R'Urba

comune italiàn
(Rindirisòu da L'Orba)
VB
Questa pagina a l'a scrita in Lìgure dra Val Burmia

R'Urba (o L'Urba, 'nt'er parlé d'Zena scrïciu L'Orba), r'è 'n comune dra pruvincia d'Savun-na ch'er fa 649 prsun-ne (a'r 2022).

R'Urba
comune
R'Urba – Stemma
R'Urba – Veduta
R'Urba – Veduta
Vista dra fraziun d'Senpé
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Sann-a
Aministraçión
ScìndicoFabrizio Antoci (lista civica d'sentr'scinistra "Urbe riparte") da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019)
Dæta de instituçión1929
Teritöio
Coordinæ:44°29′15.28″N 8°35′31.03″E / 44.487578°N 8.591953°E44.487578; 8.591953 (R'Urba)
Altitùdine540 m s.l.m.
Superfìcce31,17 km²
Abitanti649[1] (31-5-2022)
Denscitæ20,82 ab./km²
FraçioìnEvagianca, Martin-na (sede der comune), Senpé, Vara d'Sutta, Vara d'Surva
Comùn confinantiPunzun (AL), U Sascê, Tiglietu (GE), Zena (GE)
Âtre informaçioìn
CAP17048
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009063
Cod. cadastrâL499
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 4 (sismicitæ tànto bàssa)[2]
Cl. climàticazöna E, 2 658 GG[3]
Nomme abitantid'R'Urba
Giórno festîvo25 lügliu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
R'Urba
R'Urba
R'Urba – Mappa
R'Urba – Mappa
Pusiziun d'R'Urba 'nt'ra pruvincia d'Savun-na
Scîto instituçionâle

Geografïa modìfica

R'Urba a s'treuva 'nt'l'Apenìn Lìgüre e a fa parte dra pruvincia d'Savun-na, trav'rsà da'r sciume cun 'r mësmu nùme. A l'è furmà dai paisi d'Senpé, Vara d'Suta e Vara d'Surva, Èvagianca e Martin-na (sède d'r comune) e da atre fraziui ciü p'cite cumme Marasca, Dan, Vassuria e Re Gattàzze.[traduziun]

Da-a ciassa a-a Ferea modìfica

ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Zù pe-a rivetta s'arìva a-a Ferea (gh'é anche 'na stradda ch'a passaa davanti a l'Alpino, meno ripida ma ciù lónga). A ra Frera, cómm'o dîxe o nómme gh'êa l'òficinn-a, e-o moin, a fòrsa motrice a l'êa dæta da-o Beo, 'n lago artificiale ch'o "pescàva" da l'Urba, o 'àiva senpre o stesso livello, o lago lóngo cómme tutta a ciann-a, o pasàva deré a-e case[4], o Beo finìva in fónda a Rivetta, cóntra 'na miagetta a fianco da stradda, da l'atra parte, sótta gh'êa 'n'arcata, se vedéivan træ canæ de legno, unn-a larga pò-u moin e dôe pe l'òficinn-a, o Maggio e-a Fuxìnn-a, e canæ êan seræ da' n sportello, a maneuvra pe arvî ò serâ l'ægoa,a l'êa drento, se dovéiva tiâ de sbarre lunghe ch' êan "a portâ de man".

O maggio ,'n gròsso martello, pe manego 'n trónco colegòu a 'na rêua a denti ò tacche distançiæ, arvìndo l'ægoa, o dente o tiâva sciù o maggio, ch'o cazéiva pezantemente co-a parte sensa (lìscia) o no l'êa veloce, gh'àivan o tenpo de spustâ o færo da bàtte.

A tersa canâ, pe-a Fuxìnn-a, a l'êa ciù streita e ciù èrta a terminâva, co-în barilòtto garbòu el'ægoa a finî lì, sàiva a dî 'na "Tromba Idroeolica", a l'atisâva o fêugo,o carbón incandescénte istantânio senpre a dispoxiçión, o l'aomentàva a produçión.

Ra stra d'Vrera modìfica

Da ra ciazza ra stra a vä in su tra ra gexa e er cäe, pasä ra geja e posu pië træ direziüi ra prima, sempre drïciu u i'è ra stra d'Vrera, u l'era in stradin ch'u pörta a trè o quattru cascin-e e ra f'nisce da 'r'urtima, u i vurä mez'üra a feiä tutta, lungo ra stra u s'vëghe ben ra Rocca d'Perudün.[traduziun]

Ra stra vers'i läi modìfica

Ra sgunda direziun, ra stra pasä l'Alpinu 'r'è drïcia, pochi pasi e a snistra u i è 'n stradin a'n disceisa ch'u va zù antr'a Fossa, lì u i è du cae e 'na vëgia Frabica abandünà za da anni.

R'Urba r'è lì, 10 metri suta, ma u 'n si peu andè o i è 'n grosso priun ch'u n't'fà pasè, d'frunte u i è ra Rocca d'Perudün, t'ra vèghi e t'senti pcitu. Per fè 'r bagnu u s'deve andè antr'er läi chi sun ciù an sù.[traduziun]

I läi modìfica

Lascià ra Fossa, ra stra r'è ancu dricia fin-a 'r pra ch'u s'végghe lazzù, peui ra stra ra gira per Ra Frera, a s'giunta cun Ra Rivetta, an't'er pra, u i' é in sentè ch'u va zù an't' r'Urba a dui läi:

  • Läiu dra Cava, lungu 8-9 metri, largu 4-5 e prufündu tantu ch'u s'possaï fè i tufi da ra prea, bassa, n'parmo o dui feura da l'eva, cume u i fajeiva Ermano d'l'Alpino, cun rive basse.
  • Läiu der Döne, r'è ciù ariundà, lungu 6-7 metri, largu 3-4, ra riva r'è d'sabia, d'frunte u i'é in grossu priun lisciu, quand'andav'ma sempre li e s'stendeuma li a 'r sö dopu 'r bagnu ant 'l 'eva fregia (cume cuntà da Zorzu Celoria).

Tra i dui läi prima e dopu l'eva a scure bassa e lenta, ant'i läi ra curènte a 'n se sente mancu.[traduziun]

Ra Muntà modìfica

 
Ra Capeletta dra Madona a Ra Muntà

'Ra terza direziùn a va an sü, 'r stradun u päsa tra 'r cae, pröpriu da 'r ürtima, u i'è 'na stra tütta d'prëe ch'a taja sü p'ra Muntà.

Prima d'avei ra machina, i pasäva tücci da d'li, r'è ciü ciurta e in salita d'stradun ch'u cuntinua, u tucca do-tre cae, u päsa d'vigin a quelle dra Verdin-a, d'Ciavarìn, d'Verna e a ra cä der Cüccu, poi er prime cae sun quella dra Muntà.

Da ra Ciazza a 'ra Muntà i sun dui chilometri e mezzu, 'na machina a fä primma d'quei chi vàn sùa pe, ma an zù, ch'u 'r pässu svelto d'l' Urba e d'cursa dande u s'peu, n'è diciu chi vagna ra machina d'sguro l'è primmo an ciazza, chi sä andè ben an disceiza.

A ra Muntà oura u i'è ciù d'cinquanta cae, ma u n'è stà sempre ch-scì, quand'era fieu er cae 'r eran tre, e an campè u'iera 'r casun di Salesiani e ra cascin-a di blugin-i dande anche li andavo a pije o laite, duveima sempre cangè cascin-a perchè o u i'è 'r buscin, o atru, i n'eiva ciü laite da vende. Ma ra cosa ciü impurtante e da vèghe dra Muntà, r'è ra Capeletta e'r panurama ch'u gira a zentuotanta gradi u s'vegghe er Bigua, ra Rocca dra Marasca e 'r Munti d'Faiallu.

Ra föto r'è ch'u' m' a s'vegghe da Senpé, a n'è distante da 'r tre cae, u s'peiva pasè da ra pineta, (oüra u i'è in cancellu, u s'vegghe da ra telecamera), e pijumma ra stra d'Campè tra ra ca e ra Madunetta, a 50-60 metri u i'è 'r passu fra i giardin-i de 'r primme cae, da li u i sarà ancun zentu metri.

Per ariveie a Ra Muntà, da er cae suvra 'r risturante Carolina, u s'vegge 'r Munvizu, e ciü da v'sgin, in trattu d'stra per Punzun, cun ina grande cisterna, e 'r Piemunte l'è d'frunte.

Doppu ra Muntà, 'r stadun u passa Ciazzadöne, Ra Carta (u n'i'è ninte, sun poche cae) e a 'r Palu, dande u s'divïde, a 'r biviu, in stradun u va 'n Piemunte: a i Moretti, Cimaferle, Punzun e fin a Naiqui, cun l' atru stradun arivumma a'r Sascè, 'r päise ciü grande e ciü famüsu per ra prodüziun d'amaretti, e per "l'infiorata" chi fan a 'r Corpus Domini.

Da 'r Sascè 'r stradun, u va in sü, in Piemunte, a Cartosio e a Naiqui, in zù, u va a i Zuvi dande u s'divide, un per Savun-a, l'atru per Pontinvrea e Dego.[traduziun]

Stöia modìfica

Pòsti de interesse modìfica

'R Punte d'Senpé modìfica

'Da ra ciazza, lungu 'r stradun ch'u va an zù tra er cae, dopu ra curva u i' é 'na palazin-a, ra porta s'ra ch'u s'veghe do-trei scarin-i sutta ra stra, r'è quella du teatru, i fajeivan er cumedie e anche 'r cine, r'abitaziun r'è suvra, u s'va an cä da ra scara d'int'r stradun, r'era ra cä du döne, ra fija futografa, levatrice ra märe.

Da ra palazin-a arivümma a 'r punte, trei o quattro metri prima dra ringhera u i'è ra stra p'randé a Ciampanù, e a 'r Beigua. Pasà 'r punte u i'é ra stra d'Vara e du Faiallu, dui-trei metri d'stradun e u i'é ra stra dra Marasca, e senza atre deviaziuï arivümma a Martin-na ch' r'é ra sede de 'r Comune, u i'é ra farmacia e ra stra p'andè a l'Evagianca.

Ra Martin-na a fnisce a 'r punte, e r'è l 'urtima dra pruvincia d'Savun-na, a d'la de 'r punte c'menza ra pruvincia d'Zena. 'R stradun o pasa l'Evabun-a, ra Badia, 'r Tiglietu, de d'qui asci u s'va a l'Evagianca, e u finisce a Rsciùn.[traduziun]

Economia modìfica

Coltüra modìfica

'Nt'ra categurïa Testi dra tradiziun u i'è tante testimunanze d'r parlé d'R'Urba, ch'u i'a de caratristiche d'transiziun tra r'lìgüre e r'piemuntéize, cume Daulisjin-a daulisjian-a, Vaggu zü da u rian e Diu marmellu.

A girödura modìfica

'Nt'ra girödura a s'v'ghe tütta ra maestrïa di artigién. R'pernu, quattru facce triangulari cu'r gämbu, témpu 5-6 m'nüti, fòscia mancu e a girördura l'è fàcia. Pe r'frïju,'n p'guléttu e due rïghe d'ab'liméntu, atri 4-5 m'nüti. Zorzu Celoria u cunta da girödura du Zizicu: N'i'éra paragùn cun re atre girödure ch'i'ò vistu, ma purtròppu e 'n l'eu ciü.

«Da fieu avrö avü 7 anni - E vëiu na girödura, cose b'seugna fè? Luigi - T'va da Zizicu, ti t'fa fè 'r pernu.

Zizicu u n'iera,  a so fiju Giuse - ti me'l  fä in pernu?

Giuse -  èn posu,  deve arivè l'aze da Zena.

Luigi - u T'la faciu? -   u m' à dïciu ch'u i deve arivè l'azè da Zena. Luigi - a n'è vera, u n'te 'l veu fè.

Fazu Ra Rivetta d'cursa

- T'ê 'n bojiardo, a n'é vera che ti n'a l'aze, ti n'me 'l veu fè!

Giuse - E va ben !

U tira ra sbarra, e 'r carbun o pija lampu, tenaie, fëro-russo, tre-quattro martlae, u 'l mètte ant' l'eva e u m dä 'r pernu

- u m 'l'à fäciu! U m'l'a faciu!

Luigi - oura t'va da Trumbìn, ma n'istè 'l ciamè ch-sciù,  ch'u i'à 'r torgnu a Trumbìn, ma n' lo ciamä ch-scù - u 'm ra fä na girödura ? 

Trumbìn - E ra fümma subitu! U pija in tocu d'pei, u 'l mëtte an t'er torgnu, u l'fä girè, e vèggo er pei v'gni girodura, quand'r'è finïa u i mètte 'r pernu e u'm ra dä 'n man...»

Perchè ra Rocca a t'fà senti pcitu modìfica

«In dì mi e Gianni erma an't'ra stra d'Vrera, andàvma a pijè o läite da 'na cascin-a, an' t'er tratu ch'u s'vègghe ra Rocca e v'dümma in Bucca d'Liun (Narciso Trombette), ch'u parèva zù inta Rocca, e sutta u-iera na grosa prea, diumma "muntümma la süvra e el pijumma".

R'Urba r'é zù an bässu, levà dund'a fà di läi e läi ciù pciti, l'ëva r'é bäsa, per travësè u s'päsa ben su 'r prëe.

Lasciümma ra stra e andümma zù da 'r prä r'è bastä fè sülu 20 metri per vègghe quante r' era ata ra prea sutta, e vurëima munteie sù.»

(Zorzu Celoria[traduziun])

Manifestaçioin modìfica

Feste e fëe modìfica

Comunicaçioin modìfica

Notte modìfica

  1. (IT) Bilàncio demogràfico ànno 2022 (dæti provizöi), ISTAT.
  2. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. insce Web gh'e e foto de trei in barca e se védde anche 'n ponte de legno de 4-5 metri

Âtri progetti modìfica

Contròllo de outoritæVIAF (EN149895424 · GND (DE10077412-X · WorldCat Identities (EN149895424