Wikipedia

Ferovîa Zêna-Vintimìggia

lìnia feroviària
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é 'na lìnia feroviària ch'a côre lóngo tùtta a Rivêa de Ponénte, da-a seu estremitæ de levànte scìnn-a-o confìn co-a Frànsa.

Màppa da ferovîa Zêna-Vintimìggia

A l'é unn-a de ciù inportànti lìnie feroviàrie de l'Itàlia e a l'atravèrsa tréi capolêughi de provìnsa: Zêna, Sànn-a e Inpêia. Vintimìggia a gh'à a fonçión de staçión de confìn, dónde finìscian e córse ségge i trêni italién che quélli françéixi.

Stöia

modìfica
 
L'orârio di trêni a-o 1° de seténbre do 1872

L'idêa da costruçión de 'na lìnia feroviària ch'a corìsse lóngo a Rivêa a remónta a-o 1857, co-in prìmmo progètto pi-â coscì dîta "Ferovîa de Rivêe Lìguri". Quésta lìnia, ch'a l'é stæta inandiâ into méize de màrso de quéllo ànno, a dovéiva partî da-o sciùmme Vâro, a ponénte de Nìssa, che alôa o marcâva o confìn tra o régno de Sardégna e a repùbrica françéize, e arivâ scìnn-a-o sciùmme Mâgra, confìn do stâto sabòudo co-o ducâto de Mòdena. Insémme a de âtre ferovîe, sta lìnia chi a fâva pàrte do progètto de realizaçión de 'n'estéiza ræ feroviària, vosciûa da-o Cavour pe modernizâ o régno. Pe de ciù, de lóngo inte quélli ànni, l'êa za in fonçión 'na cùrta træta tra e dôe staçioìn de Sàn Pê d'Ænn-a e de Ôtri, avèrta a-i 8 d'arvî do 1856 e ch'a se deramâva da-a Turìn-Zêna. A-a fondaçión do régno d'Itàlia gh'é stæto 'n'aceleraçión inti travàggi pi-â lìnia gràçie a l'emanaçión da lézze do 27 d'òtôbre do 1860, dónde s'êa decîzo de fabricâ a coscì dîta "ferovîa lìgure", ch'a ligàsse e dôe çitæ de Vintimìggia e de Màssa, ciù che vàrie lìnie za existénti.

A costruçión e l'ezercìçio de quésta ferovîa són stæti dónca afidæ a-e Strade Ferrate Livornesi, creæ pöco prìmma ma che za do 1865 són finîe drénto a-e Strade Ferrate Romane (SFR), co-a costruçión che into méntre (a-i 25 de màzzo do 1868) da Ôtri a l'êa arivâ scìnn-a Sànn-a. A ògni mòddo e SFR, che se trovâvan inte de grénde dificoltæ econòmiche, a-i 23 de novénbre do 1868 àn cedûo a lìnia a-a Società per le Ferrovie dell'Alta Italia, ch'a controlâva za o rèsto da ræ feroviària do nòrd da penîzoa.

A-i 25 de zenâ do 1872 a lìnia do Ponénte a l'é stæta in sciâ fìn conpletâ, con l'avertûa da staçión de Vintimìggia e, ciù ò mêno doî méixi ciù tàrdi (a-i 18 de màrso), di 7 km de træto internaçionâle de conligaménto co-a ræ françéize.

Træta Inouguraçión[1]
Brìgnoe-Sàn Pê d'Ænn-a 18 de dexénbre do 1853[n. 1]
Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri 17 de zenâ do 1856
Ôtri-Sànn-a 25 de màzzo do 1868
Sànn-a-Vintimìggia 25 de zenâ do 1872

Inta costruçión de l'òpia i progetìsti no l'àn però dæto goæi a ménte a-i bezéugni e-e necescitæ di teritöi atraversæ, scicómme chi-â prìmma raxón derê a l'avertûa da lìnia a l'êa a seu inportànsa pe-i interèssi militâri e difensîvi do stâto sàrdo prìmma, e do régno d'Itàlia pöi. O progètto da ferovîa, pensòu in acòrdio a-i bezéugni d'alôa, quànde a ciù pàrte di traspòrti, ségge de mèrçe che de pasagê, o l'avegnîva pe mâ, o l'à portòu a 'n percórso squæxi do tùtto a-o livéllo do mâ e ch'o l'anâva aprêuvo a-a lìnia da còsta. A ferovîa, dónde poscìbile, a corîva de fiànco a-a percórso da Stràdda Ourélia, unéndo ciù de quarànta comùn che scìnn-a quéllo moménto êan conligæ no goæi bén pe tæra, se no sôlo pe mâ.

O radóggio

modìfica
 
A variànte do percórso pò-u radóggui tra Andêua e Sàn Loénso.

Constrûta squæxi do tùtto a colìssa séncia pe-e dificoltæ técniche da seu realizaçión e pe contegnî i cósti, a ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é rizultâ da sùbito inadegoâ a-e ezigénse de conligaménto che se ghe domandâva. A despêto de nêuve e urgénti necescitæ, sentîe za da l'inprinçìpio do Nêuveçénto, i travàggi pe radogiâ a lìnia són anæti avànti adâxo e pe tòcchi spantegæ tànto che, ancón a-a giornâ d'ancheu, gh'é de seçioìn a séncia colìssa, màscime quélla tra Andêua e Arbénga e quélla tra Lêua e Finâ. Inti ànni do regìmme l'é stæto realizòu o radóggio da træta Arbénga-Lêua, avèrta do 1936, co-a realizaçión di nêuvi fabricâti viâgiatoî, e fæto de retìfiche into tòcco tra Sàn Loénso e Spiarêti, con dôe nêuve galerîe a San Stêva e tra Sanrémmo e Spiarêti che són stæto constrûte pe predispónn-e da lìnia a-a dóggia colìssa. A ògni mòddo, sti travàggio chi són vegnûi pi-â ciù pàrte inùtili do 2001, con l'abandón da træta.

A scitoaçión a-o coméso do 1968 a l'êa ancón crìtica, co-i sôli tréi tòcchi Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri (11 km), Lêua-Arbénga (8 km) e da Spiarêti a-o confìn co-a Frànsa (20 km) ch'êan a dóggia colìssa. A prìmma træta a êse potençiâ a l'é stæta quélla conpréiza tra e staçioìn da Vêxima e de Vâze, avèrta a-i 23 d'òtôbre scìnn-a-a staçión de Coghêuo e pe intrêgo inta setemànn-a aprêuvo. L'ùrtimo tòcco, sàiva a dî quéllo tra e staçioìn da Vêxima e de Ôtri o l'é stæto inouguròu pöco dòppo, a-i 29 de lùggio do 1969[2][3]. A nêuva sêde feroviària, mesciâ ciù a mónte rispètto a quélla vêgia, a l'à permìsso a-i pàixi in sciâ Rivêa de Rensén, Coghêuo e Vâze de liberâse da-a congestión caxonâ da l'infrastrutûa, dæto che prìmma a pasâva pròprio a-o seu céntro. A Rensén, coscì cómme a Vâze, l'é stæto tiòu sciù 'na nêuva staçión, méntre a vêgia lìnia a l'é stæta in pàrte riutilizâ e in pàrte abandonâ. Into detàggio, inta zöna da Vêxima, dòppo di ànni de abandón s'é dêuviòu o spàçio coscì liberòu pe alargâ a sêde stradâle de l'Ourélia, méntre inti pàixi a ferovîa a l'é stæta sciorbîa da-o tesciûo urbâno. I tòcchi èstra-urbâni, a-o coménso abandonæ, són stæti mìssi a nêuvo inti ùrtimi ànni e convertîi inte di percórsci pe-e biçiclétte e/ò pedonâli.

 
In trêno intercity o l'arîva a Laigoéggia do 1993

Pe radogiâ a lìna scìnn-a Sànn-a l'é stæto però necesâio âtri nêuv'ànni, tànto chi-â nêuva staçión, ch'a l'êa stæta tiâ sciù tra o 1961 e o 1962 segóndo o progètto de l'inzegnê Pier Luigi Nervi e inougurâ da-o prescidénte da Repùbrica Antonio Segni, a l'é restâ vêua e sénsa de binâi pe bén chinz'ànni. Defæti sôlo do 1977, co-in grànde ritàrdo rispètto a-i progràmmi, l'é stæto avèrto a dóggia træta tra Vâze e Finâ, ch'a conprendéiva a nêuva staçión de Sànn-a, into quartê de Mongrifón, ascì. Inte sta porçión chi de lìnia a sêde desmìssa a l'é stæta tórna sciorbîa da-o tesciûo urbàn, de spésso co-a seu trasformaçión inte pasagiâ a-o mâ. A Sànn-a l'àrea da vêgia staçión lóngo o Letinbro a l'é restâ pe tànto ténpo abandonâ, trasformâ prìmma in lanbré pò-u depòxito di vagoìn e ciù avànti caciâ zu pe realizâ o grànde parchézzo de Ciàssa do Pòpolo.

Ciù avànti, pasòu vintiçinqu'ànni de progètti, finançiaménti, rinvîi e discuscioìn, do 2001 l'é stæto avèrto a l'ezercìçio, tra Inpêia e a Bordighêa, a træta a dóggia colìssa tra Sàn Loénso e Spiarêti co-e nêuve staçioìn de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo, e a consegoénte serâ de quélle de Sàn Loénso, de Sàn Stêva e de Spiarêti, insémme a quélle vêge de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo. E àree desmìsse són stæte interesæ da 'n progràmma de riqualificaçión, dæto chò-u nêuvo radóggio o l'é do tùtto in galerîa, realizòu segóndo 'n progètto existénte za da-o 1982[4].

 
Vìsta do tòcco lóngo a còsta tra o Çèrvo e Andêua, desmìsso do 2016

A-i 2 d'arvî do 2006 l'é stæto ativòu a variànte de percórso tra e staçioìn de Ôtri e de Pêgi, ch'o conprénde a nêuva staçión de Zêna Pra ascì.

Do 2011 l'é stæto inouguròu a Zêna 'n nêuvo pónte in sciô torénte Ponçéivia, realizòu co-în investiménto de 22 milioìn de éori, constrûto in variànte e lóngo 750 m, ch'o consénte de viâgiâ a velocitæ ciù èrte e co-ina màssa asciâ ciù grànde[5].

Do 2014 'na frànn-a inta localitæ Vîco de Vignétte, into comùn de Andêua, a l'à fæto anâ fêua da-e colìsse l'InterCity 660 Milàn-Vintimìggia, inpónendo l'interuçión da lìnea pe vàrie setemànn-e.

In sciâ fìn, co-o càngio d'oràrio de l'11 dexénbre do 2016, l'é stæto ativòu a nêuva variànte do percórso a dóggia colìssa tra Andêua e Sàn Loénso, squæxi do tùtto in galerîa e co-e nêuve staçioìn de Andêua, Diàn e Inpêia. Into méntre l'é stæto seròu e staçioìn in sciô vêgio percórso lóngo a còsta a séncia colìssa, sàiva a dî quélle de Andêua, Çèrvo-Sàn Bertomê, Diàn (Diano Marina), Onêgia (Inpêia) e O Pòrto (Inpêia)[6][7][8].

Caraterìstiche

modìfica

A lìnia a l'é stæta costroîa in scartaménto òrdenâio (dónca de 'na larghéssa de 1435 mm), alimentâ a corénte contìnoa a 3000 V, a dóggia colìssa da-a sò òrìgine (tra e staçioìn de Sàn Pê d'Ænn-a e de Ciàssa Prìnçipe) scìnn-a Finâ, ciù che tra Lêua e Arbénga e da Andêua a-o confìn co-a Frànsa. A staçión de Vintimìggia a l'é o pónto de confìn e de conligaménto co-a lìnia SNCF pe Marséggia (a Marséggia-Vintimìggia), alimentâ a 25.000 V in corénte alternâ e con frequénsa a 50 Hz. Pe sta raxón chi a staçión a l'é dotâ de 'n'alimentaçión a 1.500 V CC, corénte stàndard inte de ferovîe françéixi ascì, dæto che i trêni da SNCF chi inpiêgæ pêuan êse alimentæ ségge a 25.000 V - 50 Hz (AC) che a 1.500 V (DC) e i trêni italién no gh'àn di problêmi a dêuviâ quésta alimentaçión, con poténsa e tensción amêzâ.

A lìnia a l'é equipagiâ co-o SCMT pe tùtta a seu longhéssa e co-o scistêma BAcc a 4 còdichi da-a seu òrìgine scìnn-a Sànn-a e da Andêua a Vintimìggia, fæto ch'o permétte de viâgiâ a de velocitæ scìn a 180 km/h.

Percórso

modìfica
 
A ciclàbile tra Rensén e Coghêuo, realizâ a-o pòsto da ferovîa
 
A vêgia lìnia a Vâze do 1960
 
A ferovîa a-o Çèrvo, træta d'ancheu serâ
 
O tòcco da Pìsta Ciclàbile do Ponénte Lìgure inta galerîa de Càppo Néigro

In ezercìçio

modìfica

Staçioìn soprèsse

modìfica
  • Staçión de Zêna Pra (1856)
  • Staçión de Rensén (1868)
  • Staçión de Vâze (1968-1977)
  • Staçión de Vâze (1868)
  • Staçión de Çélle (1883)
  • Staçión de Arbisêua Càppo
  • Staçión de Sànn-a Letìnbro
  • Staçión de Voæ Zöna Industriâle (d'ancheu sôlo mèrçe)
  • Staçión de Berzézzi
  • Staçión de Spötórno
  • Staçión de Nöi
  • Staçión de Varigòtti
  • Staçión de Pîa do Finâ
  • Staçión de Andêua (1872)
  • Staçión de Çèrvo-Sàn Bertomê
  • Staçión de Diàn (1872)
  • Staçión de Onêgia
  • Staçión do Pòrto
  • Staçión de Sàn Loénso-A Çiprèssa
  • Staçión de Sàn Stêva-Rîva
  • Staçión de Tàggia-Àrma (1872)
    • Pòsto de moviménto Càppo Vèrde
  • Staçión de Sanrémmo (1872)
  • Staçión de Spiarêti

Tràfego

modìfica

Quésta lìnia a l'é atraversâ da trêni de tîpo regionâle, regionâle velôce e InterCity de Trenitalia. Scìnn-a-o 2021 gh'êa ascì quàrche Eurocity da socjêtæ Thello, òua Trenitalia France, con destinaçión Nìssa ò Marséggia ma, pe caxón da pandemîa de COVID-19, sto servìçio chi o l'é stæto scancelòu do tùtto e mesciòu in sciâ lìnia Turìn-Lión. O tràfego mèrçe o l'é ciutòsto svilupòu, spartîo sorviatùtto tra e conpagnîe Mercitalia Rail, Captrain Italia e Fuori Muro.

Nòtte

modìfica
Nòtte a-o tèsto
  1. ↑ Cómme pàrte da ferovîa Turìn-Zêna.
Nòtte bibliogràfiche
  1. ↑ (IT) Ofìçio Centrâle de Statìstica de Ferovîe do Stâto, Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, Alessandro Tuzza, 1927. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  2. ↑ (IT) Adriano Betti Carboncini, Da Ventimiglia a Massa – La Ferrovia Ligure (PDF), in sce ferrovieinrete.com, p. 3. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  3. ↑ (IT) Sergio Devecchi, Molti ostacoli sul raddoppio della ferrovia Genova-Ventimiglia, Archivio La Stampa, 29 lùggio 1969. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  4. ↑ (IT) Costarossa - Edizioni 37-47, 1982.
  5. ↑ (IT) Treni, linea Genova-Ventimiglia: inaugurato nuovo tratto di binari sul Polcevera, in sce ivg.it, 25 lùggio 2011. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  6. ↑ (IT) Milano - Genova - Ventimiglia, in sce italferr.it. URL consultòu o 12 agòsto 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 17 dexénbre 2014).
  7. ↑ (IT) Il raddoppio Andora-San Lorenzo sarà attivo dall'11 dicembre, in sce lastampa.it, 17 màzzo 2016. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  8. ↑ (IT) Rete Ferroviaria Italiana, Circolare Territoriale RFI DTP GE 14/2016, RFI, 11 novénbre 2016. URL consultòu o 12 agòsto 2021.

Bibliografîa

modìfica
  • (IT) Adriano Betti Carboncini, La ferrovia ligure, in I Treni, 1992, p. 126-127.
  • (IT) Ferrara A., Valdambrini F. e Pedemonte S., Progettazione e realizzazione degli impianti di sicurezza della Fermata Sotterranea di Sanremo e delle gallerie correnti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Sergio Pedemonte e Franco Valdambrini, Spostamento a monte tra S. Lorenzo e Ospedaletti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Vittori Cervigni, Treni che non vedremo più, in I Treni, vol. 22, n. 230, 2001, p. 22-27.
  • (IT) Mario Bianchi e Carlo Ferrari, San Remo sotto terra, in I Treni, vol. 22, n. 232, 2001, p. 18-23.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 74, Direzione Territoriale Produzione di Genova, Dexénbre 2003.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 75, Direzione Territoriale Produzione di Genova, Dexénbre 2003.

Âtri progètti

modìfica

Ligàmmi de fêua

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Ferovîa_Zêna-Vintimìggia&oldid=252414"