Fabrizio De André

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Fabrizio Cristiano De André, conosciûo senpliceménte cómme Fabrizio De André (Pêgi, Zêna, 18 de frevâ do 1940 - Milàn, 11 de zenâ do 1999) o l'è stæto 'n cantoutô e poêta lìgure. Conscideròu da-a ciù pàrte da crìtica o ciù grànde cantoutô italiàn de sénpre, o l'é conosciûo còmme Faber ascì, in sorvenómme dætoghe dò-u sò amîgo Paolo Villaggio pe-a sò predileçión pe-i pastélli e i lâpis da Faber-Castell, óltre che pe l'asonànsa co-o sò nómme.

In quæxi quarànt'ànni d'ativitæ artìstica, De André o l'à incîzo quatòrze àlbon in stùddio, ciù 'n pö de cansoìn publicæ sôlo cómme scìngoli e pöi ripublicæ in antologîe. Anàrchico individoalìsta, mólti tèsti de sò cansoìn pàrlan de stöie de emarginæ, ribèlli e bagàsce, e çèrtidùn e conscìderan vêe e pròpie poêxîe, tànto che són stæte inclûze 'nte vàrie antologîe scolàstiche de letiatûa fìn da-i prìmmi ànni '70, e àn riçevûo e lödi ànche de gréndi nómmi da poêxîa cómme Mario Luzi. Pe quésto, Fabrizio De André o l'é conscideròu un di ciù gréndi poêti do '900, óltre che 'n génio da cansón italiànn-a. Inta sò cariêra, o l'à vendûo 65 milioìn de dìschi, diventàndo un di artìsti italién de magiô sucèsso.

Insémme a Bruno Lauzi, Gino Paoli, Umberto Bindi e Luigi Tenco, o l'é un di esponénti da coscì dîta "Schêua zenéize", in grùppo d'artìsti ch'o l'à rinovòu profondaménte a mûxica lêgia italiànn-a. O l'é l'artìsta co-o magiô nùmero de riconosciménti da pàrte do Club Tenco, con sêi tàrghe e 'n Prémio Tenco. Pe de ciù, Fernanda Pivano a gh'à conferîo o Prémio Lunezia pe-o valô muxicâle e leterâio da cansón "Smisurata preghiera". A popolaritæ e l'âto livéllo artìstico de sò cansoìn àn sponciòu çèrtidùn instituçioìn a dedicâghe vîe, ciàsse, pàrchi, tiâtri, bibliotêche e schêue.

O l'é stæto un di artìsti ch'à ciù valorizòu a léngoa lìgure, e o l'à adêuviòu – scibén in mezûa minô – ànche âtre léngoe, cómme o galuréize e o napolitàn. Inta sò cariêra o l'à colaboròu con personalitæ da coltûa e inportànti artìsti da scêna muxicâle italiànn-a, tramêzo i quæ Mina, Nicola Piovani, a Premiata Forneria Marconi, Ivano Fossati Mauro Pagani, Massimo Bubola, Álvaro Mutis, Fernanda Pivano e Francesco De Gregori.

Biografîa

L'infànçia e a zoventù

A tàrga comemoratîva 'nsciâ câza a Pêgi – in vîa De Nicolay, 12 – dónde o l'é nasciûo De André

Fabrizio De André o nàsce o 18 Frevâ 1940 'nto quartê zenéize de Pêgi. I sò, spozæ da-o 1935, són tùtti doî piemontéixi e se són trasferîi in Ligùria dòppo a nàscita do primogénito Mauro (Torìn, 26 Màzzo 1936 – Bogotà, 18 Agósto 1989). O poæ, Giuseppe (Torìn 15 Seténbre 1912 – Zêna, 19 Lùggio 1985), o provegnîva da 'na famìggia de condiçioìn modèste (che però o dixéiva l'avésse òrìgini provensæ de lignêua) ma o l'é riêscîo a fâ fortùnn-a acatàndo 'n Institûto técnico a Sàn Pê d'Ænn-a; into segóndo dòpogoæra o diventiâ vicescìndico republicàn de Zêna, diretô generâle e òperatîvo, pöi aministratô delegòu, e a-a fìn prescidénte de l'Eridania, e o promoviâ a costruçión da Fêa de Zêna 'nto quartê da Fôxe. A moæ, Luigia "Luisa" Amerio (Pocapaglia, 26 Agósto 1911 – Zêna, 3 Zenâ 1995), a vegnîva da 'na famìggia benestànte de produtôi de vìn.

Inta segónda goæra mondiâle, iniçialménte Fabrizio o vîve da sfolòu 'nta canpàgna de Revignano d'Àsti dónde o poæ, dòppo i bonbardaménti do 1941, o l'avéiva acatòu a "Cascìnn-a de l'òrto". Giuseppe o rèsta 'n çitæ pe segoî l'Institûto técnico, ma o se riunìsce co-a famìggia 'nto 1944, dæto che l'êa riçercòu da-i fascìsti pe avéi covèrto i sò alùnni ebrêi. Fabrizio o vîve pöi 'nta Zêna sciatâ do dòpogoæra, dónde se contraponéivan catòlichi e comunìsti.

Dòppo avéi frequentòu e schêue elementâri 'nte 'n institûto privòu de móneghe, o pàssa a-a schêua statâle, dónde o sò conportaménto "fêua di schêmi" ghe rénde difìçile convîve in pâxe co-i âtri, spécce co-i profesôi. Pe sta raxón o végne trasferîo a-a sevêra schêua di gexoîti de l'Institûto Arecco. Chi, into prìmmo ànno di stùddi, Fabrizio o l'é vìtima de 'n tentatîvo de molèstia sesoâle da pàrte de 'n gexoîta de l'institûto; a despêto da zóvena etæ, a sò reaçión a l'é prónta, rumorôza, iriverénte e prolongâ, tànto da indûe a direçión a mandâ vîa o zóveno De André, pe tentâ de crovî o scàndalo. Aprêuvo a l'espulsción, però, o poæ de Fabrizio – esponénte da Rexisténsa e vicescìndico de Zêna – o végne a savéi tùtto, e infórma o Proveditô a-i stùddi, domandàndo 'n'inchièsta inmediâta ch'a se conclùdde co l'alontanaménto do gexoîta (e no de Fabrizio) da l'institûto scolàstico.

De André a vìnt'ànni (1960)

Inte l'Òtôbre 1956, Fabrizio o s'inscrîve ò-u licêo clàscico “Cristoforo Colombo”, dónde végne asegnòu a-a seçión A, quélla co-i mêgio profesôi (e i ciù sevêri), e se móstra da sùbito trasgresîvo co-i insegnànti ma cordiâle co-i conpàgni de clàsse. A 18 ànni, dòppo ch'o l'avéiva lasciòu a câza di seu pe vîa do difìçile rapòrto co-o poæ e s'êa diplomòu, o frequénta 'n pö de córsi de Létie, e âtri de Mêxìnn-a a l'Universcitæ di Stùddi de Zêna, pe pöi çèrne a facoltæ de Lézze, inspiròu da sò poæ, da l'amigo d'infànçia Paolo Villaggio e da sò fræ magiô Mauro, ch'o za studiâva Lézze e saièiva pöi divegnûo 'n avocâto conosciûo. In sto perîodo, De André o l'inìçia a avéi problêmi pe l'abûzo de alcòl. Quànde ghe mancâvan sêi ezàmmi a-a lòurea, gràçie a-i prìmmi contràtti discogràfichi, o l'abandónn-a i stùddi e decìdde d'intraprénde a stràdda da mûxica.

I seu voéivan ch'o studiésse o viôlìn, ma l'incóntro decixîvo co-a mûxica o l'avégne co l'ascólto de Georges Brassens, do quæ De André o tradiâ 'n pö de cansoìn, inseréndole 'nti sò prìmmi 45 gîi. Into mæximo perîodo, o descrêuve o jazz e frequénta de spésso Luigi Tenco, Umberto Bindi, Gino Paoli, Mario De Sanctis e âtri, co-i quæ o l'inìçia a sunâ a chitâra e a cantâ into locâle "La Borsa di Arlecchino".

In sti ànni, De André o fa 'na vìtta sregolâ, frequentàndo génte de tùtte e estraçioìn sociâli e coltuâli, e viâgiàndo; a sò conpàgna, into periodo 1960-61, a l'êa 'na bagàscia de via Prè, Anna, e da-o 1957, pe çèrtidùn perîodi, o l'êa stæto òspite a câza de 'n amîgo tetraplégico. De spésso, insémme a Paolo Villaggio, o tentâva de tiâ a canpâ faxéndo quàrche lòu ògni tànto: de vòtte, de stæ, s'inbarcâvan inscê nâve da croxêa cómme muxicìsti pe-e fèste de bòrdo (segóndo Villaggio, dötræ vòtte se són exibîi asémme a 'n zóveno Silvio Berlusconi).

In sto perîodo, tra a fìn di ànni '50 e l'inìçio di '60, Fabrizio o lêze lìbbri inportànti pe-a sò formaçión, ch'aviéivan cangiòu a sò vixón do móndo, cómme l'òpie de Mikhail Bakunin, Errico Malatesta e âtri libertâi: pe lê l'é fondamentâle a scovèrta do lìbbro L'Ùnico e a sò propietæ do filòzofo tedésco Max Stirner, ch'o portiâ De André a definîse anàrco-individoalìsta. Da quéllo moménto, ghe restiâ sénpre 'na scinpatîa pe-e idêe anàrchiche, ànche gràçie ò-u sò amô pò-u penscêo de Georges Brassens, che o Fabrizio o no à mâi vosciûo conósce in persònn-a perché o savéiva ch'êa de caràtere difìçile, e teméiva d'arestâne delûzo (ànche se Brassens pöi lödiâ a qualitæ de traduçioìn de sò cansoìn fæte da De André). Into 1957 o s'inscrîve a-a Federaçión Anàrchica Italiànn-a (FAI) de Carâra.

Inta stæ do 1960, o Fabrizio – insémme a Clelia Petracchi, ch'a l'agiùtta a scrîve o tèsto – conpónn-e quélla ch'o l'à sénpre conscideròu a sò prìmma cansón, "La ballata del Michè", dónde se peu sentî l'infloénsa da cansón existençialìsta francéize. A-a fìn do Zùgno 1961 o playboy Beppe Piroddi o prezénta a De André Enrica Rignon (dîta "Puny"), 'na fìggia de bónn-a famìggia, grànde apascionâ de jazz, e con quæxi sètte ànni 'n ciù de Fabrizio: inìçian a frequentâse e, dòppo quàrche méize, "Puny" (ch'a l'é mòrta 'nto 2004) a rèsta incìnta pe pöi divegnî a prìmma mogê de De André. Into 1962 nàsce o fìgeu Cristiano.

Pe vîa do matrimònio e da nàscita do fìgeu, Fabrizio o gh'à da trovâ 'n lòu fìsso pe mantegnî a sò famìggia, e trêuva 'n inpiêgo cómme vicepréscide 'nte 'n institûto scolàstico privòu de propietæ de sò poæ.

O l'é asoteroù a-o Çimiteio monumentale de Stagen.

Discografîa

Àlbon

A bitega dedicâ a-o de André inta via del Campo

Ànno	Tìtolo
1966	Tutto Fabrizio De André
1967	Volume 1°
1968	Tutti morimmo a stento
1968	Volume 3°
1969	Nuvole barocche
1970	La buona novella
1971	Non al denaro, non all'amore né al cielo
1973	Storia di un impiegato
1974	Canzoni
1975	Volume 8°
1978	Rimini
1981	Fabrizio De André
1984	Creuza de mä
1990	Le nuvole
1996	Anime salve

Cansoìn do de André in zenéize in sce youtube

• Crêuza de mä
• A çimma
• Jamin-a
• Megu megùn
• A doménega

Vôxe corelæ

• Zena
• Pegi

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Fabrizio De André

Colegaménti estèrni

• Fabrizio De André [1]
• (IT) Fabrizio De André, in sce discografia.it, Discografia nazionale della canzone italiana. URL consultòu l'8 arvî 2021.