Stémma de Zêna

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O Stémma do Comùn de Zêna o l'é o scìnbolo aràldico do capolêugo lìgure, derivòu diretaménte da quélli de l'antîga Repùbrica. Into córso di sécoli o l'à avûo vàrie modìfiche e, inta versción d'ancheu, a-a sò bâze gh'é 'n ròstro de brónzo de nâve româna, co-ina tèsta de pòrco sarvægo a-o pòsto de l'òriginâia rafiguraçión de Giâno bifrónte, scìnbolo de òrigine da çitæ.

O stémma de Zêna

Stöia

• 
  Riproduçión do stémma da Repùbrica de Zêna, da-e monæe do sécolo XVIII
• 
  Rafiguraçión do stémma da-o lìbbro Descrizione di Genova e del Genovesato do Loénso Paæo
• 
  O stémma inti ànni do prìmmo Inpêro françéize
• 
  O stémma inti ànni do fascìsmo
• 
  O stémma da provìnsa de Zêna, d'ancheu çitæ metropolitànn-a

A stöia do stémma de Zêna a l'é asæ lónga e tormentâ, rifleténdo pi-â ciù pàrte (a-o mêno scìnn-a-i prìmmi decénni de l'Eutoçénto) i fæti da secolâ stöia da Repùbrica de Zêna.

L'Inperatô Napolión Bonapàrte, con de létie paténte, a-i 6 de zùgno do 1811 o concedéiva a-a çitæ 'n nêuvo stémma, ch'o mantegnîva i eleménti de quéllo ciù vêgio azonzéndo però i òrnaménti pròppi de l'aràldica napoliònica, tra i quæ gh'êa 'n càppo aràldico de ròsso a træ âve d'öo mìsse in fàscia e 'na corónn-a de miâge a sètte mèrli, levàndo i doî tenénti. Quésto nêuvo càppo o l'indicâva o ràngo de bonne ville, atriboîo da l'inperatô a-a çitæ.

Inte l'ànno 1816, dòppo chò-u teritöio da Repùbrica de Zêna (restaorâ pe 'n brêve perîodo into 1815 co-a coscì dîta Repùbrica Zenéize) o vêgne anésso in sciâ bâze de decixoìn do Congrèsso de Viénna a-o Régno de Sardégna, a çitæ a continoiâ a òrnâse do sò stémma, dónde però e pónte de côe di grifoìn êan stæte abasæ tra e sò sànpe - pe voéi dirètto do rè Vitöio Manoælo I de Savöia - in ségno d'asénsa d'indipendénsa e totâle sotomisción a-i nêuvi padroìn.

Into 1897, aprêuvo a 'n'istànsa da Zónta Monicipâle a-o rè Unbèrto I, a côa di doî grifoìn a poriâ sciortî da sott'a-e sànpe, restàndo però abasâ.

Tra e ùrtime modìfiche, inti ànni do fascìsmo l'é stæto tórna cangiòu o càppo do stémma, sostitoîo da un ch'o contegnîva o fàscio litöio, in sciâ bâze de 'n decrétto de l'época.

In sciâ fìn, sôlo inti ànni '90 do sécolo XX, e côe di grifoìn són stæte tórna alsæ: 'n cangiaménto picìn a livéllo gràfico ma de grànde valô scinbòlico, fæto ch'o l'à restitoîo nêuvo òrgòlio a-a çitæ. O stémma d'ancheu o l'é quéllo deliberòu da-o comùn de Zêna a-i 20 de lùggio do 2000.

O stémma inte monæe
Variànte do stémma comunâle replicòu in sce de monæe do Sèteçénto

Scinbologîa do stémma

I eleménti chi fórman o stémma çitadìn - cómme aregordòu inta publicaçión do Comùn "Il Comune di Genova e il suo marchio" - són numerôxi e àn vàrri valoî scinbòlichi elenchæ chi de sótta:

Giâno bifrónte e o scùddo croxòu

Sàn Zòrzo ch'o trapàssa o drâgo

A rafiguraçión do Giâno bifrónte, ch'a l'apâre pi-â prìmma vótta into stémma çitadìn into sécolo XVIII, a l'é 'n rimàndo dirètto a-a lezénda da fondaçión de Ianua, sàiva a dî l'antîga çitæ de Zêna.

O scùddo croxòu, ligòu in mòddo stréito a-a bandêa da çitæ, o rimànda a-o cùlto de Sàn Zòrzo, co-a sò veneraçión ch'a remónta scìnn-a l'ànno 1099, sàiva a dî quànde o sànto, inte l'òcaxón da prìmma croxâ, o l'êa stæto diciaròu protetô e confaonê de Zêna. A çitæ a divìdde con l'Inghiltæra a crôxe de Sàn Zòrzo, ö sæ a crôxe róssa in sce cànpo giànco, zachè a l'àiva iniçialménte afitòu l'ûzo da crôxe róssa pròpia di tenplâri a st'âtra naçión chi.

L'iconografîa clàscica a raprezénta Sàn Zòrzo a cavàllo, armòu de 'n'àsta e do scùddo croxòu, into moménto de l'amasaménto do drâgo. A crôxe róssa in sce cànpo giànco, adotâ lê ascì cómme inségna a-o ténpo de croxæ, a l'aregòrda a pasción de Crìsto e a scinbolézza i doî valoî da Vitöia e da Liberaçión.

A corónn-a ducâle e i grifoìn

Méntre a corónn-a ducâle a l'é 'n'azónta ciù recénte, dæto chi-â çitæ a l'é stæta 'n Duxægo scìnn-a da-o 1339 ma o prìmmo scùddo cimòu de corónn-a ducâle gh'é stæto azónto sôlo 230 ànni dòppo, i doî grifoìn co-e âe faiàn a sò conpàrsa - inta fórma de 'n'inprónta - scìnn-a da-o 1139, ö sæ quànde i zenéixi àn comensòu a coniâ e pròpie monæe.

'Na prìmma riproduçión a l'é conpàrsa in scî quartæ, di sotomùltipli di dinæ. Pe de ciù o grifón, poténte chimêra scìnbolo da costòdia de richésse, in aràldica o l'é pe cóntra conscideròu scìnbolo de fieréssa, prontéssa e vigilànsa goeriêra.

Quànde pöi, into 1580, o stémma o l'à comensòu a êse replicòu graficaménte, i doî grifoìn mìssi l'un de frónte a l'âtro vegnîvan raprezentæ a proteçión - segóndo quànte scrîto da-o stòrico e giögrafo zenéize Françésco Màia Acinèllo (1700-1777) into sò Prova e dichiarazione del blasone di Genova - de cazàdde d'Òustria e de Spàgna.

E côe di grifoìn

O stémma de Zêna o l'à patîo di cangiaménti into 1815, aprêuvo a-a forsâ anesción da Repùbrica de Zêna a-o Régno de Sardégna segóndo e decixoìn do Congrèsso de Viénna. Defæti e sò côe són stæte abasæ, a scinbolezâ metafòricaménte a sotomisción de l'antîga Repùbrica a l'òpresô sabòudo.

A-a fìn, a-i 20 de lùggio do 2000, a Zónta Comunâle de Zêna a l'à ripristinòu l'antîgo stémma, riportàndo in âto e côe di doî grifoìn.

A bâze do stémma

A bâze do stémma a l'é arangiâ in scî doî lâti da-a raprezentaçión de 'n ròstro de brónzo de nâve româna ch'o l'aregórda 'na tésta de pòrco sarvægo. 'N ròstro scìmile, ùnico a-o móndo, o l'é stæto efetivaménte trovòu, into XVI sécolo, inte ægoe do pòrto de Zêna. Conservòu pe tànto ténpo inte l'arsenâ de Pòrta Prìnçipe, o saiâ pöi portòu a-a demoliçión da strutûa, inte l'Armerîa Reâ de Torìn.

A bâze do stémma a l'é conpletâ a-o sò céntro da 'na conchìggia con, a-i sò lâti, di ràmmi de pàrma, âtro scìnbolo de Vitöia ch'o l'aregórda lê ascì l'inpégno zenéize inte croxæ in Tæra Sànta.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce stémma de Zêna

Colegaménti estèrni

• (IT) O Stémma de Zêna, in sce francobampi.it. URL consultòu o 14 seténbre 2021.