R'Urba

comune italiàn
(Rindirisòu da L'Orba)
VB
Sa pagina a r'è scrïcia 'n Ligüre d'ra Burnia, 'nt'er parlé d'R'Urba

R'Urba (o L'Urba, 'nt'er parlé d'Zena scrïciu L'Orba), r'è 'n comune dra pruvincia d'Savun-na ch'er fa 649 prsun-ne (a'r 2022).

R'Urba
comune
R'Urba – Stemma
R'Urba – Veduta
R'Urba – Veduta
Vista dra fraziun d'Senpé
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Sann-a
Aministraçión
ScìndicoFabrizio Antoci (lista civica d'sentr'scinistra "Urbe riparte") da-o 26-5-2014 (3º mandòu da-o 10-6-2024)
Dæta de instituçión1929
Teritöio
Coordinæ:44°29′15.28″N 8°35′31.03″E
Altitùdine540 m s.l.m.
Superfìcce31,17 km²
Abitanti649[1] (31-5-2022)
Denscitæ20,82 ab./km²
FraçioìnEvagianca, Martin-na (sede der comune), Senpé, Vara d'Sutta, Vara d'Surva
Comùn confinantiPunzun (AL), U Sascê, Tiglietu (GE), Zena (GE)
Âtre informaçioìn
CAP17048
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009063
Cod. cadastrâL499
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 4 (sismicitæ tànto bàssa)[2]
Cl. climàticazöna E, 2 658 GG[3]
Nomme abitantid'R'Urba
Giórno festîvo25 lügliu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
R'Urba
R'Urba
R'Urba – Mappa
R'Urba – Mappa
Pusiziun d'R'Urba 'nt'ra pruvincia d'Savun-na
Scîto instituçionâle

Geografïa

modìfica

R'Urba a s'treuva 'nt'l'Apenìn Lìgüre e a fa parte dra pruvincia d'Savun-na, trav'rsà da'r sciume cun 'r mësmu nùme. A l'è furmà dai paisi d'Senpé, Vara d'Suta e Vara d'Surva, Èvagianca e Martin-na (sède d'r comune) e da atre fraziui ciü p'cite cumme Marasca, Dan, Vassuria e Re Gattàzze.[traduziun]

Da ra Ciazza a ra Frera

modìfica

Zu dra rivetta arivumma a ra Frera, u i'è anche ra stra ch'a päsa davati a l'Alpinu, r'é ciù cian-a ma ciù lunga, a ra Frëra, e ch'u'm dije r'numme u'iera l'oficin-a d'Zizico, e r mulìn, ra forza mutrice,per feje andè u'ra dava r'Beo, in läiu artificiale ch'u piäva l'eva da l'Urba, e 'r livelu l'era senpre paregio, u läiu lungu come tutta ra cian-a, u pasàva dré ar cae.

'R Beo u f'niva in fundu a ra Rivetta cuntra ina muraietta, a fiancu dra stra, da l'atra parte sutta u i'era ina arcàta, i s'v'ghéiva tre canae d'legnu, ina ciù larga de 'r Mulìn e due per l'oficin-a, ina a r' Maiu e l'atra ciù strecia per ra Fuxin-a, an't'er canae, u iera in spurtelu, ch'u s'rava l'eva. Per tirè sù r'spurtelu e avei ra forza mutrice, u iera in mecanismu cun due lunghe sbarre a purta d'man.

R'maiu, in grossu martelu, per maniu in trave ch' l'era culegà a ina reua a denti o tàcche distanziae, a dubrì l'eva r' dente u tiräva sü r'maiu, ch'u cazèiva  zù da ra parte senza, u n'era veluce, u iera r' tenpu d'spusté r' feru da bätte.

Ina precisaziùn, ra reua a denti der maiu r'é ra testa d'l'asse ch'u gira cun ra grossa reua e l'eva dra cana, ch'u ra fà giré, sun feura d'l'oficin-a.

Ra cana dra fuxin-a r'éra ciù strecia e äta e f'niva  cun in barilotu  bugià, ch'u l'avèiva in tubo sutta, e l'eva  a f'niva li drenta, sarèiva a dì 'na "Trumba  idroeolica", a tirè ra sbarra, r' scusciùn de'ventu l'atizava r'feu, r'carbun incandescénte a l'istante, senpre a dispusiziun, u feje aumenté ra produziùn.[traduziun]

Ra stra d'Vrera

modìfica

Da ra ciazza ra stra a vä in su tra ra gexa e er cäe, pasä ra geja e posu pië træ direziüi ra prima, sempre drïciu u i'è ra stra d'Vrera, u l'era in stradin ch'u pörta a trè o quattru cascin-e e ra f'nisce da 'r'urtima, u i vurä mez'üra a feiä tutta, lungo ra stra u s'vëghe ben ra Rocca d'Perudün.[traduziun]

Ra stra vers'i läi

modìfica

Ra sgunda direziun, ra stra pasä l'Alpinu 'r'è drïcia, pochi pasi e a snistra u i è 'n stradin a'n disceisa ch'u va zù antr'a Fossa, lì u i è du cae e 'na vëgia Frabica abandünà za da anni.

R'Urba r'è lì, 10 metri suta, ma u 'n si peu andè o i è 'n grosso priun ch'u n't'fà pasè, d'frunte u i è ra Rocca d'Perudün, t'ra vèghi e t'senti pcitu. Per fè 'r bagnu u s'deve andè antr'er läi chi sun ciù an sù.[traduziun]

Lascià ra Fossa, ra stra r'è ancu dricia fin-a 'r pra ch'u s'végghe lazzù, peui ra stra ra gira per Ra Frera, a s'giunta cun Ra Rivetta, an't'er pra, u i' é in sentè ch'u va zù an't' r'Urba a dui läi:

  • Läiu dra Cava, lungu 8-9 metri, largu 4-5 e prufündu tantu ch'u s'possaï fè i tufi da ra prea, bassa, n'parmo o dui feura da l'eva, cume u i fajeiva Ermano d'l'Alpino, cun rive basse.
  • Läiu der Döne, r'è ciù ariundà, lungu 6-7 metri, largu 3-4, ra riva r'è d'sabia, d'frunte u i'é in grossu priun lisciu, quand'andav'ma sempre li e s'stendeuma li a 'r sö dopu 'r bagnu ant 'l 'eva fregia (cume cuntà da Zorzu Celoria).

Tra i dui läi prima e dopu l'eva a scure bassa e lenta, ant'i läi ra curènte a 'n se sente mancu.[traduziun]

Ra Muntà

modìfica
 
Ra Capeletta dra Madona a Ra Muntà

'Ra terza direziùn a va an sü, 'r stradun u päsa tra 'r cae, pröpriu da 'r ürtima, u i'è 'na stra tütta d'prëe ch'a taja sü p'ra Muntà.

Prima d'avei ra machina, i pasäva tücci da d'li, r'è ciü ciurta e in salita d'stradun ch'u cuntinua, u tucca do-tre cae, u päsa d'vigin a quelle dra Verdin-a, d'Ciavarìn, d'Verna e a ra cä der Cüccu, poi er prime cae sun quella dra Muntà.

Da ra Ciazza a 'ra Muntà i sun dui chilometri e mezzu, 'na machina a fä primma d'quei chi vàn sùa pe, ma an zù, ch'u 'r pässu svelto d'l' Urba e d'cursa dande u s'peu, n'è diciu chi vagna ra machina d'sguro l'è primmo an ciazza, chi sä andè ben an disceiza.

A ra Muntà oura u i'è ciù d'cinquanta cae, ma u n'è stà sempre ch-scì, quand'era fieu er cae 'r eran tre, e an campè u'iera 'r casun di Salesiani e ra cascin-a di blugin-i dande anche li andavo a pije o laite, duveima sempre cangè cascin-a perchè o u i'è 'r buscin, o atru, i n'eiva ciü laite da vende. Ma ra cosa ciü impurtante e da vèghe dra Muntà, r'è ra Capeletta e'r panurama ch'u gira a zentuotanta gradi u s'vegghe er Bigua, ra Rocca dra Marasca e 'r Munti d'Faiallu.

Ra föto r'è ch'u' m' a s'vegghe da Senpé, a n'è distante da 'r tre cae, u s'peiva pasè da ra pineta, (oüra u i'è in cancellu, u s'vegghe da ra telecamera), e pijumma ra stra d'Campè tra ra ca e ra Madunetta, a 50-60 metri u i'è 'r passu fra i giardin-i de 'r primme cae, da li u i sarà ancun zentu metri.

Per ariveie a Ra Muntà, da er cae suvra 'r risturante Carolina, u s'vegge 'r Munvizu, e ciü da v'sgin, in trattu d'stra per Punzun, cun ina grande cisterna, e 'r Piemunte l'è d'frunte.

Doppu ra Muntà, 'r stadun u passa Ciazzadöne, Ra Carta (u n'i'è ninte, sun poche cae) e a 'r Palu, dande u s'divïde, a 'r biviu, in stradun u va 'n Piemunte: a i Moretti, Cimaferle, Punzun e fin a Naiqui, cun l' atru stradun arivumma a'r Sascè, 'r päise ciü grande e ciü famüsu per ra prodüziun d'amaretti, e per "l'infiorata" chi fan a 'r Corpus Domini.

Da 'r Sascè 'r stradun, u va in sü, in Piemunte, a Cartosio e a Naiqui, in zù, u va a i Zuvi dande u s'divide, un per Savun-a, l'atru per Pontinvrea e Dego.[traduziun]

Pòsti de interesse

modìfica

'R Punte d'Senpé

modìfica

'Da ra ciazza, lungu 'r stradun ch'u va an zù tra er cae, dopu ra curva u i' é 'na palazin-a, ra porta s'ra ch'u s'veghe do-trei scarin-i sutta ra stra, r'è quella du teatru, i fajeivan er cumedie e anche 'r cine, r'abitaziun r'è suvra, u s'va an cä da ra scara d'int'r stradun, r'era ra cä du döne, ra fija futografa, levatrice ra märe.

Da ra palazin-a arivümma a 'r punte, trei o quattro metri prima dra ringhera u i'è ra stra p'randé a Ciampanù, e a 'r Beigua. Pasà 'r punte u i'é ra stra d'Vara e du Faiallu, dui-trei metri d'stradun e u i'é ra stra dra Marasca, e senza atre deviaziuï arivümma a Martin-na ch' r'é ra sede de 'r Comune, u i'é ra farmacia e ra stra p'andè a l'Evagianca.

Ra Martin-na a fnisce a 'r punte, e r'è l 'urtima dra pruvincia d'Savun-na, a d'la de 'r punte c'menza ra pruvincia d'Zena. 'R stradun o pasa l'Evabun-a, ra Badia, 'r Tiglietu, de d'qui asci u s'va a l'Evagianca, e u finisce a Rsciùn.[traduziun]

Economia

modìfica

Coltüra

modìfica

'Nt'ra categurïa Testi dra tradiziun u i'è tante testimunanze d'r parlé d'R'Urba, ch'u i'a de caratristiche d'transiziun tra r'lìgüre e r'piemuntéize, cume Daulisjin-a daulisjian-a, Vaggu zü da u rian e Diu marmellu.

A girödura

modìfica

'Nt'ra girödura a s'v'ghe tütta ra maestrïa di artigién. R'pernu, quattru facce triangulari cu'r gämbu, témpu 5-6 m'nüti, fòscia mancu e a girördura l'è fàcia. Pe r'frïju,'n p'guléttu e due rïghe d'ab'liméntu, atri 4-5 m'nüti. Zorzu Celoria u cunta da girödura du Zizicu: N'i'éra paragùn cun re atre girödure ch'i'ò vistu, ma purtròppu e 'n l'eu ciü.

«Da fieu avrö avü 7 anni - E vëiu na girödura, cose b'seugna fè? Luigi - T'va da Zizicu, ti t'fa fè 'r pernu.

Zizicu u n'iera,  a so fiju Giuse - ti me'l  fä in pernu?

Giuse -  èn posu,  deve arivè l'aze da Zena.

Luigi - u T'la faciu? -   u m' à dïciu ch'u i deve arivè l'azè da Zena. Luigi - a n'è vera, u n'te 'l veu fè.

Fazu Ra Rivetta d'cursa

- T'ê 'n bojiardo, a n'é vera che ti n'a l'aze, ti n'me 'l veu fè!

Giuse - E va ben !

U tira ra sbarra, e 'r carbun o pija lampu, tenaie, fëro-russo, tre-quattro martlae, u 'l mètte ant' l'eva e u m dä 'r pernu

- u m 'l'à fäciu! U m'l'a faciu!

Luigi - oura t'va da Trumbìn, ma n'istè 'l ciamè ch-sciù,  ch'u i'à 'r torgnu a Trumbìn, ma n' lo ciamä ch-scù - u 'm ra fä na girödura ? 

Trumbìn - E ra fümma subitu! U pija in tocu d'pei, u 'l mëtte an t'er torgnu, u l'fä girè, e vèggo er pei v'gni girodura, quand'r'è finïa u i mètte 'r pernu e u'm ra dä 'n man...»

Perchè ra Rocca a t'fà senti pcitu

modìfica

«In dì mi e Gianni erma an't'ra stra d'Vrera, andàvma a pijè o läite da 'na cascin-a, an' t'er tratu ch'u s'vègghe ra Rocca e v'dümma in Bucca d'Liun (Narciso Trombette), ch'u parèva zù inta Rocca, e sutta u-iera na grosa prea, diumma "muntümma la süvra e el pijumma".

R'Urba r'é zù an bässu, levà dund'a fà di läi e läi ciù pciti, l'ëva r'é bäsa, per travësè u s'päsa ben su 'r prëe.

Lasciümma ra stra e andümma zù da 'r prä r'è bastä fè sülu 20 metri per vègghe quante r' era ata ra prea sutta, e vurëima munteie sù.»

(Zorzu Celoria[traduziun])

Ra Schëura

modìfica

«E d'sciovma presto, da ra Ciazza pijauvma zù dra Rvetta, pasavma l'uratoriu, e drè er cae d'Villa d'Mezu, ra muraia d'r'ortu, e summa in fundu, dopu 'r Beo e r'arcata de'r canae, ra cian-a a slarga, tra ra ca di Ester e er cae davanti a 'Beo, i zuäva a bocce. Ra ca Vasallo, ra ciù grande, dra cian-a, r'era l'bitaziun, dra scià Ines ra nostra vëgia maestra.

Dopu i Ester, e ra ca de'r Poile, u i'è subitu 'r Punte, a tre arcate, ra prima sutta terai e'prëe, ra sgunda poc'eva e v'gheima i guli e barbi, an't'er pilun, tra ra sgunda e ra terza int'ra rocca, u i'è ra Capelètta dedicà a 'r Tenente o SottoTenente, Ramorino, chëiciu in Guera, u n' me suvè ben 'r gradu, sutta ra terza arcata, ch'u ra ringhera d'feru, u i pàssa R'Urba, 'r punte finisce a l'Osteria der Gatto, ra stra 7-10 metri, u i'é 'r stradun e 'r Comune, er due porte d'veddri r'era ra schera , due aule, e i'eu fäciu ra sgunda e ra terza tra 42-45.

In matïn trouvauma er rundanin-e, u in' era tante tùtte sü 'r fi dra luxe, quànde a Mez-dì turnàvma a ca, za l'savéima, u ni 'nera ciù.»

(Zorzu Celoria[traduziun])

Manifestaçioin

modìfica

Feste e fëe

modìfica

Comunicaçioin

modìfica
  1. (IT) Bilàncio demogràfico ànno 2022 (dæti provizöi), ISTAT.
  2. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.

Âtri progetti

modìfica
Contròllo de outoritæVIAF (EN149895424 · GND (DE10077412-X · WorldCat Identities (EN149895424