Repùbrica Zenéize

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Repùbrica Zenéize a l'é stæta 'na naçión ch'a l'é nasciûa inte l'ànno 1814, aprêuvo a-a chéita de Napolión Bonapàrte e do Prìmmo Inpêro françéize. Da l'existénsa asæ brêve, a s'é conclûza de facto con l'anesción, decîza into Congrèsso de Viénna, a-o Régno de Sardégna a-i 4 de zenâ do 1815. O sò sôlo càppo de stâto, ö sæ o prescidénte do govèrno provizöio, o l'é stæto Gêumo Særa.

Repùbrica Zenéize (LA) Respublica Genuensis
(detàggi) (detàggi)
Dæti aministratîvi
Léngoe ofiçiæ	I papê ofiçiæ do govèrno êan scrîti in italiàn, ma a livéllo òrâle o l'êa de lóngo dêuviòu o zenéize.
Léngoe parlæ	Lìgure, Italiàn
Capitâle	Zêna
Polìtica
Fórma de Stâto	Repùbrica òligàrchica
Fórma de govèrno	Repùbrica prescidençiâle
Òrgani deliberatîvi	Gràn Conséggio e Consegétto
Nàscita	26 arvî 1814
Caxón	Chéita do Prìmmo Inpêro françéize
Fìn	4 zenâ 1815 con Gêumo Særa
Caxón	Congrèsso de Viénna e anesción a-o Régno de Sardégna
Teritöio e popolaçión
Baçî giögràfico	Ligùria
Màscima estensción	5400 km² into 1815
Economîa
Monæa	Lîa zenéize
Vivàgne	comèrcio, pésca, sâ, vìgne
Produçioìn	véddro, prodûti da fràvego, àrme, cantê navâle
Comèrci con	Inpêro òtomàn, Frànsa, Spàgna, Inghiltæra
Esportaçioìn	Spéçie, sâ, véddro, tesciûi
Inportaçioìn	Spéçie
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæ	Catolicêximo
Religión de Stâto	Catolicêximo
Religioìn minoritâie	Ortodoscîa, Ebraîsmo, Islàm
Clàsse sociâli	patrìççi, clêro, pòpolo
Evoluçión stòrica
Precedûo da	Prìmmo Inpêro
Sucedûo da	Régno de Sardégna

Stöia

Gabriælo Castagnêua, I zenéixi prêgan o generâle Fresia a capitolâ, 1864, litografîa

Aprêuvo a-a chéita de l'inpêro napoliònico in Frànsa, tùtte e dipendénse conquistæ da-o Bonapàrte caziàn unn-a dòppo l'âtra, destacàndose da-o govèrno centrâle e pasàndo sótt'a-o contròllo da coaliçión anti-napoliònica.

In particolâ, a çitæ de Zêna a l'é stæta òcupâ a-i 20 de arvî do 1814 da 'na squàddra navâle da marìnn-a ingléize sótt'a-o comàndo de l'amiràlio William Bentinck o quæ, gràçie ànche a l'agiùtto da popolaçión zenéize, o l'é ariêscîo a scaciâ in pöco ténpo e ùrtime trùppe françéixi do generâle Maorìçio Gnàçio Fresia, barón d'Oglianico.

Cómme a çitæ a l'é stæta liberâ, o Bentinck, in contràsto co-i órdini riçevûi da-o minìstro da goæra do sò pàize, a-i 26 de arvî o l'à proclomòu che a Ligùria a l'êa ofiçialménte liberâ, ripristinàndo e lézze in vigô into 1797 e andàndo coscì a ricreâ 'n govèrno repubricàn indipendénte, a l'inségna de teorîe da Restaoraçión.

O tèsto do proclàmma do Bentinck o çitâva:

(IT) «Avendo l'armata di S. M. Britannica sotto il mio comando scacciati i Francesi dal territorio di Genova, e divenuto necessario il provvedere al mantenimento del loro buon ordine e governo di questo Stato. Considerando che il desiderio generale della Nazione genovese pare essere di ritornare a quell'antico Governo, sotto il quale godeva libertà, prosperità ed indipendenza; e considerando altresì che questo desiderio sembra essere conforme ai principii riconosciuti dalle alte Potenze alleate, di restituire a tutti i loro antichi diritti e privilegi: DICHIARO Art. 1 - Che la costituzione quale esisteva nell'anno 1797, con quelle modificazioni che il voto generale, il pubblico bene e lo spirito dell'originale Costituzione del 1576 sembrano richiedere, è ristabilita. [...] Art. 3 - Che un Governo provvisorio consistente in tredici individui, e formato in due Collegi come prima, sarà immediatamente nominato, e durerà in carica sino al 1° Gennaio 1815, quando i due Collegi verranno compiuti nel numero prescritto dalla Costituzione. [...]»

(LIJ) «Avéndo l'armâ de S.M. Britànica sótt'a-o mæ comàndo scaciæ i Françéixi da-o teritöio de Zêna, e divegnûo necesâio o provédde a-o mantegniménto do sò bón òrdine e govèrno de quésto Stâto. Conscideròu che o dexidêio generâle da Naçión zenéize o pâ êse de ritornâ a quéllo antîgo Govèrno, sótt'a-o quæ a godéiva de libertæ, prosperitæ e indipendénsa; e conscideràndo ascì che quésto dexidêio o pâ êse confórme a-i prinçìppi riconosciûi da-e âte Poténse aleæ, de restitoî a tùtti i sò antîghi dirìtti e privilêgi: DICIARO Art. 1 - Che a costituçión cómme a l'exìstéiva inte l'ànno 1797, con quélle modificaçioìn che o vôto generâle, o pùblico bêne e o spìrito de l'òriginâle Costituçión do 1576 pan domandâ, a l'é ristabilîa [...] Art. 3 - Che 'n govèrno provizöio conscisténte in trézze indivìdoi, e formòu in doî Colêgi cómme prìmma, o saîa inmediataménte nominòu, e o duiâ in càrega scìnn-a-o 1° de Zenâ do 1815, quànde i doî Colêgi saiàn conpîi into nùmero prescrîto da-a Costituçión. [...]»

Cómme prescidénte do govèrno provizöio da Repùbrica Zenéize, 'n òrgano dotòu ségge do potêre legislatîvo che de quéllo esecutîvo, o l'é stæto nominòu o Gêumo Særa. Tra i âtri o gh'êa l'Agostìn Fiéschi, o Giancàrlo Brìgnoe e i avocâti Lùcca Solâri e Giöxèppe Gandolfo.

Gêumo Særa, o prescidénte do govèrno provizöio.

A ògni mòddo, o Congrèsso de Viénna o l'êa ancón into pìn di sò travàggi e, a-o sentî de quésta nêuva, o Vitöio Manoælo I, che da pöco o l'êa stæto ànche lê restaoròu in sciô tröno do Régno de Sardégna, o l'à fæto vài e promìsse fæte da-e poténse aleæ de Inghiltæra e Rùscia vèrso de lê into 1805, quànde o l'êa stæto promìsso che, a-a caciâta do Napolión da-a pàrte continentâle do sò régno, a saiéiva segoîa l'anesción de tære de Zêna a-i sò domìnni. L'òbietîvo prinçipâ di sardegnòlli o l'êa defæti o contròllo da rivêa lìgure, dæto che quésta a l'êa l'ùnico òstàcolo ch'o se fraponéiva tra o Piemónte e l'âtro sò domìnio da Sardégna, óltre a-o fæto che o contròllo do pòrto de Zêna o l'êa de grànde rilevànsa a livéllo comerciâle into Mâ Mediterànio, scibén che in mezûa minô rispètto a-o pasòu. De segûo o posésso da Ligùria o l'aviéiva raprezentòu 'n inportànte òbietîvo stratégico e militâre ascì, óltre che costitoî pe-i teritöi oustrìachi in Itàlia do Régno Lonbàrdo-Véneto 'n coscì dîto stâto cuscinétto cóntra e futûre iniçiatîve militâri da Frànsa.

A despæto di vàrri tentatîvi di deleghæ zenéixi a-o Congrèsso de Viénna de mantegnî l'indipendénsa do stâto zenéize e a sovranitæ naçionâle do pòpolo lìgure, a raxón polìtica a-a fìn a l'é prevalûa e dónca o govèrno provizöio de Zêna, de comùn acòrdio, o l'à abandonòu o potêre pe protèsta a-i 26 de dexénbre 1814, eséndo a ciù pàrte di zenéixi contrâia a pèrde a pròpia secolâ indipendénsa 'n'âtra vòtta, pe de ciù a vantàggio do vixìn Piemónte, de lóngo fónte de goære e de sachézzi.

Dónca, a-i 4 de zenâ do 1815, i ingléixi àn consegnòu a çitæ e e tære de Zêna inte moén do sò nêuvo governatô pe l'òcupaçión sabòuda, o maresciàllo Gnàçio Thaon de Revel.

Bibliografîa

• (IT) Giuseppe Martini, Storia della restaurazione della Repubblica di Genova l'anno 1814 sua caduta e riunione al Piemonte l'anno 1815, Àsti, A. Raspi e comp., 1858.
• (IT) Masimiliàn Spînoa (fìggio), La Restaurazione della Repubblica Ligure del MDCCCXIV, Zêna, co' tipi del R. I. de' sordo-muti, 1863.
• (FR) Gêumo Særa, Sopra la città di Genova negli ultimi tempi, memöie, inédito.