Ferovîa Zêna-Pîza

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A ferovîa Zêna-Pîza a l'é 'na lìnia feroviària ch'a côre lóngo tùtta a Rivêa de Levànte e a Versìlia, ligàndo o capolêugo lìgure co-a Toscànn-a.

Màppa da ferovîa Zêna-Pîza

A lìnia, ch'a l'é do tùtto a dóggia colìssa, ciù che Zêna e Pîza a l'atravèrsa i capolêughi de provìnsa de Spézza, Caræa e Màssa ascì. Pasòu Pîza, vèrso meridión, a se zónta inta lìnia tirénica pe arivâ in sciâ fìn a Rómma.

Stöia

A ferovîa Zêna-Pîza a nàsce con l'unión de doî progètti diferénti: o prìmmo o l'êa quéllo de 'na lìnea tra Pîza e Màssa, creâ cómme 'n'espansción do gróppo feroviàrio de Pîza, ch'o l'existéiva za, méntre o segóndo o l'êa quéllo da realizaçión da coscì dîta "ferovîa lìgure". A l'inprinçìpio, a concesción de tùtte dôe e træte a l'é stæta afiâ a-e Strade Ferrate Livornesi.

A ferovîa toscànn-a

Træta	Inouguraçión
Pîza Pòrta Nêuva-Viaréggio	15 d'arvî do 1861
Pîza (staç. Pòrta Nêuva)-Pîza (staç. Leopólda)	10 de dexénbre do 1861
Viaréggio-Priasànta	12 de dexénbre do 1861
Priasànta-Særavéssa	1° de frevâ do 1862
Særavéssa-Màssa	1° de novénbre do 1862
Màssa-Avénsa	26 de dexénbre do 1862
Avénsa-Sarzànn-a	15 de màzzo do 1863
Sarzànn-a-Spézza	4 d'agósto do 1864
Zêna Brìgnoe-Ciâvai	23 de novénbre do 1868
Ciâvai-Séstri Levànte	25 d'arvî do 1870
Zêna Ciàssa Prìnçipe-Zêna Brìgnoe	25 de lùggio do 1872
Séstri Levànte-Spézza	24 d'òtôbre do 1874

A prìmma træta de 19 km, sàiva a dî quélla tra Pîza Pòrta Nêuva (da-o 1939 Pîza Sàn Rosôre) e Viaréggio (da-o 1936 Viaréggio Lanbré), a l'é stæta avèrta a-o servìççio a-i 15 d'arvî do 1861. De lóngo inte quéllo ànno, de dexénbre, l'é inouguròu o prolongaménto vèrso sùd scìnn-a-a staçión de Pîza Çentrâle e quéllo de 10 chilòmetri tra Viaréggio e Priasànta, vèrso nòrd.

Do 1862 l'é avèrto âtri doî tòcchi da lìnia: a-o prìmmo de frevâ quéllo tra Priasànta e Særavéssa, de 3,5 chilòmetri, e a-o 1° de novénbre quéllo tra Særavéssa e Màssa, de 7 chilòmetri.

A ferovîa lìgure

Ina vìsta tìpica da ferovîa Zêna-Pîza, into mêzo de câze e sciacâ tra brìcchi e o mâ. Chi 'n ETR.460 de pàsso a Stùrla do 2000.

O progètto de 'na ferovîa lìgure ch'a l'anésse d'in Vintimìggia scìnn-a Màssa, ligàndose a-o rèsto de ferovîe de regioìn do çéntro, o l'é stæto aprovòu co-ina Lézze Reâ a-i 27 d'òtôbre do 1860, ma a seu realizaçión, pi-â conformaçión conplicâ da Rivêa, a l'é stæta tra e ciù difìçili e câe d'alôa.

O prìmma pàrte do progètto, quélla de 17 chilòmetri tra Màssa e Sarzànn-a con into mêzo a staçión d'Avénsa-Caræa, o l'é stæto avèrto a-o servìççio inte doî moménti; sàiva a dî da Màssa a Avénsa a-i 26 de dexénbre do 1862 e d'in Avénsa a Sarzànn-a a-i 15 de màzzo do 1863. De dòppo l'é stæto dónca realizòu a træta, ciù conplicâ, Sarzànn-a-Vesàn-Spézza, avèrta a-i 4 d'agósto do 1864. Do 1865 e Strade Ferrate Livornesi, concescionâie da lìnia, són stæte acatæ da-e Strade Ferrate Romane (SFR).

Ilustraçión de l'açidénte feroviàrio acapitòu tra Avénsa e Sarzànna do 1881

In tòcco da prìmma pàrte, tra a staçión d'Avénsa e quélla de Sarzànn-a, inte l'òtôbre do 1881 o l'é stæto interesòu da 'n inportànte açidénte feroviàrio, co-in trêno dirètto ch'o l'êa anæto fêua de colìsse.

A-i 23 de novénbre do 1868 l'é stæto avèrto a prìmma pàrte da lìnia a Zêna con l'inouguraçión da træta, de 36 chilòmetri, tra Zêna Brìgnoe (alôa staçión de tèsta) e Ciâvai, da-o 25 d'arvî do 1870 prolongâ scìn a Séstri Levànte. De méntre, do 1869, pe-e seu dificoltæ econòmiche e SFR àivan çedûo a concesción da lìnia a-e Strade Ferrate dell'Alta Italia (SFAI).

A-i 25 de lùggio do 1872 a lìnia a pe Séstri Levànte a l'à finîo d'êse izolâ da-o rèsto da ræ feroviària, gràçie a l'avertûa da Galerîa Traversàdda che, ancón a-a giornâ d'ancheu, a lîga e dôe staçioìn de Zêna Brìgnoe e de Zêna Ciàssa Prinçìpe. L'é stæto coscì inandiòu i conligaménti co-a ferovîa de vàlico de l'Apenìn e, sorviatùtto, con quélla pe Vintimìggia, ch'a l'êa za stæta conpletâ.

Séstri Levànte-Spézza

Trêno con E.656.004 a Cornìggia do 1987, in sciô sfóndo se peu védde a vêgia lìnia, abandonâ co-o redóggio

A pàrte tra Séstri Levànte e Spézza a l'é stæta quélla ch'a l'à prezentòu o ciù tànto de dificoltæ do progètto intrêgo. A ferovîa a gh'àiva da pasâ pe di lónghi træti (e in pàrte l'é coscì ancón a-a giornâ d'ancheu) a contàtto co-o mâ e a dovéiva anâ aprêuvo a conformaçión da còsta, de mòddo da amermâ a-o màscimo o nùmero e a longhéssa de galerîe.

E ténpo gràmmo de l'invèrno do 1872 o l'à pezoòu e condiçioìn de travàggio, con slìgge e mâ gròsso ch'àn òbligòu a de variànte de progètto. Pe de ciù, scicómme che pe de lónghe pàrte da còsta no se ghe poéiva arivâ pe tæra, gh'êa de bezéugno chò-u ténpo o foîse bón pe trasportâ i materiâli pe mâ.

In sciâ fìn, a-i 22 de lùggio do 1874, a lìnia a l'é intrâ in servìçio, e da sùbito a l'à avûo 'n gràn inpàtto in scî pàixi da Rivêa de Levànte, ronpìndo o seu izolaménto e fàndo comensâ a fàmma internaçionâle de Çìnque Tære.

Sôlo pe l'ùrtima pàrte, l'êa stæto necesâio scavâ 51 galerîe, pe ciù de 28 chilòmetri in sce 44 in tùtto, insémme a-a realizaçión de 23 pónti pe 'na longhéssa de tòsto 'n chilòmetro in tùtto.

Pe-e condiçioìn conplicæ do teritöio e de travàggio, a l'inprinçìpio a ferovîa a l'é pe do tùtto a séncia colìssa; co-i travàggi pe fâla dóggia che són finîi sôlo inti prìmmi méixi do 1970, quand'o l'é stæto inouguròu o tòcco tra Framûa e Monterósso, ch'o conprendéiva e nêuve staçioìn de Levànto e Bonasêua ascì.

Eletrificaçión

A ferovîa Zêna-Spézza a l'é stæta eletrificâ inte doî moménti diferénti:

• a Zêna Brìgnoe-Séstri Levànte a l'é stæta eletrificâ co-o scistêma trifâze a-i 24 de màzzo do 1925, pe pasâ a-o scistêma a corénte contìnoa a 3 kV into méize de frevâ do 1948.
• a Séstri Levànte-Spézza a l'é stæta eletrificâ co-o scistêma trifâze a-i 21 d'arvî do 1926, p'êse dónca convertîa a-a corénte contìnoa a 3 kV inte l'arvî do 1947.

Caraterìstiche

A ferovîa a l'é do tùtto a dóggia colìssa, con scartaménto stàndard de 1.435 mm, e eletrificâ a-a tensción de 3.000 V in corénte contìnoa.

O tràfego o l'é gestîo e controlòu con scistêma de comàndo e contròllo (SCC) de RFI, a socjêtæ do Grùppo Ferovîe do Stâto responsàbile da gestión de l'infrastrutûa, ch'a contròlla a circolaçión feroviària da-o pòsto çentrâle de Pîza pe-i 420 chilòmetri tra Civitavecchia e Séstri Levànte, e da-o pòsto de Zêna Téggia pi-â pàrte da Séstri Levànte a-o pasànte feroviàrio de Zêna.

Percórso

Pasòu a staçión de Zêna Brìgnoe, a ferovîa a côre into levànte de Zêna scìnn-a in corispondénsa de l'ecs-fermâta de Sant'Ilâio. O paizàggio, caraterizòu da vìlle, còsta e scugêe, o l'arèsta pægio pe tùtto l'èrco do Górfo Paradîzo, scìn a Camóggi-San Fertôzo.

Trêno regionâle de caròsse Casaralta in trànxito a Déiva

Pasòu o Mónte de Portofìn, a ferovîa a l'atravèrsa o Górfo do Tigùlio, ligàndone e localitæ turìstiche, da Sànta Margàita scìn a Rîva Tregôza. De chi, coménsa a porçión lìgure dónde l'é permìsso de veloçitæ ciù èrte, gràçie a-o redóggio a mónte fæto inte di ténpi ciù reçénti.

A ferovîa a l'atravèrsa dónca i pàixi da Monêgia a Monterósso, dónde coménsa l'avoxòu atraversaménto de Çìnque Tære, de grànde inportànsa turìstica, caraterizòu da lónghe galerîe e vìste a-a chéita do Mâ Lìgure. Chi, tra 'n pàize e l'âtro, gh'é ascì e caraterìstiche scugêe a stracióngio ch'àn fæto a fàmma de sta porçión da ferovîa.

Da-a staçión de Spézza Çentrâle o paizàggio o càngia do bèllo, co-a ferovîa ch'a pàssa ciù inte l'entrotæra pe arivâ, pasòu i bîvi pò-u pòrto e a ferovîa pontremoléize, inta Ciànn-a de Lûni, a-i confìn da Ligùria.

Intròu in Toscànn-a, a lìnia a l'atravèrsa dónca e provìnse de Màssa e Caræa e de Lùcca, tegnìndose squæxi a-o çéntro da ciànn-a costêa tra e Àrpe Apoànn-e e a còsta. Chi gh'êa 'na vòtta bén bén d'incrôxi e d'interscàngi co-în estéizo scistêma de tranvîe ecstra-urbànn-e formòu da-a tranvîa Caræa-Mænn-a de Caræa, a tranvîa de Màssa, a coscì dîta litorànea de Viaréggio e a Viaréggio-Camaiöre.

Pasòu Viaréggio s'atravèrsa o bîvio pe Lùcca e Firénse, scìn a-atraversâ o Sèrchio, inta Ciànn-a de Pîza, p'arivâ a Pîza Sàn Rosôre. St'inpiànto chi o gh'à 'na dispoxiçión particolâ do fabricòu viâgiatoî, mìsso into triàngolo formòu da-a deramaçión da ferovîa pe Lùcca: a-a seu costruçión o cazaménto o doviéiva êse a sêde de l'SCC ma, cómme s'é descovèrto i rèsti de l'antîgo pòrto romàn, o l'é stæto mesciòu da 'n'âtra pàrte. No lontàn s'arîva inta ciàssa di Miâcoi, co-a seu tôre avoxâ. Dêuviòu pò-u ricòvero do materiâle pe-i travàggi a l'armaménto feroviàrio da pàrte de l'inpréiza CEMES; a nòrd da staçión gh'é ancón remìssa dónde se fermâva o trêno reâ, ch'o portâva i sovrén inte l'arénte vìlla de Sàn Rosôre.

O pónte feroviàrio in sce l'Àrno o màrca l'arentîse da fìn da lìna, in corispondénsa da staçión de Pîza Çentrâle.

Staçioìn

In ezercìçio

• Staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe
• Staçión de Zêna Brìgnoe
• Staçión de Zêna Stùrla
• Staçión de Zêna Quàrto
• Staçión de Zêna Chìnto
• Staçión de Zêna Nèrvi
• Staçión de Bogiàsco
• Staçión do Pontétto
• Staçión da Céive
• Staçión de Söi
• Staçión di Moînétti
• Staçión de Récco
• Staçión de Camóggi-Sàn Fertôzo
• Staçión de Sànta Margàita-Portofìn
• Staçión de Rapàllo
• Staçión de Zoâgi
• Staçión de Ciâvai
• Staçión de Lavàgna
• Staçión de Câvi
• Staçión de Séstri Levànte
• Staçión de Rîva Tregôza
• Staçión de Monêgia
• Staçión de Déiva
• Staçión de Framûa
• Staçión de Bonasêua
• Staçión de Levànto
• Staçión de Monterósso
• Staçión de Vernàssa
• Staçión de Cornìggia
• Staçión de Manaròlla
• Staçión de Rimazô
• Staçión de Spézza Çentrâle
• Staçión de Spézza Lanbré
• Staçión de Migiarìnn-a
• Staçión de Cà di Boschétti
• Staçión de Vesàn
• Staçión de Àrcoa
• Staçión de Sarzànn-a
• Staçión de Lûni
• Staçión de Caræa-Avénsa
• Staçión de Màssa-Zöna Industriâle
• Staçión de Màssa Çéntro
• Staçión de Fòrti di Màrmi-Særavéssa-Quercêta
• Staçión de Priasànta
• Staçión de Camaiöre Lîdo-Capesàn
• Staçión de Viaréggio
• Staçión de Tôre do Lâgo Pucìn
• Staçión de Pîza Sàn Rosôre
• Staçión de Pîza Çentrâle

Soprèsse

• Staçión de Teràrba
• Staçión de Stùrla (vêgia)
• Staçión de Stràdda Tabàrca
• Staçión de Loiölo
• Staçión de Priaróggia
• Staçión de Zuncæ
• Staçión de Zêna Stràdda Argiròffo
• Staçión de Chìnto (vêgia)
• Staçión de Zêna Stràdda Catànio
• Staçión de Zêna Sant'Ilâio
• Staçión da Céive de Söi (vêgia)
• Staçión de Söi (vêgia)
• Staçión de Priâro
• Staçión de Sàn Loénso
• Staçión de Sàn Michê de Pagànn-a
• Staçión de Séstri Levànte (vêgia)
• Staçión de Rîva Tregôza (vêgia)
• Staçión de Monêgia (vêgia)
• Staçión de Déiva (vêgia)
• Staçión de Déiva Spiâgétta
• Staçión de Bonasêua (vêgia)
• Staçión de Levànto (vêgia)
• Staçión de Marcantón
• Staçión de Fòrnola
• Staçión de Ròmito Mâgra
• Staçión de Sàn Làzou
• Staçión de Montignôzo
• Staçión de Viaréggio Lanbré
• Staçión de Migiarìn Pizàn
• Staçión Leopólda

Dæti técnichi

A ferovîa Zêna-Pîza a gh'à 'n profî altimétrico ciutòsto costànte, con montæ da-o 0 a-o 7 pe mìlle (gràddo de prestaçión da-o 1° a l'8°) e con gràddo de frenatûa cha càngia da Ia a III.

I tòcchi abandonæ

Da Zêna a Spézza

O portâ da vêgia galerîa inta Stràdda Gianélli, a Chìnto

Se peu ancón védde quéllo ch'o rèsto di træti desmìsso a-o moménto do redóggio da lìnia, fæto inti ànni Dêxe da-e pàrte de Zêna e a partî da-i ànni Trénta pi-â porçión Séstri Levànte-Spézza.

A Zêna, prezénpio, se véddan ancón 'n porçión do pónte in sciô Riâ Vernàssa a Stùrla e 'n cazéllo inte Stràdda Gianélli a Chìnto.

Into tòcco conpréizo tra Déiva e Rîva Tregôza e galerîe són stæte adatæ pò-u tràfego stradâle a sénso ùnico alternòu, gestîo con semàfori. De ciù, dôe porçioìn da pìsta pe-e biçiclétte "Ciclopedonale Maremonti" són stæti recavæ in sciô vêgio percórso da ferovîa, tra Levànto e Bonasêua e tra Bonasêa e a staçión de Framûa.

Da Spézza a Pîza

A sôla variànte de percórso realizâ into træto tra Pîza e Spézza a l'é stæta quélla tra Sarzànn-a e Àrcoa, constrûta tra o 1908 e o 1911. A l'inprinçìpio a lìnia, a colìssa sénca, a se deramâva da-a staçión de Sarzànn-a a-a chilométrica 158+007,71, pasàndo o sciùmme Màgra co-in pónte ch'o l'é stæto caciòu zu e atraversàndo 'na colìnn-a gràçie a 'na galerîa de 650 m con ràggio de curvatûa de 350 m, pe unîse tórna, dòppo 'na lónga cóntra-cùrva, a-a ferovîa pre-existénte sùbito prìmma de Àrcoa, in corispondénsa da chilométrica 160+677,12. Ségge o pónte chi-â galerîa pigiâvan o nómme da-o Mónte de Sàn Genêxo.

A nêuva variànte de percórso a l'êa stæta çernûa pe-e condiçioìn no goæi bónn-e de l'infrastrutûa, do pónte in sciô Màgra a da galerîa, ciù che pe di lìmiti da strutûa ligæ a-o vêgio percórso: o problêma prinçipâ o l'êa defæti o pónte de Sàn Genêxo, progetòu pe 'na colìssa séncia e dónca no predispòsto pò-u redóggio, ciù che pò-u fæto che se saiæ dovûo scavâ a nêuva galerîa paralêla a quélla za existénte, in cùrva e inte de condiçioìn pèscime.

O nêuvo pónte, tiòu sciu tra o 1° de zùgno do 1908 e o dexénbre do 1910, o l'êa dónca prónto pò-u pasàggio de dôe colìsse de lìnia, co-ina larghéssa da sêde de 9 m, 13 lûxe da 25 m ciaschedùnn-a. A-i 14 e a-i 15 de màrso do 1911 gh'é stæto e vìxite técniche necesâie a l'avertûa, ch'a l'é stæta a-o prìmmo d'arvî do 1911.

A variànte a l'é stæta constrûta inte dôe seçioìn e 4 lòtti: o prìmmo (a prìmma seçión) fra e chilométriche 164.886,53 e 160.677,12 e costòu 594.000 frànchi, o segóndo (a segónda seçión) o conprendéiva o pónte in sciô Màgra costòu 2.300.000 frànchi, o tèrso lòtto o l'êa quéllo pi-â construçión do pontézzo de metàllo a-o sotovîa pi-â stràdda provinsâle Sarzànn-a-Spézza (costòu 38.000 frànchi) e o quàrto e ùrtimo pe rinforsâ o rilevòu a mónte vèrso Spézza, pe 'na spéiza de 32.000 frànchi.

Tràfego

Scìnn-a da-a seu ativaçión, a ferovîa Zêna-Pîza a l'é stæta interesâ da 'n inportànte tràfego pò-u seu caràtere de lìnia prinçipâ pe-i conligaménti tra Ligùria e Piemónte co-a Toscànn-a, a Lonbardîa e o meridión.

Servìççi a lónga distànsa

Trêno EuroCity Cisalpino in trànxito a Chìnto, do 2007

Pò-u sòlito atraversâ da-i gréndi trêni esprèsci Turìn-Rómma, a ferovîa tirénica a l'à vìsto a prezénsa ségge de servìççi regolâri che de trêni periòdichi e turìstichi in arîvo da-i vàlichi co-a Frànsa e a Svìssea. Fra i trêni ciù avoxæ, se peu aregordâ l'esprèsso Palatino, o Ràpido Tirreno ò ancón o Genova Sprint, a l'inprinçìpio formòu da eletromotrîxe ALe 601 e ciù avànti da l'ETR 300 Settebello.

Do 1989, con l'ativaçión de 'n nêuvo òrâio cadensòu da pàrte de FS, in sciâ lìnia l'é inandiòu 'na série de trêni Intercity, ch'àn fæto chinâ o nùmero de relaçioìn dirètte ciù in la de Rómma.

Do 2010 a ferovîa a l'é stæta atraversâ da-i prìmmi trêni a lónga percorénsa a gestión privâ, cuæ da-a socjêtæ Arenaways, ch'a l'é pöi falîa.

Pò-u tràfego a lónga percorénsa, a lìnia a l'é dêuviâ da-i trêni InterCity che vàn da Milàn e Turìn a-a còsta do Mâ Tirén e da-i trêni Frecciabianca e Frecciargento che conlîgan Zêna con Rómma, ciù che 'n pâ de servìççi Frecciabianca a-o giórno ch'o l'é prolongòu a Milàn e 'n âtro scìn a Turìn.

Servìççi regionâli

E prìmme caròsse a doî cién tîpo 1979, dîte "Casaralta", són stæte mìsse in servìçio pròpio in Ligùria inti ànni '80, pe rispónde a l'èrta domànda ch'a gh'êa

A distriboçión di pàixi e da popolaçión lóngo a còsta, caraterìstica da Ligùria, a l'à da sùbito favorîo a creaçión de servìççi de rebelêe a cùrto ràggio da-e staçioìn vèrso âtri pàixi e fraçioìn. Quésti són stæti bén inportànte ségge inta çitæ de Zêna, dónde no mancâva de cazélli e de fermâte feroviàrie, che inte Çìnque Tære, dónde no gh'êa de stràdde.

Co-a rifórma ch'a l'à fæto pasâ a-e regioìn e conpeténse in matêia de traspòrto pùbrico locâle, o traspòrto feroviàrio lìgure o l'é stæto inandiòu segóndo doî grùppi prinçipæ de servìççi, tùtti doî cuæ da Trenitalia:

• trêni regionâli urbâni, pò-u sòlito tra Nèrvi e Vôtri, trêni regionâli de tîpo sùb-urbàn in scê træte Zêna-Séstri Levànte e Sànn-a-Séstri Levànte, trêni regionâli spedîi Zêna-Spézza e trêni regionâli de tîpo sùb-urbàn Séstri Levànte-Spézza (con servìççi pe-e Çìnque Tære), inte l'ànbito do contràtto de servìçio co-a Región Ligùria.
• trêni regionâli Spézza-Pîza, Spézza-Firénse e Pontrémoli-Firénse (da-a lìnia pontremoléize), inte l'ànbito do contràtto de servìçio co-a Región Toscànn-a (servìççi "Memorario"). Pe de ciù, gh'é di trêni che pàrtan da Milàn e Bèrgamo (a "Freccia della Versilia") che, pasàndo de lóngo pi-â pontremoléize, arîvan a Pîza.

Pe de ciù, in sciâ Zêna-Pîza ghe pàssa i coscì dîti "Treni del Mare" de Trenord, servìççi de conligaménto tra a Lonbardîa e localitæ turìstiche lìguri inti fìn de setemànn-a e inti giórni de fèsta de prìmma e de stæ. Do 2024 gh'é dôe cóbie de trêni de quésto génere, ch'arîvan scìnn-a Spézza Çentrâle; unn-a con parténsa (e ritórno) da Milàn Pòrta Gaibâdo e l'âtra da Cómmo Sàn Zâne.

Servìççi mèrçe

Co-a rifórma in sciâ liberalizaçión do traspòrto mèrçe in sce færo, da-o 2001 gh'é bén bén de inpréize feroviàrie ch'àn firmòu di contràtti de traçión con spediçionê e òperatoî da logìstica. Into detàggio, in sciâ ferovîa Zêna-Pîza pàssan ò són pasæ di trêni de lìnia de Trenitalia Cargo, pöi Mercitalia Rail co-i tràfeghi generæ da-o pòrto de Zêna, de DB Cargo Italia con tràfego Rho-Scarlino, FuoriMuro pe-i tràfeghi pasànti in scê Rivêe, Oceanogate co-i tràfeghi generæ da-o pòrto de Spézza, Del Fungo Giera, pöi Rail One e òua Compagnia Ferroviaria Italiana co-i tràfeghi tra Zêna e Livórno, Rail Cargo Carrier Italia scìnn-a-o 2011 e Mercitalia Shunting & Terminal, con pöchi servìççi.

Bibliografîa

• (IT) Tipografi della camera dei Deputati, Atti del Parlamento italiano, sessione del 1861, Turìn, Tipografia Eredi Botta, 1861, p. 462.
• (IT) Rivista tecnica delle ferrovie italiane, Ànno II, Vol. III, Rómma, Collegio Nazionale degli Ingegneri Ferroviari Italiani e amministrazione autonoma delle Ferrovie dello Stato, 15 zenâ 1913.
• (IT) Pier Luigi Landi, Intorno a un progetto di strada ferrata da Livorno a Genova (1856-1857), in Nuova rivista storica, Fasc. III-IV, 1972, pp. 376-388.
• (IT) Franco Castiglioni, Cinque Terre, una ferrovia, in I Treni Oggi, n. 47, Frevâ 1985, p. 25.
• (IT) Marcello Cruciani, Meno fermate per la Tirrenica, in I Treni Oggi, n. 98, Novénbre 1989, p. 17.
• (IT) Egisto Umberto Borghini, La strada ferrata da Porta ai Quercioli. Un tratto della linea Pisa-La Spezia, Pîza, Edistudio, 1992, ISBN 88-7036-051-2.
• (IT) Bruno Blasi e Roberto Colasanti, "Genova Sprint" sulla Tirrenica, in I Treni Oggi, n. 125, Arvî 1992, p. 14.
• (IT) Adriano Betti Carboncini, La ferrovia ligure, in I Treni, n. 126-127, Màzzo e Zùgno 1992.
• (IT) Franco Castiglioni, Gallerie delle Cinque Terre, in I Treni, n. 186, Òtôbre 1997, p. 34.
• (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 77 (Genova-La Spezia), Dexénbre 2003.
• (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 99 (La Spezia-Pisa), Dexénbre 2003.
• (IT) Associazione Toscana Treni Storici, 1905-2005 Cento anni di FS in Toscana, 2005, Pegaso, Firénse, ISBN 88-95248-02-3.
• (IT) Corrado Bozzano, Roberto Pastore e Claudio Serra, Tra mare e monti da Genova alla Spezia, 2010, Nuova Editrice Genovese, Zêna, ISBN 88-88963-38-3.
• (IT) Alessandro Mandelli, Ferrovia delle Cinque Terre, in Tutto treno & storia, n. 23, Arvî 2010, p. 28.
• (IT) Alessandro Mandelli, Trifase alle Cinque Terre, in Tutto treno & storia, n. 24, Novénbre 2010, p. 22.
• (IT) Alessandro Mandelli, Da Sestri a La Spezia, in Tutto treno & storia, n. 25, Òtôbre 2011, p. 46.
• (IT) Alessandro Mandelli, La litoranea ligure di Levante, in I Treni, n. 369, Arvî 2014, pp. 14-21.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce ferovîa Zêna-Pîza

Ligàmmi de fêua

• (IT) Giorgio Stagni, Da Sestri Levante a Framura, in sce stagniweb.it. URL consultòu o 17 òtôbre 2024.
• (IT) Associazione Italiana Greenways, Variante di tracciato Arcola-Sarzana, in sce ferrovieabbandonate.it. URL consultòu o 17 òtôbre 2024 (archiviòu da l'url òriginâle o 19 zùgno 2021).