Ransu

Ransu
Ransu; cumüna
	Ransu – Veduta Vista du sentru stòicu de Ransu
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Imperia
Aministraçión
Scìndico	Giancarlo Cacciò (lista sivica "Uniti per Ranzo") da-o 10-6-2024
Dæta de instituçión	1947
Teritöio
Coordinæ:	44°03′33.91″N 8°00′52.6″E
Altitùdine	124 m s.l.m.
Superfìcce	10,86 km²
Abitanti	554 (31-10-2023)
Denscitæ	51,01 ab./km²
Fraçioìn	21 burgàe ciü A Costa de Basé(r)ega
Comùn confinanti	Aquila d'Aròscia, U Burghettu d'Aròscia, Casanöva (SV), Naxin (SV), Unsu (SV)
Âtre informaçioìn
CAP	18020
Prefìsso	0183
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	008048
Cod. cadastrâ	H180
Targa	IM
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna E, 2 103 GG
Sànto patrón	San Dunàu
Giórno festîvo	7 aùstu
Cartògrafîa
	Ransu
	Ransu – MappaPusisiun da cumüna de Ransu inta pruvinsa de Impe(r)ia
Scîto instituçionâle

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

Ransu (Ranso in zenese, Ranzo in italiàn, Rōnzu in urmeàscu^[4]) a l'è ina cumüna ligüe de 554 abitànti da Pruvinsa de Impe(r)ia^[1].

«Ransu, de ün ghe n'è d'avànsu»

(dìtu pupulàre)

Geugrafìa

U s-ciümme Aròscia a Rànsu

Ransu u se tröva inte l'entrutèra de Arbenga, inta valà de l'Aroscia, inta zona da mediu-bassa valle. U paesaggiu u l'è caraterizàu da boschi de castagni in sce a rìva destra, mentre a scinistra a l'è ciü dûse e curtivà. U l'è distante 30 chilometri da Ineia, 20 da Arbenga e 110 da Zéna. U teritò(r)iu cumünâle u cumprende 21 burgàe (Faudu, Ciassa, Favài, Uivéu, Cûgnu, A Parocchia de Basé(r)ega, Pònteruttu, Stra', Mu(r)ìn, Degolla, Canà, Martinettu, Calabria, Arma, Canéu, Frantinun, Villa, A Parocchia da Costa, A(r)aca', Bunfia(r)a e Ricci) ciü ina frasiùn: A Costa de Basé(r)ega. Cun ste chi u teritò(r)iu cumünâle u cröve 10,58 km².^[5]

U teritò(r)iu cumünâle de Ransu u cunfìna a nord cun Àuguia d'Aròscia, U Burghettu d'Aròscia a punènte, Unsu (SV) a nord e levànte, mèntre cun Casanöva (SV) e Naxin (SV) a levànte.

Stòia

Zà in epuca pre rumàna i teritò(r)i da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligü(r)i antighe, ligàe ai Ingàuni, ch'i se estendévan fin ascì inte l'entrutèra de valàe vixìne. Sti chi i vegnen pe(r)ò scacciài da l'avansâ rumana avegnüa aturnu au 180 a.C.^[6] Doppu l'Impe(r)u Ruman ascì u teritò(r)iu du Burghettu u l'è stàu interessau dae invaxuì di barbari^[6], cun duminasiùi Longobarde e di Franchi. Intu periudu carulingiu u l'éa pasàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancùa doppu, intu periudu sucescìvu, sutta aa Marca Arduinica inse(r)ìu inta giü(r)isdisiun du cumitàu arbenganese.^[6]

A primma citasiùn de l'insediamentu, inta pusisiùn che cunuscemmu ancöi, a se(r)éva rizalènte au seculu XIII cun u nomme de Rantium ad Plebem, poi divegnüu Rancio. A denuminasiùn ligü(r)e pe(r)ò a pò esse fà rizalì au numme "panciu", che antigamente u vuxéva dì "diféza".^[7] Quande a se và a desfà a Marca Arduinica u cuntrollu in sce u feudu lucale u pàssa ai marchexi de Clavesana, cuntempuranea a sta duminasiùn chi a l'è rizalènte a custrusiùn de in castellu furtificàu, prubabilmente pé frenà e vuluntài de espansciùn du lìbe(r)u cumün de Arbenga, ma ascì pé evità e incursciùn di Saracén, a partì dau X seculu.^[6]

Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn de Ransu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun e autre pupulasiùn aruscìne de l'epuca.

I Clavesana, cuscì intu 1355 i dàn ina pursiùn du teritòiu de Ransu ai Del Carretto, mentre a parte restante a vegne sedüa aa Repübbrica de Zena, che pe(r)ò a và a aministrà u paìse pe vìa du marchese Emanuele de Clavesana. Doppu i suceddan növi scuntri, fra e famìe de Séva, Del Carretto e Clavesana pé i pusediménti inta bassa valà, cun l'interventu intu 1386 du dùxe de Zena Antoniotto Adorno. Che u spartisce u feudu cun i Del Carretto pé in quartu. Ransu u divegne pe(r)ò zenese a tütti i efètti sulu intu 1393. Dü(r)ante l'aministrasiùn diretta di zenesi Ransu u và a fa parte, cumme pé i àtri burghi da valà, du capitanàu da Cêve. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte.

U teritò(r)iu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (divegne duca sede de in cantun, cun ascì i burghi da media vàlle primma, poi desfàu e sciurbìu da quellu cevése), smembrâ intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impe(r)u Fransese, sutta u Dipartimentu Muntenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inse(r)ìu inta pruvinsa de Impe(r)ia. I ürtimi cangiamènti teritu(r)iàli subìi i sun rizalènti au 1928, difatti i teritòi de Ransu e Àuguia i vegnan piài dau cumün di Burghettu e ricustituìi sulu intu 1947, in ànnu doppu a custitusiùn da növa Repübbrica Italiana.

Abitanti

Evulusiùn demugrafica

Abitanti censìi^[8]

Minu(r)ànse furèste

Segundu u ISTAT, ai 31 de dexembre du 2019, a Ransu i ghe sun 73 rexidenti furèsti.

Persune legàe a Ransu

Péu e Zorzu Guîdu da Ransu, espunenti de üna de famìe ciü impurtanti du cumün, sun famùsi pé avé afrescàu a magiurànsa de géxe da valà de l'Aroscia, ma ascì a Arbenga e Impeia, tantu che a vélli u l'è dedicàu u percursu museàle du paìse, upeatìvu a Basé(r)ega e Ransu.^[9]^[10]

Pòsti de interesse

Architetüe religiuse

Faciâ da géxa de San Dunàu
A vista fruntàle de San Pantaleu
L'uatòiu da Madonna de Vigne
A gêxa da Sunta a Basé(r)ega
L'uatòiu de San Bastiàn aa Ciassa
A capella de l'Imaculà Cuncesciùn ai Favài

A livellu religiùsu u teritòiu de Rànsu u l'è divìsu in 2 parocchie, quella da Sunta e de San Dunàu a Basé(r)ega e quella de San Bernardu (a A Costa de Basé(r)ega).

Parocchia da Sunta e de San Dunàu

Géxa da parocchia de San Dunàu, a se tröva inta burgà de Costa Paròcchia. De ciànta baròcca a cunta sei atài tutàli, ciü in impurtante du Cristu in Crùxe, òpe(r)a de Orazio De Ferrari^[6]. Fin au 1964 u l'éa sede de l'ufissiu lucàle da diocexi de Arbenga e Impeia.
Géxa de San Pantaleu a se tröva intu Burgu de Ransu. Custruìa intu XV seculu in sce ina ciànta zà existénte, de stìle rumanicu, prubabilmente du XI seculu. Chi a l'è cunservà in pàa d'atà dipinta da Zorzu Guîdu de Ransu du 1554, ch'u l'ha ascì dipìntu e decuràu u portegu da géxa, assèmme aa scöa di Lapicidi Sénu(r)a.
Uatòiu da Madonna de Vigne, intu Burgu de Ransu, u cunserva a pà(r)a d'atà dipinta da Zorzu Guîdu, realisàu intu 1544.
Uatòiu de l'Imaculà Cuncesciùn e de Santa Lüsìa, a l'estremitài de punènte da burgà de Canéu.
Uatòiu de San Bastiàn, inta burgà da Ciassa.
Uatòiu de Santa Cruxe inta burgà de Costa Paròcchia.
Uatòiu de San Giacumu inta burgà de Canà.
Uatòiu de San Mauru inta burgà de A(r)acà.
Capella de l'Angéu Cüstode, de d'atu da burgà de Uivéu.
Capella de l'Imaculà Cuncesciùn ai Favài, custruìa du 1755, grassie aa vuluntài da pupulasiùn da burgà.
Capella de Sant'Antunìn inta burgà de Degolla.
Capella di Santi Fabiàn e Sebastiàn inta burgà de Bunfia(r)a.
Capella de Santa Lüsìa, inta burgà di Favài.
Santuàiu da Madonna da Miseicordia, de d'atu da burgà de Canéu.
Géxa da parocchia da Sunta, se tröva inta frasiùn de Basé(r)ega, edificà intu XV seculu^[6], a g'ha in purtà e di dipinti de Péu Guîdu de Rànsu, pàe de Zorzu, du XVI seculu.
Uatòiu de San Bertumé inta frasiùn de Basé(r)ega, faciàu in sciù veju camìn du stradùn.

Parocchia de San Benardu

Géxa parucchiàle de San Benardu a A Costa de Base(r)ega, custruìa fra u 1618 e u 1628.
Uatòiu de San Carlu a A Costa de Base(r)ega.
Uatòiu da Madonna da Neve, u se tröva a A Costa Base(r)ega, vixin aa paròcchia.
Uatòiu di Santi Péu e Paulu inta burgà de Faudu.
Capeletta de San Bertumé inta burgà de Fantinùn, restaurà intu 2007.

Castéllu

Pé evità e incursciùi di Piràtti Sa(r)acéi a pupulasiùn lucàle atùrnu a l'ànnu Mìlle a l'axéva edificàu in primmu scistemma de difésa, poi incrementàu dai marchesi de Clavesana, chi i l'axevan culegàu cun quellu de Àuguia, ancöi peò i se ponan vegghe sulu pochi resti de sta furtificasiùn chi.^[11]

Ecunumìa

L'ecunumia du paise a l'è bazà in sce l'agricultü(r)a, svilupà a cultivasiun de l'u(r)ivu tagiascu e a prudusiun de ö(r)iu e u(r)ive da ménsa. Difüza ascì curtivasiun inte vigne, pregiàu difatti u pigau de prudusiùn lucàle.

Cultüa

Dialettu de Ransu

U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu a Ransu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stu(r)icamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.

Enugastrunumìa

E tradisiùi legàe aa cuxìna e sun diferenti, nu mancan sulitamente u cunìu aa ligüe, i raviöi, a buridda, e lümasse e ascì u pàn frìtu. De lungu sti piatti tipici i se trövan abinài cun u vin pigàu, ma ascì l'ö(r)iu e l'àggiu i sun bén cunusciüi.^[12]

Feste e fée

A festa di Ciappagòtti, a se tegne aa Pro loco de Ransu cun müxica dau vìvu e roba da mangià, a se tegne u fìn da setemàna primma de Natàle.
Presepiu vivente, u se tegne intu Burgu de Ransu aa vigilia de Natàle.
E Rüstìe, castagnà de l'autunnu, cun e castagne fàe cöxe pé e vìe du paìse.
Féa du primmu de màzzu, cun mercatìn e bancarelle pé e vie de Ransu.
U Rumpe pignàtta pé Carlevà, dedicàu ai matétti e urganisàu da a Pro Loco.
Festa patrunàle, ai 7 d'aùstu, dedicà a San Dunàu.

Aministrasiùn

A ca' cumünà de Ransu

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega
3 utùbre 1988	27 mazzu 1990	Giovanni Allegro	Demucrassìa Cristiana	Scindicu
19 zügnu 1990	24 arvì 1995	Giovanni Allegro	Demucrassìa Cristiana	Scindicu
24 arvì 1995	14 zügnu 1999	Giovanni Allegro	lista sivica	Scindicu
14 zügnu 1999	14 zügnu 2004	Giovanni Allegro	lista sivica	Scindicu
14 zügnu 2004	8 zügnu 2009	Agnese Vinai	lista sivica	Scindicu
8 zügnu 2009	26 mazzu 2014	Agnese Vinai	Uniti per Ranzo (lista sivica)	Scindicu
26 mazzu 2014	26 mazzu 2019	Piero Raimondi	X Ranzo (lista sivica)	Scindicu
27 mazzu 2019	10 zügnu 2024	Piero Raimondi	X Ranzo (lista sivica)	Scindicu
10 zügnu 2024	in càrega	Giancarlo Cacciò	Uniti per Ranzo (lista sivica)	Scindicu

Vie de cumünicasiùn

U teritòiu de Ransu u l'è traversàu da a Stradda Nasiunàe 453 da valà de l'Aròscia, che permette u culegamentu cun Casanöva, Unsu e Utuvé versu levante e U Burghettu versu punénte. Impurtanti ascì e stradde pruvinsàli, cumme quella che culega Ransu cun Àuguia (SP 14), cun ascì a Stradda Pruvinsàle 78, che pàssa pé Costa Base(r)ega, versu Ùnsu e Àuguia.

Nòtte

↑ ^1,0 ^1,1 Dàtu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'utùbre du 2023.
↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
↑ (IT) Ransu, u statüu cumünàle, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 (IT) Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.
↑ (IT) Cumün de Rànsu, cenni stòici, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
↑ Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.
↑ (IT) U Museu di Guîdu da Ransu, in sce culturainliguria.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
↑ (IT) Scheda du museu di Guîdu da Ransu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
↑ (IT) A stòia de Ransu, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
↑ (IT) Prudotti tipici du cumün, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

Àtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ransu

Contròllo de outoritæ	VIAF (EN) 239241787 · WorldCat Identities (EN) 239241787

[template_divisione_amministrativa-abitanti-1] 1,0 ^1,1 Dàtu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'utùbre du 2023.

[divamm-sismica-2] Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.

[template_divisione_amministrativa-gradi_giorno-3] Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.

[4] (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.

[5] (IT) Ransu, u statüu cumünàle, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

[IM-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 (IT) Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.

[7] (IT) Cumün de Rànsu, cenni stòici, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.

[8] Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.

[9] (IT) U Museu di Guîdu da Ransu, in sce culturainliguria.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

[10] (IT) Scheda du museu di Guîdu da Ransu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

[11] (IT) A stòia de Ransu, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

[12] (IT) Prudotti tipici du cumün, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]