Camillo Sbarbaro

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Camillo Sbarbaro (Sànta Margàita, 12 de zenâ do 1888 - Sànn-a, 31 d'òtôbre do 1967) o l'é stæto 'n poêta, scritô e aforìsta lìgure.

Camillo Sbarbaro into 1959

(IT) «Liguria, / l'immagine di te sempre nel cuore, / mia terra, porterò, come chi parte / il rozzo scapolare che gli appese / lagrimando la madre.»	(LIJ) «Ligùria, / a tò inmàgine de lóngo into cheu, / mæ tæra, portiö, cómme chi o pàrte [o védde] / l'abitìn rùstego che gh'à apéizo / lagrimàndo a moæ»
(Liguria)

Vìtta

(IT) «Nella vita come in tram quando ti siedi è il capolinea»	(LIJ) «Inta vìtta, cómme in sciô tranvài, quànde ti t'asètti o l'é o capolìnia»
(Fuochi fatui, p. 478)

Prìmmi ànni

A tàrga dedicâ a-o Sbarbaro mìssa in sciô palàçio dond'o l'é nasciûo, a Sànta Margàita

Pietro Giuseppe Sbarbaro o l'é nasciûo a Sànta Margàita a-i 12 de zenâ do 1888, da-o Carlo e da l'Angiolina Bacigalupo. O poæ, che de mestê o fâva l'inzegnê e l'architétto militâre, into 1891 o l'êa stæto mìsso a ripözo pe ançianitæ de servìçio, dòppo êse arivòu scìnn-a-o gràddo de magiô. L'ànno dòppo do Camillo, into 1889, l'é nasciûo a seu Clelia, mêgio conosciûa co-o nomiâgio de Lina, ch'a staiâ insémme a-o Camillo pe tùtta a sò vìtta. Za inti ànni da zoventù, o poêta o l'à comensòu a vixitâ a Rivêa de Ponénte, andàndo spésse vòtte a-o vilézzo da-i mesiâvi da pàrte de moæ, chi stâvan a Spotórno.

Into 1893, a moæ Angiolina a l'é però mòrta de tubercolôxi, co-o Camillo che, da l'etæ de çinqu'anni, o l'é stæto dónca tiòu sciù da-a Maria, sorvenominâ Benedetta, zóvena seu da moæ. O poæ, pónto de riferiménto do poêta inta sò zoventù, o vegniâ da lê conscideròu 'na spécce de modèllo da segoî, scibén ch'o faliâ into tentatîvo.

Into 1894 a famìggia Sbàrbara a l'à fæto stramûo inta Rivêa de Ponénte, prìmma a Vôze e, pöco dòppo, a Vâze. Chi, o Camillo o l'à comensòu i sò stùddi: dòppo 'n prìmmo moménto a câza, sott'a-a goìdda do poæ, da-o segond'anno o s'é iscrîto a-a schêue elementâri do pòsto e, ciù tàrdi, a-o ginàzio di pàddri salezién. A quésto perîodo, asæ inportànte pi-â formaçión do poêta, a remónta a scovèrta da Ligùria e di sò paizàggi, svilupâ, óltre a-a pasción pi-â letûa, into córso di gîi a pê fæti co-o poæ ò con præ Giacomo Gresino, ch'o gh'à pasòu e pascioìn pò-u grêgo e pe-i lichêni ascì. O Camillo o l'à fîto dimostròu 'na gràn capaçitæ d'òservaçión e 'n éuggio aténto a-a realtæ chò-u circondâva, fæto ch'o diventiâ unn-a de caraterìstiche tìpiche da sò poêxîa. A-o 1904 remóntan i sò primìscimi conponiménti, scrîti da-o Sbarbaro dòppo êse stæto sponciòu da-o poêta Remigio Zena, che lê o l'incontrâva spésse vòtte inte córso de pasagiæ a-i Cién d'Invrêa.

O Sbarbaro o l'à pöi superòu l'ezàmme pi-â licénsa média, cómme privatìsta, into Rêgio ginàzio Cristòffa Cónbo de Zêna e, da-o 1904 a-o 1908, o l'à dónca frequentòu o licêo Gabriælo Ciabræa de Sànn-a, çitæ dond'o l'àiva fæto stramûo co-a famìggia. Into 1906 l'é stæto publicòu e prìmme lìriche do poêta, in sciâ revìsta torinéize La nuova lettura. Inti ànni de schêua a Sànn-a o l'à avûo 'na gràn inportànsa pò-u svilùppo poêtico e colturâle do Sbarbaro a figûa do sò méistro de filozofîa e stöia de l'àrte, l'Adelchi Baratono, óltre chò-u prìmmo incóntro co-o Silvio Volta e l'Angelo Barile, chi són stæti di sò conpàgni de clàsse. In particolâ, o poêta o restiâ ligòu da 'na stréita amicìçia a-o Barile pe tùtto o rèsto da vìtta, infloensàndose reciprocaménte inti pròppi percórsi leterâi.

Into 1908 o l'à comensòu a colaboraçión co-a revìsta Pagine Libere, de Lugàn, continoâ scìnn-a l'ànno dòppo, quànde o l'à publicòu 'na stöia in sciâ Scena illustrata ascì. Òtegnûa a licénsa do licêo, co-ina votaçión de nêuve in grêgo e de éutto inte âtre matêie, tra l'estæ do 1908 e i prìmmi méixi de l'ànno a vegnî o l'à visciûo 'n perîodo de libertæ, dedicàndose a-o stùdio e a-a letûa de Leopardi, Dànte, Rimbaud, di scritoî rùsci e di clàscichi grêghi. A ògni mòddo, o moménto de demôa o l'é fîto terminòu, aprêuvo a-e prescioìn da famìggia ch'a o sponciâva a trovâ 'n tràvaggio. O Sbarbaro o l'à dónca amiòu de goâgnâ 'na bórsa de stùdio de l'Institûto de Stùddi Superiôri de Firénse ma, arivòu in çitæ, o no s'é prezentòu a l'ezàmme. Continoàndo e prescioìn di parénti, into màrso do 1910 o l'é intròu inta Socjêtæ sciderùrgica de Sànn-a, diventàndo segretâio do diretô generâle, e, co-a fuxón inte l'Ilva, o l'à fæto stramûo insémme a-o rèsto da direçión a Zêna. O Sbarbaro o no s'é mâi anbientòu goæi bén a-o travàggio into scàgno, ch'o sentîva inte 'n mòddo destacòu, finìndo into ténpo lìbero a deslögiâ pe-i caróggi co-i amîxi.

Into 1911, co-ina sotoscriçión di sò ecs conpàgni do licêo, l'é stæto publicòu a prìmma arecuigéta de vèrsci, Resina, publicâ in Zêna da-o Stabiliménto d'àrte gràfiche Caimo e, into 1948, mìssa da Garzanti inta colànn-a Opera prima inandiâ da l'Enrico Falqui, a despêto di fòrti dùbbi do poêta mæximo a prezentâ tórna a-i letoî i sò prìmmi conponiménti. Defæti, pe voentæ do Sbarbaro, st'arecuigéta chi a saiâ però esclûza da l'ediçión definitîva de Poesie: infloensâ da-o stîle do D'Annunzio e do Gozzano, Resina a l'é pìnn-a de rimàndi a-a tradiçión leterâia, co-o sonétto ch'o l'é fórma mètrica de lóngo ciù dêuviâ.

Pianissimo e a goæra

Co-a mòrte do poæ, avegnûa a-i 22 de novénbre do 1912, o Sbarbaro o l'à decîzo de fâ stramûo a Zêna, andàndo a stâ inta Stràdda de Lionàrdo Montâdo inte 'n scîto a-o cìvico 13 e, de lóngo inte quéllo ànno, o l'à comensòu a colaborâ co-a revìsta La Riviera Ligure do Michele Novaro, a-o quæ o poêta o l'êa stæto prezentòu da-o sò méistro de filozofîa, o Baratono. O travàggio pi-â testâ d'Inpêia o l'à avûo 'n çèrto sucèsso, comensàndo da-a publicaçión de doî tèsti dedichæ a-o poæ do poêta, intitolæ A mio padre I e II. Prezénti into nùmero 9 do seténbre do 1912, quésti conponiménti saiàn publichæ pöco dòppo inte l'avoxâ arecugéita Pianissimo. O Sbarbaro o l'à dónca continoòu a travagiâ con La Riviera Ligure scìnn-a-o 1919, ànno da serâ do giornâle, tànto che o nùmero 14 o l'é stæto do tùtto dedicòu a-i sò Trucioli. Into mæximo perîodo o l'à comensòu a scrîve de pröze, di racónti e de poêxîe pe La Voce e pe Lacerba (dond'o l'é publicòu o prìmmo Truciolo), sorviatùtto a partî da-o 1913, méntre inte l'ànno dòppo a l'à scrîto in sciô Quartiere Latino ascì. Pe de ciù, o l'à conosciûo o pitô e fotògrafo Carlo Tomba, a-o quæ o saiâ ligòu da 'na stréita amicìçia.

Inti ànni 1912-1913 o Sbarbato o l'à scrîto a ciù pàrte de Pianissimo e, pe l'inàndio do volùmme, o l'à fæto 'n cùrto viâgio a Firénse, òcaxón inta quæ o l'à conosciûo o Giovanni Papini e l'Ardengo Soffici. Quést'òpera, dedicâ a-o sò poæ, a l'é stæta dónca publicâ into córso de quéllo ànno da-a Libreria della Voce, câza editôa da revìsta co-o mæximo nómme, òtegnìndo o pài poxitîvo de vàrri crìtichi leterâi cómme o Pietro Pancrazi, l'Emilio Cecchi e o Giovanni Boine. Inte st'òpera chi se peu védde de inportànte novitæ inta poêxîa do poêta, cómme bén raprezentòu za into prìmmo conponiménto de l'arecugéita (Taci, anima stanca di godere), dond'o Sbarbaro o pâ ch'o véugge sùbito fâ móstra do sò sorpàsso da lìrica do D'Annunzio, pigiàndo cómme ezénpio i scrîti do Guido Gozzano. O poêta o decìdde però de spìnzise ancón ciù in la, lasciàndo pèrde l'inpostaçión irònica e çernéndo 'na strutûa ch'a ségge ciàtta e liniâre, con st'efètto chi ch'o l'é òtegnûo da 'n ûzo prevalénte de vèrsci a ùnze scìlabe e da 'na çèrta avertûa a-a prőza e a-a riçèrca de 'na pòula ch'a ségge de lóngo ciù nûa.

Tornàndo a Firénse into dexénbre do 1914, o Sbarbaro o l'à avûo l'òcaxón de conósce o poêta Dino Campana, co-o quæ o s'incontriâ tórna a Zêna, cómme aregordòu into pésso Sproloquio d’estate. A-o moménto do sccéuppo da Prìmma Goæra Mondiâle o Sbarbaro o l'à decîzo de no sfrutâ a poscibilitæ d'ezònero da-o servìçio militâre in qualitæ de dipendénte de l'Ilva, aprofitàndo da scitoaçión pe lasciâ a vìtta a-o scàgno, da lê tànto detestâ, e arolâse cómme volontâio inta Crôxe Róssa. Into màrso do 1916 o l'à coscì fæto tàppa a Rapàllo e pöi a Vintimìggia, intràndo, into frevâ do 1917, into 12° regiménto de fanterîa e parteçipàndo, tra i méixi de màzzo e de lùggio, a-o córso pe alêvi ofiçiæ ch'o s'êa tegnûo a Sandrigo, inta provìnsa de Viçénsa. A-i 30 de lùggio o Sbarbaro o l'é in sciâ fìn partîo pò-u frónte co-a càrega de sototenénte de fanterîa, andàndo prìmma inta Valàdda de l'Àssa, da-arénte a Asiago, e dòppo a Mörar, in Friôli, dond'o l'é restòu scìnn-a-a fìn de màrso do 1918. A-i 23 de agósto de quéllo ànno o Sbarbaro o l'à goâgnòu a promoçión a tenénte. Tra e localitæ vixitæ da-o poêta into perîodo da goæra se pêuan aregordâ Trevîzo, Bassano, o Mónte Asolón, Desenzano, Passirano e Terres, inta Valàdda de Non. O congê o l'é arivòu sôlo inte l'ànno dòppo, co-o Sbarbaro ch'o l'é stæto in servìçio, inte l'órdine, a San Michele all'Adige, a Franzensfeste, a Lüsen e, a zùgno, in sciâ fìn a Ferâra, into depòxito do 27° regiménto de fanterîa.

Di ànni da goæra gh'é restòu 'na testimoniànsa inte dötréi conponiménti di Trucioli, publichæ prìmma inte de revìste e ciù tàrdi into volùmme co-o mæximo nómme, óltre che inte létie a l'Angelo Barile, stanpæ into 1966 into volùmme Cartoline in franchigia. Pròpio inte sto perîodo chi, ariescìndo a no abandonâ do tùtto e sò letûe, o Sbarbaro o s'é mìsso in tèsta pi-â prìmma vòtta de publicâ 'n volùmme de pröza, óltre a inandiâ a sò prìmma arecugéita d'èrba còcca: de lîe a pasción da botànica a ghe restiâ pe tùtta a vìtta.

Maturitæ

Tornòu a Zêna inta stæ do 1919, o Sbarbaro o l'à lasciòu o travàggio a l'Ilva, tiàndo avànti con de leçioìn privæ de latìn e de grêgo a 'n universcitâio italoamericàn de létie, o Lelio Luxardo, a lê prezentòu da l'Adelchi Baratono (o fræ do Pierangelo). O poêta o coménsa coscì a frequentâ i cafè di leteræ, cómme o Cafè Diànn-a inta Galerîa Mazìn, dónd'o l'incóntra vàrri artìsti e studiôxi do móndo zenéize, tra i quæ se pêuan aregordâ l'Adriano Grande, o Francesco Messina, o Fausto e l'Oscar Saccarotti, o Paolo Stamaty Rodocanachi e l'Eugenio Montale, conosciûo pe mêzo do Pierangelo Baratono e ch'o dedichiâ a-o Sbarbaro e poêxîe Caffè a Rapallo e Epigramma degli ossi di seppia.

Into méize de novénbre de quéllo ànno o poêta o l'é tórna a Firénse pe inandiâ a publicaçión de Trucioli, dónde o se ritrêuva co-o Papini e co-o Soffici. In sciâ fìn, sto volùmme chi o l'é stæto publicòu inta stæ do 1920, co-ina dédica de l'Angelo Barile, vegnìndo recensîo da-o Montale a-i 10 de novénbre in sciô giornâle L'Azione. Inti mæximi ànni, o gh'à l'idêa de publicâ 'n volùmme de pröza partìndo da çèrte stöie scrîte pe de revìste, intitolòu, da-o nómme de unn-a de ste chi, La zia Catta, ma a-a fìn o se dédica sôlo a Trucioli. Inte quésta arecugéita o poêta o l'à inougoròu 'n nêuvo tîpo de scrîto, a-a meitæ tra a pröza e a poêxîa, lónxi da-a pröza d'àrte e formòu de cùrte descriçioìn. I têmi tratæ se lîgan a-i paizàggi lìguri de Pianissimo ascì, cómme se peu védde bén za da-o prìmmo tèsto, óltre a 'na seçión dedicâ a-a goæra, dónde se pàrla di lêughi e di personàggi incontræ a-o frónte. In particolâ, chi o poêta o l'ezorcìzza i fæti de goæra pe mêzo da contenplaçión da natûa.

Inte sti ànni chi, inpegnòu tra leçioìn privæ, riçèrche botàniche e colaboraçioìn con revìste e giornâli cómme L’Azione, a Gazzetta di Genova, o Primo Tempo e Il Convegno, o Sbarbaro o l'à fæto ascì quàrche viâgio, cómme quéllo a Agliè, dónde gh'êa interòu o Gozzano. Inte l'ànno 1925 o l'é intròu cómme méistro de grêgo da-i pàddri scolöpi de l'Institûto Calasànçio de Schêue pîe de Cornigén, diventàndo l'ànno dòppo méistro de italiàn ascì, óltre a colaborâ co-a revìsta do colêgio, Ieri e oggi. Into 1927 o s'é trasferîo da-i pàddri gexoîti de l'Institûto Arécco a Castelétto aprêuvo a-a sò poxiçión, inte Ciàssa Manìn, da-arénte a l'abitaçión do poêta; tra i âtri, chi o l'é stæto o profesô de grêgo do Carlo Bo. A ògni mòddo o Sbarbaro o no l'à finîo l'ànno de insegnaménto pò-u sò refûo a pigiâ a tésera do partîo fascìsta, divegnûa òbligatöia pi-â parificaçión de l'institûto into 1928. Da lîe, o continoiâ a travagiâ pe tùtta a vìtta sôlo cómme méistro privòu.

Into 1928 l'é sciortîo 'n'arecugéita de tèsti in pröza scrîti tra o 1920 e o 1928, intitolâ Liquidazione, dónde se pêuan aregordâ i Ammaestramenti di Polidoro, 'na spécce de prêuva e sperimentaçión lengoìstica fæta con l'ûzo de mòdoli inte 'n stîle arcàico. Into méntre ch'o l'incoménsa a studiâ i lichêni ascì, inti ànni '30 o Sbarbaro o l'à frequentòu a Vìlla Desinge de Rensén, lêugo d'incóntro pe scritoî e artìsti gestîo da-o pitô Paolo Rodocanachi e da-a sò mogê Lucia. Pe de ciù, o Sbarbaro o l'é andæto vàrie vòtte a Solaia, borgâ vixìn a Siêna dónde gh'êa a vìlla do Leone Vivante, conosciûo inti ànni da goæra, e da sò mogê Elena De Bosis, co-a quæ o l'à avûo 'na stréita amicìçia. Into 1931 o l'à pöi publicòu i Versi a Dina in sciâ revìsta zenéize Circoli, da quæ o Sbarbaro o l'é stæto un di ménbri do comitâto de redaçión insémme a Barile, Grande, Montale, Guglielmo Bianchi, Giacomo Debenedetti e Sergio Solmi. St'òpera chi a l'à 'na strutûa da cansonê amôzo picìn, formòu da çìnque poêxîe inte quæ gh'é 'na figûa feminìn che fòscia a l'ascónde dôe dònne amæ pe dindavéi da-o poêta. Inti mæximi ànni o Sbarbaro o l'à colaboròu con Il Lavoro a Zêna, La Nazione de Firénse e a Gazzetta del Popolo de Torìn.

Pöco dòppo, o Sbarbaro o s'é tórna scontròu co-o regìmme: invitòu da-o sciô Vivante, che into méntre o l'êa scapòu in Inghiltæra, a mostrâ o grêgo inte 'n college do pòsto, a-o Sbarbaro no gh'é stæto consegnòu o pasapòrto aprêuvo a-o sò vöto negatîvo inte eleçioìn a lìsta ùnica. Pe de ciù, into 1938, o ministêro da coltûa popolâre o l'à pretéizo di tàggi e de soprescioìn pi-â publicaçión de Calcomanie, volùmme ch'o dovéiva métte insémme tùtta a produçión in pröza do poêta. O Sbarbaro o l'à dónca decîzo de renonçiâ a-a publicaçión e, into 1940, o l'à distriboîo a-i sò amîxi ciù stréiti de còpie do lìbbro co-o tìtolo Trucioli. Co-o sccéuppo da Segónda Goæra Mondiâle, into novénbre do 1942, o poêta o l'é andæto a stâ co-a seu e a làlla a Spotórno, dónd'o l'é tornòu in contàtto co-a natûa dedicàndose a-a traduçión de numerôxi clàscichi, mascimaménte da letiatûa grêga.

Aprêuvo a-e sò condiçioìn de salûte inçèrte, o Sbarbaro o no l'é stæto ciamòu tórna a-e àrme e, a-a fìn do conflìtto, into novénbre do 1945 o l'é tornòu a stâ a Zêna, repigiàndo a sò vêgia vìtta e continoàndo con l'ativitæ de tradutô ascì. Into 1948 o l'é ariêscîo a fâ publicâ o sò volùmme de pröze, publicòu co-o tìtolo de Trucioli e co-ina dédica de l'Elena Vivante. Inte st'òpera chi gh'é ségge e pröze do perîodo 1914-1918 (co-o tìtolo òriginâle de Trucioli), do perîodo 1920-1928 (publichæ inte Liquidazione) e quélle do perîodo 1930-1940, publichæ pi-â prìmma vòtta. O lìbbro o l'à riçevûo o favô da crìtica, co-a recensción in sciâ Rassegna d’Italia do Sergio Solmi, goâgnàndo pöi o prémio Saint-Vincent into 1949 insémme a l'òpera prezentâ da-o Bruno Barilli.

Ùrtimi ànni

Inti ùrtimi ànni da sò vìtta o Sbarbaro o l'à fæto tórna stramûo a Spotórno, dónd'o l'é tornòu into 1951 insémme a-a seu e a-a làlla. Into 1954 o poêta o l'à curòu 'na nêuva ediçión de Pianissimo, tórna revixonâ into 1960 pe conprénde e vêgie verscioìn do '14 e do '54 ascì, bén bén modificâ da vàrri tàggi e cangiaménti inta strutûa de l'òpera. Co-a publicaçión de Trucioli e a nêuva ediçión de Pianissimo o Sbarbaro o l'à atiròu ancón de ciù l'atençión da crìtica, ch'a l'à dæto di pài poxitîvi a quéste òpere. Co-a mòrte da làlla Benedetta, into 1953, o poêta o gh'à dedicòu l'arecugéita Rimanenze, formâ da-i Versi a Dina ciù e poêxîe Voze e Liguria. Into 1955 o l'à colaboròu con La chimera e La Fiera letteraria, into 1956 con Botteghe oscure, Officina, Letteratura, Itinerari, Ausonia, into 1957 con Il Mondo e into 1959 con Diogene, La Situazione.

Dòppo vàrri ànni sénsa publicâ di nêuvi conponiménti, into 1956 l'é sciortîo o lìbbro Fuochi fatui, ch'o l'à segnòu 'na nêuva fâze da poêxîa sbarbariànn-a. L'é pöi do 1958 o volùmme Primizie, dedicòu pi-â ciù pàrte a di scrîti da zoventù do poêta, e, do 1960, o volùmme Scampoli, formòu da péssi in pröza pigiæ ségge da-i Trucioli do 1920 che da Liquidazione, óltre a quàrche conponiménto ch'o no l'êa ancón stæto publicòu, co-ina dédica a l'Elena Vivante. Into 1961 o fà publicâ e Poesie, into 1962 o goâgna o prémio Antonio Feltrinelli de l'académia di lincêi e, into 1967, o prémio Etna-Taormina insémme a-o Jules Supervielle. Inte quélli ànni o l'à fæto publicâ di librétti ascì, cómme 5 cartoline, In ricordo di Giacomo Natta e Pensieri e, in memöia da sciâ Vivante, o l'à scrîto Autoritratto (involontario) da sue lettere. Pe l'editô Scheiwiller, inta colànn-a All'insegna della Baita van Gogh, són pöi sciortîi Gocce, «Il Nostro» e nuove gocce, Contagocce, Bolle di sapone, Vedute di Genova 1921 e Quisquilie.

Aprêuvo a-a sò etæ òrmâi avansâ, ch'a no ghe permetéiva ciù dedicâse a-a pasción pe-i lichêni, o poêta o l'à decîzo de regalâ a sò coleçión a-o Muzêo de stöia naturâle Giàcomo Döia de Sàn Viçénso. Inti ùrtimi méixi de vìtta, corpîo da-a mòrte do Barile ascì, o Sbarbaro o l'à curòu l'ùrtima ediçión de Poesie, pöi publicâ into 1971, óltre a-a stezûa de Licheni: un campionario del mondo e da segónda ediçión de À rebours.

O Sbarbaro o no l'é però ariêscîo a védde a publicaçión di sò ùrtimi travàggi, vegnìndo a mancâ a-i 31 d'òtôbre do 1967 inte l'uspiâ Sàn Pòulo de Sànn-a.

Òpere

Poêxîa

• (IT) Resine, 1ª ed., Zêna, Caimo, 1911.
• (IT) Pianissimo, 1ª ed., Firénse, Ediçioìn da revìsta "La Voce", 1914.
• (IT) Rimanenze, 1ª ed., Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1955.
• (IT) Primizie, 1ª ed., Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1958.
• (IT) Poesie, 1ª ed., Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1961.
• (IT) Vanni Scheiwiller (a cûa de), Eugenio Montale (prefaçión), Poesia e prosa, Milàn, Mondadori, 1979.
• (IT) Gina Lagorio e Vanni Scheiwiller (a cûa de), L'opera in versi e in prosa, Milàn, Scheiwiller-Garzanti, 1985.
• (IT) Versi a Dina, Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1987.
• (IT) Giampiero Costa (a cûa de), Versi a Dina, Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1997.

Pröza

• (IT) Trucioli (1914-1918), 1ª ed., Firenze, Vallecchi, 1920.
• (IT) Liquidazione (1914-1918), 1ª ed., Torìn, Ribet, 1928.
• (IT) Scampoli, 1ª ed., Firénse, Vallecchi, 1940.
• (IT) Fuochi fatui, 1ª ed., Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1956.
• (IT) Gocce, 1ª ed., Milàn, Scheiwiller, 1963.
• (IT) Eugenio Montale (con sàzzo de), "Il Nostro" e nuove Gocce, 1ª ed., Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1964.
• (IT) Contagocce, 1ª ed., Milàn, Scheiwiller, 1965.
• (IT) Cartoline in franchigia, 1ª ed., Firénse, Vallecchi, 1966.
• (IT) Quisquilie, 1ª ed., Milàn, Scheiwiller, 1967.
• (IT) Una goccia rimasta fuori dal Contagocce, Pîza, Cursi, 1977.
• (IT) Vanni Scheiwiller (a cûa de), Eugenio Montale (prefaçión), Poesia e prosa, Milàn, Mondadori, 1979.
• (IT) Giovanni Farris (a cûa de), Caro Barile, ho letto Primasera, Sànn-a, Sabatelli, 1981.
• (IT) Giovanni Farris (a cûa de), Il mio primo vagito, Sànn-a, Sabatelli, 1982.
• (IT) Dediche a Barile, co-in tèsto inédito de l'Angelo Barile, Sànn-a, Sabatelli, 1983.
• (IT) Gina Lagorio e Vanni Scheiwiller (a cûa de), L'opera in versi e in prosa, Milàn, Scheiwiller-Garzanti, 1985.
• (IT) Giampiero Costa e Vanni Scheiwiller (a cûa de), "Trucioli" dispersi, Milàn, Scheiwiller, 1986.
• (IT) Domenico Astengo e Vanni Scheiwiller (a cûa de), Gina Lagorio (prefaçión), Camillo Sbarbaro: la Liguria, il mondo, Zêna, Carige, 1997.
• (IT) Giampiero Costa (a cûa de), Senza rumor di parole, Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1997, ISBN 88-44-41407-4.
• (IT) Stefano Verdino (a cûa de), Margherita Dalmati (prefaçión), Trucioli di Liguria, Zêna, De Ferrari, 2002, ISBN 88-71-72441-0.

Létie

• (IT) Riccardo Donati (con sàzzo de), Autoritratto (involontario) di Elena de Bosis Vivante da sue lettere, Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1963.
• (IT) Domenico Astengo e Franco Contorbia (a cûa de), La trama delle lucciole: lettere ad Angelo Barile (1919-1937), Zêna, San Marco dei Giustiniani, 1979.
• (IT) Alessandro Zaccuri (a cûa de), Il paradiso dei licheni: lettere a Elio Fiore (1960-1966), Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1991, ISBN 88-44-41184-9.
• (IT) Domenico Astengo (a cûa de), Il bisavolo: lettere a Tilde Carbone Rossi (1940-1967), Zêna, San Marco dei Giustiniani, 2003, ISBN 88-74-94010-6.
• (IT) Anna Benucci Serva (a cûa de), Cara Giovanna: lettere di Camillo Sbarbaro a Giovanna Bemporad (1952-1964), Milàn, Archivi del '900, 2004, ISBN 88-73-35016-X.
• (IT) Davide Puccini (a cûa de), Lettere ad Adriano Guerrini (1954-1967), Zêna, San Marco dei Giustiniani, 2004.
• (IT) Carla Peragallo (a cûa de), Catalogo delle lettere di Camillo Sbarbaro a Lucia e Paolo S. Rodocanachi (1929-1967), Zêna, San Marco dei Giustiniani, 2006, ISBN 88-74-94188-9.
• (IT) Davide Ferreri (a cûa de), Lettere a Lucia (1931-1967), Zêna, Fondazione Giorgio e Lilli Devoto-San Marco dei Giustiniani, 2007, ISBN 88-74-94210-9.
• (IT) Antonella Padovani Soldini (a cûa de), Lettere a Giorgio Caproni (1956-1967), Zêna, San Marco dei Giustiniani, 2010, ISBN 88-74-94234-6.
• (IT) Diego Divano (a cûa de), Lettere a Enrico Falqui (1956-1967), Zêna, Fondazione Giorgio e Lilli Devoto-San Marco dei Giustiniani, 2012, ISBN 88-74-94238-9.
• (IT) Francesca Colombi e Simona Morando (a cûa de), Lettere a Giovanni Giudici (1955-1962), Zêna, Fondazione Giorgio e Lilli Devoto-San Marco dei Giustiniani, 2021, ISBN 88-74-94344-X.

Traduçioìn

• (IT) Stendhal, Armance, Torìn, Einaudi, 1927.
• (IT) Gustave Flaubert, Salammbô, Torìn, Einaudi, 1943.
• (IT) Sofocle, Antigone, 1ª ed., Milàn, Bompiani, 1943.
• (IT) Joris Karl Huysmans, Controcorrente, 1ª ed., Milàn, Gentile, 1944.
• (IT) Stendhal, La certosa di Parma, 1ª ed., Torìn, Einaudi, 1944.
• (IT) Jules Amédée Barbey d'Aurevilly, Le diaboliche, 1ª ed., Milàn, Bompiani, 1945.
• (IT) Eorìpide, Il ciclope, 1ª ed., Zêna, Editrice ligure Arte e Lettere, 1945.
• (IT) Gustave Flaubert, Tre racconti, 1ª ed., Milàn, Bompiani, 1945.
• (IT) Guy de Maupassant, Il porto e altri racconti, Milàn, Bompiani, 1945.
• (IT) Villiers de l'Isle-Adam, Storie insolite e Racconti crudeli, Milàn, Bompiani, 1945.
• (IT) Jules Supervielle, La figlia del mare aperto, Milàn, Gentile, 1946.
• (IT) Honoré de Balzac, La pelle di zigrino, 1ª ed., Torìn, Einaudi, 1947.
• (IT) Eschilo, Prometeo incatenato, Milàn, Bompiani, 1949.
• (IT) Henry Poulaille, Pane quotidiano, Milàn, Mondadori, 1949.
• (IT) Roger Martin du Gard, Les Thibault, 1ª ed., Milàn, Mondadori, 1951.
• (IT) Émile Zola, Germinale, 1ª ed., Milàn, Einaudi, 1951.
• (IT) Eorìpide, Alcesti, Milàn, Bompiani, 1952.
• (IT) Julien Green, Varuna, 1ª ed., Milàn, Mondadori, 1953.
• (IT) Pitàgora, I versi d'oro, Milàn, Scheiwiller, 1958.
• (IT) Henry de Montherlant, Port-Royal, Milàn, Bompiani, 1961.
• (IT) Gustave Flaubert, Bouvard et Pécuchet, 1ª ed., Torìn, Einaudi, 1964.
• (IT) Giovanni Pascoli, Pascoli [latino] tradotto da Sbarbaro, Milàn, Scheiwiller, 1984.
• (IT) Henry de Montherlant, Malatesta: dramma in quattro atti, Rimini, Raffaelli, 1995.

Nòtte

Nòtte a-o tèsto

Nòtte bibliogràfiche

Bibliografîa

• (IT) Giorgio Taffon, Le parole di Sbarbaro: studio sul lessico poetico di Camillo Sbarbaro, con le concordanze di Resine, Primizie e poesie sparse, Rómma, Bonacci, 1985, ISBN 88-75-73157-8.
• (IT) Carla Angeleri e Giampiero Costa, Bibliografia degli scritti di Camillo Sbarbaro, Milàn, All'insegna del pesce d'oro, 1986, ISBN 88-44-41060-5.
• (IT) Giuseppe Savoca, Concordanza delle poesie di Camillo Sbarbaro: concordanza, liste di frequenza, indici, in Marziano Guglielminetti (introduçión), Firénse, Leo S. Olschki, 1985, ISBN 88-22-23676-9.
• (IT) Paolo Zoboli, Sbarbaro e i tragici greci, in Zoboli, 2005, Milàn, Vita e Pensiero, 2005, ISBN 88-34-31198-1.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons
• Wikispecies

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Camillo Sbarbaro
• Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Camillo Sbarbaro

Colegaménti estèrni

• (IT) Sbàrbaro, Camillo, in sce treccani.it. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.
• (IT) Arnaldo Bocelli, SBARBARO, Camillo, Enciclopedia Italiana, 1949. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.
• (IT) Sbàrbaro, Camillo, in sce sapere.it. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.
• (IT) Eleonora Cardinale, SBARBARO, Camillo, Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 91, 2018. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.
• (IT) Camillo Sbarbaro, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.
• (IT) Òpere de Camillo Sbarbaro, in sce openlibrary.org. URL consultòu o 30 òtôbre 2022.