Norveggia

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Norvéggia (Norge ò Noreg in norvegéize, prononçiòu [ˈnɔ̂rɡə]), conosciûa ofiçialménte cómme Régno de Norvéggia (Kongeriket Norge ò Kongeriket Noreg), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa do nòrd.

Norvéggia
(NO) Alt for Norge (LIJ) Tùtto pi-â Norvéggia
Norvéggia - Localizzazione
Dæti aministratîvi
Nómme conplêto	Régno de Norvéggia
Nómme ofiçiâ	Kongeriket Norge (bokmål) Kongeriket Noreg (nynorsk) Norgga gonagasriika (sami do nòrd) Vuona gånågisrijkka (sami de Lule) Nöörjen gånkarïjhke (sami do sùd)
Léngoe ofiçiæ	Norvegéize (inte variànte bokmål e nynorsk) Sami
Capitâle	Oslo  (702 543 ab. / 2022)
Polìtica
Fórma de govèrno	Monarchîa parlamentâre
Rè	Harald V de Norvéggia
Minìstro de Stâto	Jonas Gahr Støre
Indipendénsa	Da-a Svéçia into 1905
Intrâ inte l'ONU	27 de novénbre 1945
Superfìcce
Totâle	385 207 km² (62º)
% de ægoe	6%
Popolaçión
Totâle	5 550 203 ab. (2024) (119º)
Denscitæ	14,4 ab./km²
Tàscio de créscita	1,19% (2015)
Nómme di abitànti	Norvegéixi
Giögrafîa
Continénte	Eoröpa
Confìn	Svéçia, Finlàndia, Rùscia
Fûzo oràrio	UTC +1 (+2 in stæ)
Economîa
Valûta	Corónn-a norvegéize
PIL (nominâle)	434 937 milioìn de $ (2018 stìmma) (28º)
PIL pro capite (nominâle)	81 694 $ (2018 stìmma) (4º)
PIL (PPA)	395 867 milioìn de $ (2018 stìmma) (44º)
PIL pro capite (PPA)	74 356 $ (2018 stìmma) (6º)
ISU (2022)	0,966 (tànto âto) (2º)
Feconditæ	2,0 (2010)
Vàrie
Codici ISO 3166	NO, NOR, 578
TLD	.no
Prefìsso tel.	+47
Sigla autom.	N
Inno naçionâ	Ja, vi elsker dette landet
Fèsta naçionâ	17 de màzzo
Norvéggia - Mappa
Inta màppa són esclûxi i teritöi d'otramâ. Màppa polìtica da Norvéggia ch'a conprénde l'arcipélago de Svalbard e l'îzoa de Jan Mayen ascì
Evoluçión stòrica
Stâto precedénte	Svéçia-Norvéggia Regìmme de Quisling (da-o 1942 a-o 1945)

Giögrafîa

A Norvéggia a l'é formâ sorviatùtto da-e pàrte de ponénte e setentrionâle da penîzoa scandìnava ciù dötréi teritöi tra i quæ, in particolâ, se pêuan aregordâ l'îzoa àrtica de Jan Mayen e l'arçipélago de Îzoe Svalbard. Pe de ciù l'îzoa de Bouvet, inta región subantàrtica, a l'é 'na dipendénsa da Norvéggia ascì. A naçión a l'à de rivendicaçioìn in scî doi teritöi antàrtichi de l'Îzoa de Pêo I e da Tæra da Regìnn-a Maud. A l'à 'n'àrea totâle de 385.207 km² e, a-o zenâ do 2022, a sò popolaçión a l'êa de 5.425.270 persónn-e.

A confìnn-a co-a Svéçia, a levànte, pe bén 1.619 km e con Finlàndia e Rùscia a nòrd-èst. A l'à afaciâ in sciô stréito do Skagerrak a sùd, pe mêzo do quæ a l'é separâ da Danimàrca e Régno Unîo. A Norvéggia a l'à 'n'estéiza rîva in sce l'Òcéano Atlàntico e o Mâ de Barents. A prezénsa do mâ a l'infloénsa bén bén o clìmma norvegéize, ch'o l'à de tenperatûe ciù mîti lóngo e sò còste (tànto che inta néutte polâre a-o nòrd de spésso són sôvia i zêro gràddi) e ciù fréide a l'intèrno, scibén che rèstan ciù âte de quélle de âtri lêughi a-a mæxima latitùdine. L'infloénsa do mâ a l'é ànche a càoza da tànta ægoa e néive ch'a càzze in sciô teritöio norvegéize.

A capitâle da Norvéggia, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Òslo; e âtre çitæ ciù inportànti són Bergen, Trondheim e Stavanger.

Stöia

O régno de Norvéggia o l'é stæto costitoîo inte l'ànno 872 da l'unión de vàrri stâti ciù picìn, restàndo dónca 'na naçión indipendénte pe ciù de 1.150 ànni. Tra o 1537 e o 1814 o l'à fæto pe cóntra pàrte da Danimàrca-Norvéggia e, da quéllo ànno scìnn-a-o 1905, de 'n'unión personâ co-o régno de Svéçia. A-o sccéuppo da Prìmma Goæra Mondiâle a Norvéggia a l'à diciaròu a sò neotralitæ, evitàndo e devastaçioìn do conflìtto. A despæto de 'n'âtra diciaraçión de neotralitæ fæta a l'inìçio da Segónda Goæra Mondiâle, inte l'arvî do 1940 a naçión a l'à subîo l'invaxón da Germanîa nazìsta, co-a sò òcupaçión ch'a l'é duâ scìnn-a-a fìn da goæra.

A-a giornâ d'ancheu o rè de Norvéggia o l'é l'Harald V da cazàdda de Glücksburg; o prìmmo minìstro o l'é pe cóntra o Jonas Gahr Støre, nominòu inte l'ànno 2021.

Economîa e polìtica

A Norvéggia a l'à svilupòu 'n fórte stâto sociâle, in sciâ bâze do coscì dîto modéllo nòrdico, ch'o garantìsce 'n'ascisténsa sanitâia universâle e 'n'educaçión, livéllo universcitâio inclûzo, de bàdda pe tùtti i sò çitadìn. O stâto o consèrva de inportànti parteçipaçioìn in di setoî industriâli ciâve pi-â sò economîa, spécce rigoardànti e grénde vivàgne de petròlio, gàzzo naturâle, minerâli, legnàmme, pescòu e ægoa da béive. L'indùstria do petròlio a costitoìsce ciù ò mêno 'n quàrto do PIL da naçión, co-a sò estraçión ch'a l'é coscì inportànte che, a livéllo pro capite, a Norvéggia a l'é o produtô ciù inportànte fêua di pàixi do Levànte. A naçión a l'à o quàrto rédito pro capite ciù âto do móndo, segóndo a Bànca Mondiâle e l'IMF, ò l'unzén, cómme inta scâ da CIA agiornâ a-o 2017, into câxo séggian pigiæ in conscideraçión i sò domìnni e-e sò dipendénse ascì. A Norvéggia a l'à o ciù grànde fóndo sovràn do móndo, o quæ o l'à 'n valô de 1.400 miliàrdi de dòlari.

A naçión a l'é a-o prìmmo pòsto inta clasìfica globâle de l'Indice de Svilùppo Umâno a partî da-o 2009, óltre che tra o 2001 e o 2006 ascì, poxiçión ch'a rèsta pægia ànche into câxo ch'o vegnìsse conscideròu l'ìndice corètto pe-e dizegoaliànse (a-o 2018). Inte l'ànno 2017 a l'é stæta diciarâ naçión ciù felîçe a-o móndo segóndo o World Happiness Report e d'ancheu a l'é a-o prìmmo pòsto inti ìndichi de libertæ e democraçîa, óltre a avéi un di livélli de criminalitæ ciù bàssi do móndo.

A Norvéggia a l'é 'na monarchîa costituçionâle e unitâia, co-a tradiçionâle separaçión di potêri tra Parlaménto (Stortinget), Conséggio de Stâto (Statsrådet) e Màscima Córte (Høyesterett), segóndo quànte o l'é stabilîo inta costituçión za da-o 1814. O teritöio norvegéize o l'é spartîo tra doî livélli aministratîvi, ö sæ e contêe e i comùn. O pòpolo Sami o l'à 'n çèrto gràddo de aoto-determinaçión e contròllo in scê sò tære pe mêzo de 'n pròpio parlaménto e de l'Àtto do Finnmark. A Norvéggia a l'à di stréiti ligàmmi con l'Unión Eoropêa e i Stâti Unîi e a l'é un di ménbri fondatoî de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, da NATO, de l'EFTA, do Tratâto Antàrtico e do Conséggio Nòrdico. A l'é un di ménbri do Spàçio Econòmico Eoropêo, da WTO, de l'OECD e de l'Area Schengen ascì.

Galerîa d'inmàgine

• 
  A capitâle da naçión, Òslo
• 
  Vìsta de Bergen, a segónda çitæ ciù grànde do pàize
• 
  O vilàggio de Geiranger e o Geirangerfjord
• 
  O Sognefjord, ö sæ "O fiòrdo de Sogn"
• 
  L'îzoa de Vega, inclûza into scîto UNESCO do Vegaøyan
• 
  'Na piatafórma de petròlio into Mâ do Nòrd

Bibliografîa

• (EN) Magne Helvig e Viggo Johannessen, Norway, Land - People - Industries: A Brief Geography, Tanum, 1966.
• (EN) Jan Sjåvik, Historical Dictionary of Norway, Scarecrow Press, 2008, ISBN 0-810-86408-8.
• (EN) Karen Larsen, History of Norway, Princeton University Press, 2015, ISBN 0-691-62754-1.
• (EN) Insight Guides, Insight Guides Norway, 3ª ed., Apa Publications, 2018, ISBN 1-786-71758-1.
• (EN) Elizabeth Su-dale, Culture Shock! Norway: A Survival Guide to Customs and Etiquette, Marshall Cavendish, 2020, ISBN 98-14-86873-6.
• (EN) Anthony Ham, Oliver Berry e Donna Wheeler, Lonely Planet Norway, 8ª ed., Apa Publications, 2022, ISBN 1-787-01608-0.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Norvéggia

Colegaménti estèrni

• (NO, SE, EN) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce regjeringen.no. URL consultòu l'11 arvî 2022.
• (NO, EN) Scîto ofiçiâ do parlaménto, in sce stortinget.no. URL consultòu l'11 arvî 2022.
• (NO, SE, EN) Scîto ofiçiâ da famìggia reâ, in sce kongehuset.no. URL consultòu l'11 arvî 2022.
• (NO, EN, FR, DE, SV, ZH, DA, ES, IT, NL) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce visitnorway.com. URL consultòu l'11 arvî 2022.