quäle queste i ispirävan a sö própria ópéra de represciùn cun arèsti de massa, depurtasiùi, turtüe füxilasiùi, massäcri de 'nuxenti e distrusiùi. U gran cuntribütu de sangue ofertu da i vuluntari e dai sitadìn vittime d'e rapresaglie, i sacrifisî e-e suferense suppurtae sun testimunianse de n'assulüa ostinasiùn a nu subì a vergögna d'a tirannìa, de dedisiùn a-a Patria, de tenäcia in t'a fideltae ai ciü äti ideäli de libertae e de giüstisia.»

(8 settembre 1943 - aprile 1945)

(8 settembre 1943 - arvî 1945)

Abitanti

Evulusiùn demugràfica

Abitanti censìi[16]

Persunn-e lighè a Sann-a

Posti de'nteresse

Architetüe religiuse

Sann-a a l'è a sede vescuvile d'a Diocesi de Sann-a/Nöi. U Santuariu de Sann-a u rivéste da seculi in-a impurtansa particuläre, cun i pelegrinaggi d'ogni pärte de l'Itallia. A Madónna de Sann-a a l'è staeta incurunä da Pio VII - prexuné de Napuleun Buonaparte a Sann-a - int'o 1815. Sann-a a l'è stæta cun Pio VII sede ufficiäle dö Papätu, cumme Rumma e Avignùn, scibén pe' in periudu sci cürtu.

 
A catedrâle de Sann-a
  • Cattedräle de l'Assunta: a l'è staeta custruìa pé via de demulisiuìn zeneixi de l'antìga Catedräle insc'ou Colle d'u Prìamar. A cunserva au sö internu divèrse ópere de riguardu (timpanu d'u purtäle, funte batéximäle, cruxe de märmu, pürpitu, tütti de l'antìga Catedräle d'u Prìamar). Taccòu a-a gexia u gh'è u müseu d'u tesóru, dunde u se pö amiä di quaddri de na çerta impurtansa (Mêstru de Hoogstraeten, Tuccio D'Andria, Luca Cangiaxo, Ludovico Brea, Giovanni Mazone) e interesanti ogetti d'ärte säcra (cianæe, pasturäli, reliquai ecc..). Tra i ciü belli d'Italia e, a dîta d'i mascimi cunuscitûri italièn de arte scultorea lignea, cunsciderandu u sö periudu de realizasiùn tra i ciü rari e belli d'Európa, u se pö amiä u magnificu côru ligneu, anche lé de l'antìga Catedräle insc'ou Collea e òua deré a l'âtä maggiù.
  • Santuàriu d'a Madonna d'a Mizeicordia o Santuàriu de Sann-a, tiò sciü doppu l'Apparisiùn au Beätu Antógnu Bótta, in t'u 1536. Taccòu a-a gexia u gh'è in müseu ch'u chögge ogetti d'ärte säcra e ex voto.
  • Cappélla Sistinn-a de Sann-a: ünica ätra existente utre a-a çelebre Cappélla Sistinn-a de Rumma, vusciüa da u Pappa Savuneize Scistu IV, d'a famiggia d'a Ruvie cumme munümentu de sepultüa di sö vêgi. Restòurò ch'u nu l'è tanti anni.
  • Âtóiu de Nóstra Scignùa d'u Castellu, proclamòu munuméntu nasiunäle, u óspita u monümentäle politticu pittüö da Vincenzo Foppa e Ludovico Brea int'u 1490. Interesànti anche due impunenti càsce prucesciunäli.
  • Gexia de San Dalmasiu a Lavagnöa, a cuntégne in politticu pregévule de Bernabê da Módena.
  • Âtóiu d'u Cristu Resortu: u l'è puscìbile amiä dréntu in pregévule côru ligneu d'u quattrusentu de schöa tedésca, e inn-a càscia prucesciunäle de Anton Maria Maragliàn.
  • Gexia de Sant'Andria: d'u Settesentu, a cunserva dréntu inn-a bella Madonna cu-u figgiö de Defendente Ferrari.
  • Certusa de Loreto: custruìa da Steva Embruno in t'u 1480 e, pói, ingrandìa. A l'è staeta foscia tiä sciü insc'ou precedente Castellu de Loreto.
  • Gêxia d'a Madonna du Munte.
  • E gexie de Lêze.

Architetüe civili

 
U Palassiu d'e Balle, a-u fundu de Cursu Italia
  • U Palassiu Della Rovere: ópera de l'architettu Giulian da Sangallo. U l'è faetu custruì da u cardinäle Giulian della Rovere, che pói u saiâ pappa Giulio II (in occaxùn d'a sö elesiùn au puntefegä, i saiàn misse in te diverse miagge d'a sitae de lapidi e ärme ruveresche, e ciantae èrbi de rûvie pe-e stradde mêstre); l'inprinsipiu d'i trâvaggi l'è daetu u 4 frêvä 1495 sutt'a-a suvrintendensa de Urban Vegerio, sö prûcüatù; in t'u 1496 i vêgnan cattae de ca' a l'ingìu pe ingrandî u Palassiu, che peró u restià incumpiüu (se ghe fae câxu, miae e culonne de l'intrâta: i l'aviévan duvüu êse pärte de in cuntestu, cumplêtu de ärma ruveresca, ea.). U prugettu u l'è du fiurentìn Giuliàn da Sangallo, magister petrarum et picator, giüttò da Mattê De Bixono, magister picator sive picha pietra. In t'u 1500 a u da Sangallo e a sö néu Bernardo i Ansièn d'a sitae i acórdan a sitadinansa savuneize in benemerensa d'u prugèttu. U sélebre architettu (1445-1516) u custruìsce ascì, pe' Loenzo o Magnifico, e ville fiurentinn-e de Poggio Imperiale e de Poggio a Caiano. Sempre d'o Sangallo i sun diversi trâvaggi a Rumma e a Perüggia. Fra i ätri, a l'è staeta aluggiò in te stu palassiu a Reginn-a de Spagna Germana de Foix, muggié de Ferdinando II d'Aragona (che u l'e staetu ospite in t'u Castéllu Növu), da u 26 zugnu 1507 (in occaxiun d'u vertixe eurupéu - Cunvegnu de Sann-a).
  • U Palassiu Gavotti: int'a ciassa Chabrol, d'ancö a sede d'a Pinacuteca çivica.
  • U Palassiu d'e Balle, o Palassiu Delle Piane, in stile liberty.
  • U Palassiu d'i Pavùi, in Via Paleocapa e de güstu liberty.
  • Villa Zanelli: a-a maina de Leze, tiä sciü d'u 1907. A l'è tra i ezenpi ciü inpurtanti de architetüa liberty in Italia.
  • Villa Cangiäxu: int'u quarté d'a Ciann-a, gh'è staetu u Napuleun e u Pappa Piu VII.
  • U Punte Filippo Maria Visconti: u se tröva a u cunfìn d'i cumüni de Sann-a, Vuè e Cüggèn, u l'è staetu custruìu in t'u 1434. foscia in se bäsi rumäne. Doppu a recentìscima, cumpléta demulisiùn d'a pärte a punente d'a strûtüa (rampa d'inträta e poggiù de l'arcä), u munüméntu u l'è staetu snatürö cun inn-a segunda arcä de ciüméntu, in te l'annu 2000.
  • U punte de San Giacomo: insc'ou cólle cu-u maeximu numme, u l'è staetu faetu custruì da Pappa Sistu IV in t'u 1482 pe ünì u Muntexellu au colle d'u Mangiaguadagno (inchö Colle de San Giacomo).

Architetüe militäri

 
Panuramma de Sann-a cu-a furtessa du Priamar
  • A Tûre Leon Pancaldo (Tûre di Pilóti o a "Turetta"). Puzisiunô in Ciassa Leon Pancaldo, custruìa in t'u XIV seculu a l'incruxiu strategicu du portiu, a lìè divegnüa l'embléma da sitae.
  • A Tûre du Brandäle (a "Campanassa") cun e vexinn-e tûre Corsi e Riario (Guarnero) e u Palassiù de l'Anziania, cun pärte d'u cumplèssu de San Pê u Vêgiu, che pe brêve mumentu a l'è staeta Catedräle pruvisóia.
  • A Furtessa d'u Prìamar: (parolla de etimulugia ben dibattüa) custruìa insc'ou Colle du Prìamar dai Zeneixi da u 1542, doppu a cunquista definitiva d'a sitae in t'u 1528. A inglóba ascì a Loggia d'u Castéllu de Santa Maria o Castéllu Növu, d'u 1417.
  • U Castellu d'u Sperùn: d'u castéllu mediêvöle u rèsta qarche tóccu de miagge insc'ou Muntexellu, deré a u teätru Gabriellu Ciabréa (Gabriello Chiabrera).
  • U Castellu de San Zorzu: tersu castéllu mediêvöle d'a sitae, u l'è supravisciüu scinn-a'u XVII seculu, quande un scciöppu d'a Santabarboa u l'a destrütu cumpletamente faxendu ascì 850 mórti. Quéllu che u ne restäva de e fundamenta u l'è staetu demulìu a l'inprinsipiù d'u 2007.

Munumenti

  • Tütti i giurni, da e ue 18:00, chi se tröva in Ciassa Goffredo Mameli u se ferma p'aricurdäse d'i cadüti de tütte e guère ai 21 rintucchi d'a campann-a, un per lettera de l'alfabeto itallian, premiò dai sitadìn cumme munumentu a-a Paxe.

Müséi

Ecònumia

Ö pòrto de Sann-a ö l'è estremamente impurtante int'e l'ecunumìa dö cappulögu. Difæti, pe' impurtansa, traffegö de mercansìe e cumme aprôdu de crûxæë, l'è ö segundö dä Liguria doppu Zena. Tütto ö cumprensóiu purtuäle, trâvaggiandu in sinergia, ö ófre impurtanti sbucchi au mä pë e indüstrie do Hinterland piemuntèise e lumbärdu. Sann-a a l'è inn-a çittæe attiviscima int'o settöre crûxeristigo, cun a sö modèrna ed efiçiente staçiùn marittima de reçente costruìa, in Project Financing co a cömpagnia de navegasiùn Costa, dunde fan atualménte scâ diverse ätre cumpagnìe. A Staçiùn Marittima a l'è stæta prugettà da l'architettö catalàn Ricardo Bofill. A strûtüa a riseìve tütti i anni çirca 800.000 türisti. A quésti se dêvan zunze i passeggeri (quaexi 2.000.000 int'a sûla aestae - annä 2006) ch'i se imbärcan da ö Terminäle Traghètti de Pórtiu Vuè.

Int'i anni settanta, primma da grande crisi industriäle da chimica e de l'açò, Sann-a a l'è rivä a êse a 7a çittae d'Italia pe' redditö pro-capite. Rilevante ö l'è ascì u setture tersiàriu e ö turìximu cun destìn lucäle.

Cultüa

Istruçiùn

Dialettu savuneize

  U meximu argumentu in detaggiu: Dialettu savuneize.

Manifestaçiuìn

  • A Prucessciùn du Venerdì Santu: a se tégne u Venerdì Santu d'i anni päri. A l'è unn-a de ciü impurtanti d'Europa pe' via de sö Casce d'u Maragliàn
  • A Sfiläta storica d'u Liberu Cumüne, u 10 de arvì
  • A Pôsa in mä d'i lümìn: in t'a seiann-a d'u 14 agustu. U mä u l'è illüminö da miggiae de lümìn galegianti insce l'aegua.
  • I föghi de stae: föghi artificiäli a tempu de müxica.
  • U Primmu Mazzu: tradisiunäle curteu de mêsi e lavuratûri purtuäli pe-e vie du centru sittadìn.
  • U Cunfögu: a duménega primma d'a vigiĝÎia de Natäle, int'a Ciassa Scistu IV, u se tegne l'antighiscimu çerimuniäle de çende u "çeppu augüräle", zà praticóu int'u XIV seculu, e tiäne föa previxuìn pe l'annu a vegnì. A manifestaçiùn d'u cunfögu, repigiä d'u 1933 da l'asuciaçiùn A Campanassa, a l'è abellìa da in curteu storicu ch'u parte da-u Brandä[23].

Fèste e fée

  • U 18 märsu a l'è a Madónna d'a Misericordia, Matrunn-a de Sann-a. Se séndan gran pire in t'u Letimbro in t'a nötte d'a vigilia. Pe a sitae i se sendan i lümin e e lüminäie. A festa a riva a u mascimu con a Prucessciùn au Santuarriu de Sann-a.
  • A Festa de Santa Ritta u 22 de mazzu. A l'è in t'u quartê cu-u meximu numme in mercô cui banchetti tradisiunäli pe a vendita de röse.
  • A Festa de Santa Luçia u 13 de dixembre. Gran mercô in t'a a sitae (via Paleocapa).

Sport

Futbòll

A squaddra de balùn locäle ciü seguìa a l'è quélla du Sann-a (Savona Calcio). Intra i ciü grandi campiuìn Savuneixi i van ricurdae Valerio Bacigalupo (naçionäle) e Felice Levratto (vegnüu famöso pe a putensa dö sö tìu, che suvénte ö sgarbäva e rèi (ch'i nu l'éan ancùn de nylon). Ö sport de Sann-a ö vanta inn-a Coppa Italia cun ö Vuè (1922). Ö Sann-a ö l'è rivò, primma dö Girun Ünico, aö quärto pósto in Serie A. Ai giörni nóstri ö Sann-a ö zöga inta Primma Divixion.

Ballaneuo

Sann-a a vanta inn-a squaddra de balla-nöu da anni int'a serie A1: a Rari Nantes Savona. Int'a sö stóia a l'a vintö: 3 Scudetti (1991 - 1992 - 2005); 2 Cöppe LEN (2005 - 2011, l'equivalente d'a "Cöppa UEFA" du futbàll); 3 Cöppe Italia (1990 - 1991 - 1993).

Ciclismu

U 6 zügnu 1991 a 11a tappa du Gìu d'Italia 1991 a l'è rivà a Sann-a cun a vitòia de Max Sciandri.

Eddy Merckx u l'è legó aä Ligüria pe' l'avégniméntu foscia ciü misteriusu da sö carriéra: int'o 1969, cun indóssu a maggia rösa du Gìu d'Itallia, u l'è trûvó puxitivu a l'antidóping doppu a tappa de Sann-a e u vêgne squalificó. U abandunn-a a gära cianzendu sensa riêscì a dä spiegaçiuìn. I culpevulisti i trövan a spiegaçiùn de inn-a superiuritè cuscì fórte insce i ätri. I inucentisti i sustégnan l'idéa du cumplóttu anche perchè i curridùi, in te stu periòdu dä stóia du ciclismu, i accettävan ancùn buttiggétte da beive da u pübblicu, ch'i purèivan dunque cuntêgne quarsciasci cóssa.

Amministrasiùn

Scindico: Marco Russo (Centru-Sinistra) da-o 20/10/2021
Çentralìn do comùn: 019 83101
Email do comùn: informa@comune.savona.it

Comunicaçiuìn

Stradde

Feruvìe

  U mèximu argumentu in detaggiu: Stasiùn de Sann-a.

Portu

Cuiuxitæ

  • Sann-a a l'è cunusciüa e a l'è famûsa anche cumme çitae du chinottu, cun inna speciale variêtae lucäle. A-a fin du XIX seculu a l'ea u magiùre çentru d'espurtasiùn mundiàle pe stu tipu de agrümme.
  • In t'o Trexento Sann-a a l'a avüu in mumento ch'a l'aeiva inn-a populasiùn stimä a ~ u 150% de quella de Rumma.

Galleria fotugrafica

Notte

Notte a-u tèstu
  1. ↑ Dìta Savunn-a ascì[5], Sànn-a o Savónn-a in zeneize[6], Savuna in arascìn[7] e finarìn[8], Savùna in carcareize[9], Savùna o Sanna in prieize[10], Savuina in caireize[11], Sauna in arbenganeize (d'Arbenga)[12]
Notte bibliugrafiche
  1. ↑ Noberasco, 1932, pp. 7-9
  2. ↑ 2,0 2,1 Dètu Istat - Populaçiùn rescidente a-i 31 d'utubre d'u 2023.
  3. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  4. ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  5. ↑ Noberasco, 1932, p. 7
  6. ↑ (LIJ, IT) Giovanni Casaccia, Vocabolario Genovese-Italiano, 1ª ed., Zena, Fratelli Pagano, 1851, p. 688.
  7. ↑ (LIJ, IT) Nuovo Dizionario alassino, Arasce, Associazione Vecchia Alassio, 2001, p. 66.
  8. ↑ (LIJ, IT) Luigi Alonzo Bixio, Dizionario delle parlate finalesi, Finô, Centro Storico del Finale, 2000, p. 152.
  9. ↑ (LIJ, IT) Giacomo Melano, Lessico del dialetto carcarese, Sann-a, Editrice Liguria, Seténbre 2013, p. 191.
  10. ↑ (LIJ, IT) Cumüne da Prìa, Dizionario di Pietra Ligure, in sce yumpu.com, p. 70.
  11. ↑ (LIJ, IT) Mair Parry, Parluma 'd Còiri. Sociolinguistica e Grammatica del dialetto di Cairo Montenotte, Sann-a, Editrice Liguria, Agósto 2005, p. 303.
  12. ↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, Nummi de sittè, paisi e lucalitè, in De tüttu in po', Arbénga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 121.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 (EN) Savona - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu o 1º màrso 2024.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 (IT) Savona - Enciclopedia on line, in sce treccani.it. URL consultòu o 4 màrso 2024.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 (IT) Savóna (città), in sce sapere.it. URL consultòu o 4 màrso 2024.
  16. ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsültòu u 30-12-2023.
  17. ↑ (EN, IT) Màr - Il Museo, in sce museoarcheosavona.it. URL consultòu o 15 màrso 2024.
  18. ↑ (IT) MUSA - Civici musei Savona, in sce musa.savona.it. URL consultòu o 22 màrso 2024.
  19. ↑ (IT) Santuario di N.S. di Misericordia - Il Museo, in sce santuariosavona.eu. URL consultòu o 25 màrso 2024.
  20. ↑ (IT) Complesso museale della Cattedrale e Cappella Sistina - Museo del Tesoro, in sce cattedralesavona.it. URL consultòu o 25 màrso 2024.
  21. ↑ (IT) Quadreria del Seminario Vescovile, in sce visitsavona.com. URL consultòu o 25 màrso 2024.
  22. ↑ (IT) Museo All About Apple, in sce visitsavona.com. URL consultòu o 25 màrso 2024.
  23. ↑ (IT) U Cunfögu, in sce acampanassa.it. URL consultòu o 17 dexénbre 2023.

Bibliugrafìa

  • (IT) Filippo Noberasco, Toponimi del Comune di Savona, in Atti della Società Savonese di Storia Patria, XIV, Sann-a, Tipografia Savonese, 1932.

Vuxi currelæ

Ätri prugètti

Contròllo de outoritæVIAF (EN) 257880936 · ISNI (EN) 0000 0001 1537 6287 · LCCN (EN) n79100750 · GND (DE) 4118459-2 · BNF (FR) cb11946314n (data) · BNE (ES) XX457366 (data) · BAV (EN, IT) 494/31407 · WorldCat Identities (EN) n79-100750
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Sann-a&oldid=253340"