Martin Piaggio

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Martin Piaggio (Zêna, 30 dexénbre 1774 - Zêna, 22 arvî 1843) o l'è stæto 'n poêta ch'o l'à scrîto in léngoa lìgure.

Martin Piaggio

Martin Piaggio into 1847

Dæti personâli

Nàscita: 30 dexénbre 1774
Mòrte: 22 arvî 1843
Pàize: Repùbrica de Zena, Régno de Sardégna

Âtre informaçioìn

Profesción: poêta

Vitta

Martin Piaggio, fìggio de ’n Notâro da Repùblica de Zêna, o l’à fæto i sò stùddi da-i Scolöpi e o l’é diventòu mediatô do Banco de San Zòrzo. O l’êa ’n òmmo cólto e instroîo e, dotòu da màddre natûa, o s’é mìsso a scrîve in Zenéize, cösa che dòppo o De Frànchi no avéiva ciù fæto nisciùn. O l’é diventòu famôzo co-o Lunâio do Sciô Regìnn-a ch’o riportâva in vèrsci i fæti da vìtta de Zêna e o l'êa inspiròu a in deslögiòu imbrægon da-a léngoa lesta, existîo pe 'n davei, ch'o l'aveiva inspiròu diverse farse portæ in scêna da l'attô Domenego Gaelo ascì. L’inportànsa de sto lunâio chi inta vìtta zenéize d’alôa a l’é stæta consciderévole: o Martìn Piàggio, cómme Sciô Regìnn-a, o l’é stæto crìtico, goìdda, stìmolo, cronìsta, comentatô; de sòlito bonelàn e spensceròu, quànde i avegniménti o domandâvan, o savéiva êse òua co-a léngoa afiâ, òua sevêro; o l’interpretâva o stâto d’ànimo di sò conçitadìn, e tùtto sto chi inte ’n perîodo asæ difìçile pe-a vìtta de Zêna, da pöco sciortîa ségge da l’asédio do 1800 ch’o l’à vìsto i zenéixi afamæ mangiâ càrne de gàtto, de càn, de ràtto, ségge da l’aventûa do Napolión.

Agregâ d’aotoritæ a-i Stâti do Rè de Sardégna (ò sæ, a-o Piemónte), Zêna a s’êa serâ drénto de lê mæxima, delûza e inçèrta: a memöia de l’aleànsa fra Aostrìachi e Piemontéixi, ch’a l’avéiva fæto gustâ a-a çitæ e carésse do Bòtta (Antoniotto Botta-Adorno: da cazàdda lonbàrdo-zenéize di Bòtta-Adórno. Generâle ch’o comandâva i Aostrìachi intræ inte Zêna dòppo l’asédio do 1800. O l’é stæto ’n comandànte dûo e fêo ch’o l’à inpòsto a Zêna de condiçioìn de réiza asæ gràmme e ch’o comandâva a popolaçión co-o pùgno de færo. L’é sótta de lê che gh’é stæto o fæto do Balìlla.), o l’êa ’n aregòrdo no ancón do tùtto ascordòu.

Zêna a pàiva, inte quélli ànni, tut’âtro che ’na çitæ in svilùppo: a çitæ vêgia a l’êa mâ tegnûa: e stràdde spòrche e pìnn-e de bràtta, pöca ægoa bónn-a da béive e de spesso infetâ, e chintànn-e scàrse, gràmma l’inluminaçión, inscignificànte a vìtta inteletoâle, in ribàsso i tràfeghi marìtimi e i comèrci. Pöi adâxo adâxo a çitæ a s’é repigiâ pe tornâ a êse o ciù inportànte pòrto do Mediterànio: e a quésto a poexîa do Martìn Piàggio a l’à contriboîo in mòddo determinànte.

Âtre sò òpere són: L’Ezöpo zenéize, ’n’arecugéita de de föe scrîte con l’intençión d’agiutâ, i Papæ, Mamæ e tùtta Zêna ciù ’n caróggio a fâ scì che i figeu crescésan öbediénti, studiôxi e de ’n cheu bón – sénsa ciù spaventâli co-o Barbàn. E ancón A rivoluçión de béstie cóntra i òmmi, Viâgi e Canpagnâte. Pöco prìmma de moî o l’avéiva scrîto sti vèrsci ch’òua són scolpîi in sciâ làpide da sò tónba inta Gêxa di Pàddri Capuçìn:

«Sótta quésta pöca tæra E quatr’òsse se rinsæra D’un chi vìsse con gràn sténto Pe-a famìggia e pe l’önô, Ma chi é mòrto asæ conténto Confidàndo into Segnô! Pregæ pâxe a-o pecatô Martìn Piàggio Mòrto o... (a-i 22 d’arvî do 1843)»

(Da-a làpide da tónba de Martìn Piaggio)

O Martìn Piàggio o l’é stæto in cronìsta ch’o scrivéiva in vèrsci ciù fîto che in pröza. E o l’é stæto ’n cronìsta aténto e diligénte ch’o l’à saciûo fotografâ, a sò mòddo, ma in mòddo asæ fedêle, o sò ténpo e o ne l’à tramandòu vîvo e colorîo, pe mézzo de vèrsci spiritôxi ch’ancón ancheu ne pàn fréschi e gustôxi comò-u pàivan a-i zenéixi d’alôa.

Portavôxe do seu umorìximo perbenista, moderòu e de sæximo, scrittô ciutòsto frîto e monòtono, impregnòu de 'n moralìximo razionalista arsoîo e tipicamente setteçentesco, Martin Piaggio o l'ottegne quarche bon resultòu quande a sò venn-a satirica a se tenze de coï vagamente surreæ e stralunæ, comme inta poexia I doî aväi, che a sò vòtta a l'à inspiròu a l'Emerico Valentinetti a comêdia avoxâ Pignasecca e Pignaverde, portâ a-o successo da-o grande attô zeneize Gilberto Govi.

Opere

• I doì aväi
• Arregordo do Blocco
• Ezöpo zenéize

Âtri progetti

Altri progetti

• Wikivivàgna
• Wikimedia Commons

• Wikivivàgna a contêgne una pàgina dedicâ a Martin Piaggio
• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Martin Piaggio

Conligaménti estèrni

• (LIJ, IT) Giovanni Cassacia e Martin Piaggio, Poesie di Martino Piaggio: accresciuta di varii Componimenti poetici dello stesso autore, 2ª ed., Zêna, Fratelli Pagano, 1864.
• (IT, LIJ) Martin Piaggio, Antologia zeneize, in sce digilander.libero.it. URL consultòu o 19 lùggio 2021.