U Burghettu (Aròscia)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

U Burghettu (ascì U Burghettu d'Aròscia, O Borghetto in zenese, Bulghettu in urmeàscu, Borghetto d'Arroscia in italiàn) u l'è in cumün ligüre da pruvinsa de Imperia cun 404 abitanti.

U Burghettu cumün
U Burghettu – Veduta Panuàmma du Burghettu daa stradda pe Gavenü(r)a
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Imperia
Aministraçión
Scìndico	Luca Ronco (lista sivica "Rinnovare Borghetto") da-o 6-6-2016
Dæta de instituçión	1861
Teritöio
Coordinæ:	44°03′26.57″N 7°58′54.31″E44°03′26.57″N, 7°58′54.31″E (U Burghettu)
Altitùdine	155 m s.l.m.
Superfìcce	25,94 km²
Abitanti	404 (30-10-2023)
Denscitæ	15,57 ab./km²
Fraçioìn	Gavenu(r)a, Gazzu, Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga, Übaghetta
Comùn confinanti	Àuguia d'Aroscia, Cravaüna (CN), Casanöva (SV), A Cêve, Ransu, Vesargu
Âtre informaçioìn
CAP	18020
Prefìsso	0183
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	008009
Cod. cadastrâ	A993
Targa	IM
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna D, 1 483 GG
Sànto patrón	San Marcu
Giórno festîvo	25 arvì
Cartògrafîa
U Burghettu
U Burghettu – Mappa A pusisiùn du Burghettu inta pruvinsa de Impeia
Scîto instituçionâle

Geugrafìa

U Burghettu u l'è travesau da u sciümme Aroscia, ch'u da ascì u numme a u paise, e da u so afluènte Rian Calabbria. Se tröva inta meddia valà, inte l'entrutèra de Arbenga da a quale u dista ménu de 20 chilometri. U cunfina a nord cun Cravaüna (CN), a nord est cun Àuguia, a est cun Ransu, a sud cun Casanöva (SV), a ovest cun Vesàrgu e A Cêve.

Frasiui

• 
  U Burghettu dau punte pe' Übaga
• 
  Gavenu(r)a
• 
  Panuàmma de Leve(r)ùn

Gh'a cumme frasiui: Gavenu(r)a, Gazzu (d'Aròscia), Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga e Übaghetta.

Stoia

Zà in epuca pre rumàna i teritòi da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligüi antighe, prubabilmente ligàe a a tribù di Epanteri, scacciài da l'avansà rumana avegnüa turnu au 180 a.C. Doppu l'Impeu Roman ascì u territoiu du Burghettu l'è stàu interessau da e invaxuì di barbari, cun duminasiuì Longobarde e di Franchi. In tu periudu carulingiu u l'éa passàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancua doppu, in tu periudu sucescìvu, sutta a a Marca Arduinica inseìu inta giurisdisiun du cumitattu arbenganese.

A fundasiùn de 'n insediaméntu in furma stabile u l'è da sercà intu periudu de l'àtu mediuevu, quande a magiurànsa da pupulasiùn du funduvàlle a se trasfeìsce inte 'sta zòna, ciü favurevule pé e cultivasiùi e au sfrütamèntu de l'ègua di turenti lucàli pé a impiantà di müìn.

U Burghettu u vegne dunca numinàu intu 1496 quande u cumpaìsce pe a primma otta in t'in attu cun a dicitüa latina "ecclesia Sanct Marci de Burghetto".

Quande a se desfà a Marca u duminiu in sciù bùrgu u pàssa sutta i marchesàu de Clavesana. Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn du Burghettu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun àtre pupulasiùi aruscìne de l'epuca. Particulàre a cundisiùn di abitài de Leve(r)ùn e de Gavenu(r)a, che, a a morte di marchexi lucàli i vegnàn anesci au növu marchesàu de Süccaellu, faxendu parte de in ünicu feudu cun u vixìn castellu de Àuguia. Intu 1522 a Repübbrica de Zena a càtta u feudu du Burghettu e u paìse u entra a fa parte du mandamentu da Cêve, ch'u cumprendeva in tutàle chinze burghi da vàlà. U segue düante tüttu questu periudu e sorti da vixìna Cêve, i àtri sentri i vegnan anesci doppu, cun a fìn ascì de e battaie fra Zenexi e Savoia pe u cuntrollu de Süccaellu. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte. U teritòiu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (u và a fà parte du cantùn de Rànsu primma, poi de quellu cevése), smembrà intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu de Munenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu inta pruvinsa de Impeia.

Düante a segunda guèra mundià i se ponan rintracià paéggi episòdi de Rexistensa, cume quellu de Silviu Bunfante, chi feìu in t'in impurtante battàia. Poi cun a Brigà a véllu dedicà, ch'a a l'éa sciurtìa a taià e vìe de cumünicasiùn fra U Burghettu e Vesargu e, sabutandu e uperasiùi tedesche. Doppu u cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana.

Diferenti i cangiamènti terituiàli subìi, difatti intu 1877 u 'sciòrbe u cumün de Übaga (ch'u cumprendeva ascì Übaghetta e Muntecarbu) e intu 1928 ascì Ransu e Àuguia, questi dui chi ricustituìi intu 1947.

I ürtimi cangiamènti i sun da riscuntrà intu 1949, quande Gavenu(r)aa vegne destaccà da Àuguia pé entrà a fa pàrte du Burghettu. Dau 1955 u cumün u pìa u nume uffisiàle, 'zunzendu u sufissu "d'Aroscia", pe distinguelu da àtri cumüi (fra tütti U Burghettu San Spirtu, in pruvinsa de Savuna).

Da l'ànnu 1973 au 31 de dixembre 2008 u cumün u l'ha fàu parte da Cumunitài Muntana de l'Àta Valà de l'Aròscia poi supressa. Dau 2014 u l'è pàrte l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia.

Inte l'ànnu 2017 a l'è stà prupòsta a fuxiùn di cumüni du Burghettu e de Àuguia in te in sùlu, ch'u duieva pià u numme de Aròscia vista a stòia cumüne fra i dùi teritòi. U növu ente u saieva cuscì u segundu centru aruscìn (fra quelli in pruvinsa de Impeia) pé grandessa doppu A Cêve.

Abitànti

Evulusiùn demugrafica

Abitanti censìi

Minuànse furèste

Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2019, i sitadìn furèsti a Burghettu d'Aroscia i sun 42.

Pòsti de interesse

Architetüe religuse

• 
  A géxa de San Marcu
• 
  A géxa de San Cu(r)umbàn, a Gavenüa
• 
  A géxa de San Benardu de Leve(r)ùn
• 
  L'uatòiu de Santa Cataìna de Leve(r)ùn
• 
  A Madonna du Munte

A livellu religiùsu u teritòiu du Burghettu u l'è divìsu in 5 parocchie, chella de San Marcu, de San Cuumbàn (a Gavenu(r)a), de San Benardìn (Gazzu d'Aròscia), de San Benàrdu (a Leve(r)ùn) e de San Antoniu, Luensu e Giuvanni (a Übaga, ciü Übaghetta e Muntecarbu).

Géxe du Burghettu

• Géxa de San Marcu u 'Vangelista intu sentru du Burghettu, du che a l'è a paruchiàle. A strutüa udièrna a l'è 'na rivixitasiùn du XVII seculu, basà prubabilmènte de 'n àtru edifissiu, in stìle baroccu, cuntempuranea au campanì. A cunserva l'antìga funte bateximàle in prìa négra travaià.
• Uatòiu de San Giacumu, u se tröva de fiancu a a paruchiàle.
• Uatòiu de San Bastiàn, a l'estremitài de levante du sentru.
• Uatòiu da Madonna da Canderaira inta burgà de Curnài, de d'atu au sentru.
• Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, a punente du sentru, versu i cunfìn cun Vesargu.

Géxe de Gazzu

• Géxa de San Bernardin da Sénna, se tröva a Gazzu d'Aroscia.
• Capella de Sant'Apolonia a Gàzzu.
• Capella de San Benardu, inta burgà di Carli de Gàzzu.
• Santuàiu da 'Sunta, de d'atu du paise.

Géxe de Gavenüa

• Géxa de San Cu(r)umbàn, sede da parocchia de Gavenüa, a l'éa stà fundà dai muneghi benedetùn in sce l'ìsua Gainàa, presènti ascì ascì a A Cêve e Tàggia. L'edifissiu udièrnu u l'è du XVIII seculu fra u 1768 e u 1796 u l'éa stàu custruìu grassie a e elargisiùi generuse de Francesco Vannenes (imprenditù zenese, de uigìne aruscìna).
• Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, custruìu intu XIX seculu in sce in pilùn zà existente, basàu in sce in edifissiu antigamènte apartegnüu ai benedetìn. Se tröva a Gavenüa, vixìn a a stradfa pruvinsale, restauàu inti ànni Sinquanta, a l'è ugettu de devusiùn in tütta a valle Aròscia, ma ascì in quella du Pennavaire e in quella du Tànau.
• Uatòiu de San Giuvanni Batìsta, faciàu in sciu ciasà da géxa.
• Uatòiu da Nativitài de Maìa Vergine, inta burgà da Costa de Gavenüa.
• Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà du Casà.
• Uatòiu de San Péu, inta burgà de Quarta(r)ö(r)e.
• Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, u l'è in scia stradda ch'a mena au Burghettu, inta lucalitài de Carnà.

Géxe de Leve(r)ùn

• Géxa de San Benàrdu, a géxa da parocchia de Leve(r)ùn, a se tröva au sò sentru.
• Uatòiu de Santa Cataìna de Lüsciandria, intu sentru da frasiùn.
• Uatòiu de l'Angéu Custode, in scia stradda pe Àuguia.
• Uatòiu da 'Sunta, a meza stradda fra Leve(r)ùn e Gavenüa.
• Uatòiu de Nostra Scignua da Néve o da Madonna du Munte, u se tröva in scia cresta di munti ch'i spartiscen l'Aròscia e u Pennavaire.

Géxe de Übaga

• Géxa de Sant'Antoniu, sede da parocchia di Santi Antoniu, Luénsu e Giuvanni, a se tröva inta burgà da Villa de Übaga. A custudisce ina antiga pàla d'altà atribuìa au pitù Pietro Guido de Ransu e ina funte bateximàle du 1504.
• Uatòiu de Sant'Antoniu, inta burgà da Costa d'Übaga.
• Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà da Villa d'Übaga.
• Uatòiu da 'Sunta, a punente da Villa d'Übaga, da vixìn au campusantu.
• Uatòiu de San Giacumu a Übaga, in scia via pe Übaghetta.
• Capella de San Benardu a Übaga, in scia via pe Muntecarbu.
• Géxa de San Luénsu da frasiùn de Übaghetta, a se tröva inta burgà de Menegù.
• Uatòiu de Santa Cataìna, a Menegù d'Übaghetta, de fiancu da géxa da frasiùn.
• Uatòiu da Madonna da Misericordia, inti boschi a setentriùn da burgà de Menegù.
• Capella de San Mauru, inta burgà da Costa de Übaghetta.
• Capella de Sant'Antoniu, inta burgà da Cascina de Übaghetta.
• Capella de San Benardu, inta regiùn da Curma, a meza stradda fra Übaghetta e u Burgu de Ransu.
• Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà de Menegù de Übaghetta.
• Géxa de San Giuvanni Batìsta inte l'abitàu de Muntecarbu.
• Uatòiu da Presentasiùn de Maìa Vergine au Tempiu, a Muntecarbu, daré da géxa.
• Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà da Villa de Muntecarbu.
• Géxa de San Coximu.

Ecunumìa

L'ecunumìa du paìse a l'è bazà in moddu prevalènte in sce l'agricultüa: i se cultìvan e uìve taggiàsche e e varietài d'üga lucàli. Atìvu u l'è l'alevaméntu, specialmènte de e vàcche. Rilevante a prudusiùn de legnàmme e a racòlta de castàgne e di fùnzi.

Cultüa

Dialettu du Burghettu

U dialettu parlàu au Burghettu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.

Cuxìna

Amaétti de Gavenüa

Tipici da frasiùn de Gavénua i sun i amaétti, dùsi da a furma ciàna, dau güstu de mandurle e amé, e dunca lezermente "amài", i sun spessu 'cumpagnài cun u vìn du Prève, pigàu passìu.

Asuciasiùi spurtìve

Intu teritòiu cumünàle a se tröva l'asuciasiùn Pro Loco Leve(r)ùn, cun u càmpu da bocce, sport tàntu praticàu inta valà.

Feste e fée

• Festa di Santi Cosma e Damiàn, a se tegne a Gavenu(r)au 27 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse intu santuàiu e a sagra uferta da a pro loco, ch'a mette a dispusisiùn i "casùi".
• Festa de San Miché, a se tegne a Gavenu(r)au 29 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse inta géxa paruchiàle e a relatìva sagra intu burgu.
• Festivàl müxicàle Cian du Figu, u se tegne a Gazzu d'Aroscia in aùstu, in lucalitài Cian du Figu, cun müxica dau vìvu, servìssiu bar e panìn.
• Sagra da Buridda, in frasiùn de Leve(r)ùn, a se tegne intu meze d'aùstu, cun a tipica buridda lucàle e atri piàtti da tradisiùn.
• Festa du Surisü, in aùstu a Gazzu, cun zöghi péi matetti e a cuxìna lucàle.
• Prucesciùn du Venardì Santu a Gavenüa, cun e diverse cunfraternite lucali e a rapresentasiùn de l'esercitu seleste, de antìga tradisiùn.

Aministrasiùn

A cumüna du Burghettu

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega	Nòtte
1945	1946	Mario Bruna		scìndegu
1946	1947	Ferdinando Casa		scìndegu
1947	1947	Silvio Cepollini		cumisàiu straurdinàiu
1947	1949	Silvio Cepollini		scìndegu
1949	1954	Gio Batta Baldoino		scìndegu
1954	1958	Filiberto Massone		scìndegu
1958	1962	Innocenzo Pesce		scìndegu
1962	1978	Pier Giorgio Lucifredi		scìndegu
1978	1979	Ottavio Cepollini		scìndegu
1979	1979	Reuccio Rainaldi		scìndegu
1979	1988	Nicolò Elena	Demucrasìa cristiana	scìndegu
18 lüiu 1988	21 dixembre 1991	Nicolò Elena	lista sivica	scìndegu
21 dixembre 1991	7 zügnu 1993	Mauro Ferrari	Demucrasìa cristiana	scìndegu
8 zügnu 1993	28 arvì 1997	Mauro Ferrari	Demucrasìa cristiana	scìndegu
28 arvì 1997	14 mazzu 2001	Mauro Ferrari	lista sivica	scìndegu
14 mazzu 2001	30 mazzu 2006	Paolo Ronco	lista sivica	scìndegu
30 mazzu 2006	16 mazzu 2011	Paolo Ronco	lista sivica	scìndegu
16 mazzu 2011	6 zügnu 2016	Augusto Forno	Per Borghetto (lista sivica)	scìndegu
6 zügnu 2016	4 utùbre 2021	Luca Ronco	Rinnovare Borghetto (lista sivica)	scìndegu
4 utùbre 2021	in càrega	Angela Denegri	Uniti per Borghetto (lista sivica)	scìndegu

Vie de cumünicasiùn

U teritòiu du Burghettu d'Aroscia u l'è 'traversàu da a Stradda Statàle 453 da valà de l'Aroscia (SS 453), che u culega cun Ransu a est e cun Vesargu a ovest. Dau 2001 a l'è stà avèrta a variante ch'a pàssa au de föa dau paìse, cun di növi viadòtti e galerìe in sce l'Aròscia. Burghettu u l'è culegàu cun Übaghetta grassie a a Stradda pruvinsàle 11 (SP 11), cun Gàzzu pé a SP12, cun Gavenu(r)a pé a SP 13 e cun Übaga e Muntecarbu cun a Stradda pruvinsàle 83 (SP 83). Leve(r)ùn u l'è poi razunzibile da Àuguia cun a SP 15.

Àtri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce U Burghettu