Wikipedia

Gêxa de Sant'Ànna

gêxa de Zêna
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A gêxa de Sant'Ànna, con l'arénte convénto e a speçiàia di pàddri Carmelitén Descâsci, a l'é 'n scîto sâcro catòlico de Zêna, inte l'antîgo bórgo de Bachérnia, in Castelétto. A gêxa, co-i sò âti plâtani e o riseu típico de crêuze zenéixi, e a vixìnn-a Montâ Bachérnia, co-a sò vìsta mâvegiôza in sciô Górfo de Zêna, o pórto e a çitæ vêgia, sôn 'na delìçia inatéiza into mêzo da çitæ.

A faciâta da gêxa de Sant'Ànna

Stöia

modìfica

O convénto o l'é stæto fondòu into 1584 da-o præve Nichiôzo Döia, tornòu da-a Spágna co-in grùppo de pàddri Carmelitén Descâsci da rifórma de Sànta Têxo d'Ávila e de Sàn Zâne da Crôxe pe fondâ 'n convénto inta Repùbrica de Zêna[1]. In particolâ, quélla zenéize a l'é stæta a prìmma fondaçión de fêua da Spàgna, ciù ò mêno vìnt'ànni dòppo a rifórma mæxima de l'órdine[2]. A l'inprinçìpio, a Sant'Ànna gh'êa a schêua pe-i fràtti ascì ma do 1613 a l'à fæto stramûo inta badîa da Madònna da Sanitæ con l'avertûa de quéllo convénto, tornàndo chi sôlo pe quàrche ànno tra i sécoli XIX e XX[3].

Inte quélli ànni a zöna a l'êa fêua de pòrte da çitæ e a l'êa indicâ co-o nómme de Bachérnia, topònimo ch'o l'é arestòu scìnn-a-a giornâ d'ancheu pe indicâ sto tòcco chi da crêuza che da-a Ciàssa do Portéllo a l'arîva a-e Miâge de Ciàppe e ch'o reciàmma i frûti do gràn nùmero de ciànte de rêuza sarvæga che gh'êa chi[4]. A gêxa a l'é stæta fondâ in sciô scîto de 'na capelétta itinerâia dedicâ pròpio a Sant'Ànna méntre âtre dôe capélle, dedicæ a Sant'Êmo e a Sàn Benàrdo, són stæte caciæ zu aprêuvo a-a construçión de Miâge Nêuve into 1626, ch'àn riparòu tùtta l'àrea drénto a-a çénta da çitæ.

Pöco dòppo a fondaçión do convénto, l'é stæta avèrta 'na speçiàia ascì, ch'a l'atirâva bén bén di maròtti ch'àivan bezéugno de cûe. I ciù antîghi papê stòrichi ligæ a-a speçiàia remóntan scìnn-a-o 1650, de quànde émmo 'na mençión de 'na "spezieria" di Carmelitén Descâsci. Inti papê gh'é scrîto de cómme o præ Martìn de Sàn Tögno (1638-1721) "o sciortîva tùtti i giórni p'arechéugge quéllo do quæ gh'êa de bezéugno pe-i remédi [...] da lê arivâvan bén bén de maròtti e mîga tùtti goarîvan da-a moutîa co-o mæximo remédio, [...] gh'êa de bezéugno de preparâ vàrie poçioìn, remédi e inciàstri"[2].

 
Vìsta da Ciàssa de Sant'Ànna co-o sò riseu

Inta zöna, redosâ da-e Miâge Nêuve, za a partî da-o Sèteçénto l'é comensòu 'n procèsso d'urbanizaçión sùb-urbànn-a, co-o convénto ch'o l'é fîto vegnûo o pónto de riferiménto do bórgo in fórte cresciànsa[5]. Óltre a-e câze ciù rùsteghe són arivæ inte quélli ànni e prìmme vìlle, tra e quæ se peu regordâ a pàrte ciù antîga de Vìlla Màddre Cabrini in sciâ Montâ Bachérnia, scitoâ no goæi distànte da l'àstrego da gêxa.

I regìstri da speçiàia són asæ inportànti pe ricostroî a vìtta into quartê, riportàndo i nómmi e o mestê di sò cliénti, óltre che i remédi dêuviæ. In particolâ, tra quélli ciù comùn gh'êa a mànna, e tavolétte cóntra i vèrmi, o sùcou giànco, i dechéutti de chìnn-a, e sæ d'Inghiltæra, a canélla, o rozòlio, 'n ingoénto de sciôe de papâvou, 'na "bìbita spiritôza (alcòlica) de incénso, mîra, aloè e spìrito de vìn" e l'ingoénto pi-â rógna. Tra i sò cliénti, inti prìmmi ànni de l'Eutoçénto gh'êa o mêgo Àngiou Bruzick, o chirùrgo Ròcco Artisi de Ôtri, o cónso de Danimàrca Giöxèppe Alésci Morellet, a speçiàia de l'uspiâ de Pamatón (ch'a l'acatâva sorviatùtto l'estræto de chìnn-a e rêuze rósse sécche), e Carmelitén Descâse de Sànta Têxo, e móneghe de Sàn Silvèstro e quélle de Sàn Gêumo, o pàreco da Crôxe. Quàrche ànno dòppo a speçiàia a l'é stæta contatâ da 'n avoxòu e discùsso mêgo de Parìggi, o dotô Louis Le Roy, outô de "A mêxìnn-a curatîva" publicâ a Nàpoli into 1825 inte quàttro volùmmi[2].

Aprêuvo a-e lézze cóntra i órdini religiôxi, tra o 1859 e o 1871 i fràtti àn però dovûo lasciâ o convénto, fêua de dötréi ch'àn continoòu a dîghe méssa, fàndo stramûo inte l'abaçîa de Pîa e in de câze privæ. Fæto scìmile o l'êa capitòu inti ànni da dominaçión napoliònica, co-e lézze de sopresción in vigô tra o 1810 e o 1816[3].

L'urbanizaçión da fìn de l'Eutoçénto a l'à portòu a l'avertûa da coscì dîta Circonvalaçión a Mónte, co-o nêuvo Córso Magénta e a funicolâre de Sant'Ànna ch'én stæti realizæ pöco ciù a vàlle da gêxa. A ògni mòddo, a despêto do tàggio da crêuza che da-o Portéllo a mónta scìnn-a Sant'Ànna, no gh'é stæto 'n gràn reméscio inta pâxe do bórgo, ch'o se destàcca da-i quartê d'în gîo[6]. A Ciàssa de Sant'Ànna, co-i sò âti plâtani e l'àstrego de prîe e moìn tìpico de crêuze zenéixi, e o péuzzo de Bachérnia, de dónde gh'é 'na bèlla vìsta in sciô pòrto e o céntro stòrico, són ancón a-a giornâ d'ancheu 'n scîto sugestîvo e apartòu no lontàn da-a centrâle Ciàssa Corvétto.

L'Antîga Farmacîa de Sant'Ànna a l'é in ativitæ ancón a-a giornâ d'ancheu e, pe arivâghe, se peu pasâ pi-â ciàssa de Sant'Ànna, o bezéugna pigiâ 'n ascensô privòu inta galerîa a l'intrâ da staçión de vàlle de l'ascensô Magénta-Cròcco[7].

Descriçión

modìfica

O de fêua

modìfica
  •  
    O basoriliêvo da Sàcra Famìggia in sciô portâ
  •  
    Cópola e canpanìn a véia da gêxa
  •  
    Vìsta de un di doî ciòstri do convénto

A gêxa de Sant'Ànna a s'avànsa in sciâ ciàssa co-o mæximo nómme, ligâ a l'antîga crêuza de Bachérnia, ciù tàrdi rinominâ de Sant'Ànna aprêuvo a-a fondaçión do convénto[8]. A faciâta a l'é sénplice, da-o profî a cabànna, con into mêzo 'n barcón òvâle. O portâ de màrmo o l'é sormontòu da 'n'architrâve decorâ co-in basoriliêvo do Çinqueçénto ch'o rafigûa a Sâcra Famìggia e, de d'âto a sto chi, gh'é ascì o stémma de l'órdine di Carmelitén, coscì cómme in sciâ portàia do convénto[9]. 'Na vòtta, da-arénte a-o portâ, gh'êa 'na pitûa ch'a rafiguâva a Madònna co-o Banbìn[9] ma, bén bén aroinâ da-o ténpo, a l'é stæta in sciâ fìn covèrta co-a vernîxe.

O canpanìn o l'é a véia e mìsso paralêlo a-a faciâta, a-o fóndo da gêxa. A-o fóndo do téito gh'é ancón dôe cópole a éutto loéi, che crêuvan chiaschedùnn-a de ùrtime capélle laterâli, in sciâ drîta e in sciâ mancìnn-a de l'artâ magiô[9].

O drénto

modìfica

A gêxa de Sant'Ànna a l'à 'na strutûa a navâta ùnica[9], che a l'inprinçìpio a l'àiva sôlo de artæ arenbæ a-e miâge e 'n téito de légno. A ògni mòddo, za d'in gîo a-o 1650, s'é decîzo d'ingrandî o cazaménto, con l'avertûa de sêi capélle in scî loéi e a realizaçión do vòrto a bótte ancón in pê a-a giornâ d'ancheu[10].

Into presbitêio gh'é a grànde artâ de màrmo, pìnn-a de intàrsci e de frîxi, sormontâ da-a scurtûa ciù avoxâ da gêxa, sàiva a dî o grùppo de màrmo de Sant'Ànna e Màia, òpera do Françésco Màia Scciafìn coscì cómme l'artâ prinçipâ[11]. Into cöo gh'é 'n quàddro do Spozægo da Vèrgine, òpera da fìn do Çinqueçénto do fràtte spagnòllo Juan de La Miseria, mìssa into convénto da-o Nichiôzo Döia sùbito dòppo a sò fondaçión[12], ciù a téia di Sànti Carmelitén, do Françésco Meràn[13]. Inta navâta, in corispondénsa de miâge che sepâran e capelétte, gh'é ancón quàttro nìcci con de stàtoe scorpîe da-o Zâne Batìsta Garavénta, che rafigûan Sàn Zâne da Crôxe[14], Sànta Têxo[15], Sant'Elîa[16] e Sàn Giöxèppe co-o Banbìn[17][18].

Into paviménto, a-o céntro da navâta, gh'é e làstre de tónbe de numerôxi çitén zenéixi, chi interæ tra o sécolo XVI e o sécolo XVIII e decoræ con stémmi e frîxi[19]. In sciâ fìn, inta gêxa gh'é conservòu 'n véllo recamòu da Sànta Têxo[20], méntre a controfaciâta a l'é decorâ da doî quàddri do pizàn Aurelio Lomi, dedicæ a-o Segnô[21] e a-a Madònna[22], di prìmmi ànni do Seiçénto[19], con de âtre sò téie ciù picìnn-e ch'én conservæ into ciòstro e inta sagrestîa[23].

L'òrgano a cànne da gêxa o l'é 'n'òpera do Nicomede Agati do 1852 e ristorâ da-o Lusciàndro Còrno into 1992. Scibén ch'o l'à de dimenscioìn picìnn-e, o l'é 'n bèllo ezénpio d'inzegnàia "òrganàia", pigiàndo pöco spàçio ma con l'ûzo de scistêmi diferénti p'aomentâ e sonoritæ de l'instruménto. L'òrgano, a trasmisción mecànica, o l'à 'na sôla tastêa de çinquànta tàsti, con prìmma òtâva cromàtica estéiza, e 'na pedalêa a leterìn con dîsètte pedâli con prìmma òtâva cromàtica estéiza e unîa in mòddo fìsso a-o manoâle.

Capelétte

modìfica

Inta gêxa da Sant'Ànna gh'é sêi capelétte laterâli, træ in sciâ drîta e træ in sciâ mancìnn-a. A-a drîta, anàndo vèrso l'artâ, gh'é e capélle de:

  • Capélla de Sant'Andrîa: a l'inprinçìpio intitolâ a Sant'Elîa, a l'à pigiòu a sò strutûa d'ancheu d'in gîo a-o 1612, con l'artâ baròcca do 1616 sormontâ da de chinòlle d'alabàstro e decorâ da intàrsci de màrmo. Chi gh'é conservòu unn-a de téie ciù avoxæ da gêxa, sàiva a dî o Sant'Andrîa portòu a-o martêuio do pitô Doménego Fiazélla[24][25]. In scê miâge laterâli gh'é o Giudìtta e Olofèrne, a-a drîta e atriboîo a-o Fiazélla[26], e a Sâcra Famìggia con Sàn Zanìn, Sànta Màia Manêna e Sànta Têxo de Gexù, di sécoli XVII-XVIII e fòscia do Zâne Agostìn Ràtto. In sciô vòrto da capélla, pe di ànni patronâto da famìggia Spìnoa, gh'é de pitûe do sécolo XVIII[19][27].
  • Capélla de Sàn Giöxèppe: chi gh'é, cómme pâa d'artâ, 'n quàddro do Séunno de Sàn GIöxèppe, òpera do pitô toscàn Agostino Ciampelli[28]. A capélla a doviéiva avéi pigiòu a sò intitolaçión d'ancheu za da-o 1617, quànde a l'é pasâ sott'a-o patronâto da famìggia di Prævexìn, cangiàndo ascì de titolâre da-a dedicaçión òriginâia a Sant'Albèrto[19][29].
  • Capélla do Banbìn: capélla a-o fóndo da miâgia de drîta, da-arénte a l'artâ prinçipâ, a sò strutûa d'ancheu a vêgne da 'na refæta ciù recénte. Chi gh'é 'na stàtoa de Sànta Têxo co-o Banbìn e de pitûe do Ricàrdo Ferâri[19].

In sce l'âtro sciànco da gêxa, anàndo vèrso l'artâ, gh'é pe cóntra e capélle elencæ chi de sótta:

  • Capélla de Sant'Órsola: chi gh'é conservòu l'âtro inportànte quàddro do Fiazélla, sàiva a dî o Martêuio de Sant'Órsola, fæto ciù ò mêno inte l'ànno 1623[19].
  • Capélla de Sànta Têxo: a-a sànta titolâre da capélla l'é dedicòu o quàddro dêuviòu cómme pâa d'artâ, òpera de Castelìn Castéllo[30][31]. E pitûe in sciô vòrto són stæte realizæ da-o Sànto Bertéllo inte l'ànno 1882[19].
  • Capélla da Madònna do Càrmo: capélla sott'a-o patronâto di Spìnoa, ch'a l'à dêuviâ cómme tónba de famìggia, a l'é stæta tiâ sciù tra o 1618 e o 1654. Sôvia l'artâ gh'é a stàtoa da Madònna do Càrmo, òpera do Tomâxo Orsolìn (con de atriboçioìn in dezacòrdio a-a butêga di Carloìn), ch'o l'à realizâ insémme a-o rèsto de l'artâ ascì[32]. In scê miâge da capélla gh'é dôe relìche, de Sàn Çiriâco màrtire in sciâ drîta e de Sant'Onöio in sciâ mancìnn-a, méntre inte lunétte gh'é di quàddri a semiçèrcio con, in sciâ drîta, Sàn Scimón Stock ch'o riçéive l'abitìn da-a Vèrgine[33] e, in sciâ mancìnn-a, l'Apariçión da Vèrgine a-o Pàppa Zâne XXIII[34], tùtti doî realizæ da l'Antönio Màia Vasàllo[31] d'in gîo a-o 1660. A capelétta a l'é inluminâ da-a lantèrna ch'a s'àrve into téito da cópola, decorâ da stùcchi e figûe de àngei[19][27].

Nòtte

modìfica
  1. ↑ Alizêro, 1847, p. 1086
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 (IT) Antîga Speçiàia Sant'Ànna - Stöia, in sce erboristeriadeifrati.it. URL consultòu o 26 màzzo 2022.
  3. ↑ 3,0 3,1 (IT) A stöia do convénto, in sce carmeloligure.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  4. ↑ Praga, 2016, pp. 25-26
  5. ↑ Praga, 2016, p. 25
  6. ↑ TCI, 2009, pp. 183-184
  7. ↑ (IT) Giampiero Orselli e Patrizia Traverso, Genova che scende e che sale, Il Canneto, 2015, p. 201, ISBN 88-96-43078-X.
  8. ↑ Pastorino, 1973, p. 57
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Pastorino, 1973, p. 39
  10. ↑ (IT) Gêxa de Sant'Ànna e Capélle Spìnoa, in sce spinola.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  11. ↑ (IT) Maria Vergine bambina e Sant'Anna - Francesco Maria Schiaffino, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  12. ↑ (IT) Sposalizio di Maria Vergine con Sant'Anna - Juan de la Miseria, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  13. ↑ Pastorino, 1973, pp. 39-40
  14. ↑ (IT) San Giovanni della Croce - Giovanni Battista Garaventa, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  15. ↑ (IT) Santa Teresa del Bambino Gesù - Giovanni Battista Garaventa, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  16. ↑ (IT) Sant'Elia martire - Giovanni Battista Garaventa, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  17. ↑ (IT) San Giuseppe e Gesù Bambino - Giovanni Battista Garaventa, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  18. ↑ Alizêro, 1847, p. 1091
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 19,7 Pastorino, 1973, p. 40
  20. ↑ TCI, 2009
  21. ↑ (IT) Cristo che abbraccia la croce - Aurelio Lomi, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  22. ↑ (IT) Madonna - Aurelio Lomi, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  23. ↑ Alizêro, 1847, p. 1087
  24. ↑ (IT) Sant'Andrea condotto al martirio - Domenico Fiasella, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  25. ↑ Alizêro, 1847, pp. 1087-1089
  26. ↑ (IT) Giuditta e Oloferne - Domenico Fiasella, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  27. ↑ 27,0 27,1 (IT) Gêxa de Sant'Ànna e Capélle Spìnoa, in sce spinola.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  28. ↑ Alizêro, 1847, p. 1089
  29. ↑ (IT) Sogno di San Giuseppe - Agostino Ciampelli, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  30. ↑ (IT) Cristo incorona Santa Teresa d'Avila - Castello Castellino, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  31. ↑ 31,0 31,1 Alizêro, 1847, p. 1090
  32. ↑ (IT) Madonna del Carmelo - Tommaso Orsolino, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  33. ↑ (IT) San Simone Stock riceve dalla Madonna lo scapolare - Antonio Maria Vassallo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.
  34. ↑ (IT) Apparizione della Madonna a papa Onorio III - Antonio Maria Vassallo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 26 lùggio 2023.

Bibliografîa

modìfica

Vôxe corelæ

modìfica

Âtri progètti

modìfica

Ligàmmi de fêua

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Gêxa_de_Sant%27Ànna&oldid=243869"