Wikipedia

Ferovîa Zêna-Pîza

lìnia feroviària
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A ferovîa Zêna-Pîza a l'é 'na lìnia feroviària ch'a côre lóngo tùtta a Rivêa de Levànte e a Versìlia, ligàndo o capolêugo lìgure co-a Toscànn-a.

Màppa da ferovîa Zêna-Pîza

A lìnia, ch'a l'é do tùtto a dóggia colìssa, ciù che Zêna e Pîza a l'atravèrsa i capolêughi de provìnsa de Spézza, Caræa e Màssa ascì. Pasòu Pîza, vèrso meridión, a se zónta inta lìnia tirénica pe arivâ in sciâ fìn a Rómma.

Stöia

modìfica

A ferovîa Zêna-Pîza a nàsce con l'unión de doî progètti diferénti: o prìmmo o l'êa quéllo de 'na lìnea tra Pîza e Màssa, creâ cómme 'n'espansción do gróppo feroviàrio de Pîza, ch'o l'existéiva za, méntre o segóndo o l'êa quéllo da realizaçión da coscì dîta "ferovîa lìgure". A l'inprinçìpio, a concesción de tùtte dôe e træte a l'é stæta afiâ a-e Strade Ferrate Livornesi.

A ferovîa toscànn-a

modìfica
Træta Inouguraçión
Pîza Pòrta Nêuva-Viaréggio[1] 15 d'arvî do 1861
Pîza (staç. Pòrta Nêuva)-Pîza (staç. Leopólda)[1] 10 de dexénbre do 1861
Viaréggio-Priasànta[1] 12 de dexénbre do 1861
Priasànta-Særavéssa[1] 1° de frevâ do 1862
Særavéssa-Màssa[1] 1° de novénbre do 1862
Màssa-Avénsa[2] 26 de dexénbre do 1862
Avénsa-Sarzànn-a[1] 15 de màzzo do 1863
Sarzànn-a-Spézza[1] 4 d'agósto do 1864
Zêna Brìgnoe-Ciâvai[1] 23 de novénbre do 1868
Ciâvai-Séstri Levànte[1] 25 d'arvî do 1870
Zêna Ciàssa Prìnçipe-Zêna Brìgnoe[1] 25 de lùggio do 1872
Séstri Levànte-Spézza[1] 24 d'òtôbre do 1874

A prìmma træta de 19 km, sàiva a dî quélla tra Pîza Pòrta Nêuva (da-o 1939 Pîza Sàn Rosôre) e Viaréggio (da-o 1936 Viaréggio Lanbré), a l'é stæta avèrta a-o servìççio a-i 15 d'arvî do 1861. De lóngo inte quéllo ànno, de dexénbre, l'é inouguròu o prolongaménto vèrso sùd scìnn-a-a staçión de Pîza Çentrâle e quéllo de 10 chilòmetri tra Viaréggio e Priasànta, vèrso nòrd.

Do 1862 l'é avèrto âtri doî tòcchi da lìnia: a-o prìmmo de frevâ quéllo tra Priasànta e Særavéssa, de 3,5 chilòmetri, e a-o 1° de novénbre quéllo tra Særavéssa e Màssa, de 7 chilòmetri.

A ferovîa lìgure

modìfica
 
Ina vìsta tìpica da ferovîa Zêna-Pîza, into mêzo de câze e sciacâ tra brìcchi e o mâ. Chi 'n ETR.460 de pàsso a Stùrla do 2000.

O progètto de 'na ferovîa lìgure ch'a l'anésse d'in Vintimìggia scìnn-a Màssa, ligàndose a-o rèsto de ferovîe de regioìn do çéntro, o l'é stæto aprovòu co-ina Lézze Reâ a-i 27 d'òtôbre do 1860, ma a seu realizaçión, pi-â conformaçión conplicâ da Rivêa, a l'é stæta tra e ciù difìçili e câe d'alôa.

O prìmma pàrte do progètto, quélla de 17 chilòmetri tra Màssa e Sarzànn-a con into mêzo a staçión d'Avénsa-Caræa, o l'é stæto avèrto a-o servìççio inte doî moménti; sàiva a dî da Màssa a Avénsa a-i 26 de dexénbre do 1862 e d'in Avénsa a Sarzànn-a a-i 15 de màzzo do 1863. De dòppo l'é stæto dónca realizòu a træta, ciù conplicâ, Sarzànn-a-Vesàn-Spézza, avèrta a-i 4 d'agósto do 1864. Do 1865 e Strade Ferrate Livornesi, concescionâie da lìnia, són stæte acatæ da-e Strade Ferrate Romane (SFR).

 
Ilustraçión de l'açidénte feroviàrio acapitòu tra Avénsa e Sarzànna do 1881

In tòcco da prìmma pàrte, tra a staçión d'Avénsa e quélla de Sarzànn-a, inte l'òtôbre do 1881 o l'é stæto interesòu da 'n inportànte açidénte feroviàrio, co-in trêno dirètto ch'o l'êa anæto fêua de colìsse[3].

A-i 23 de novénbre do 1868 l'é stæto avèrto a prìmma pàrte da lìnia a Zêna con l'inouguraçión da træta, de 36 chilòmetri, tra Zêna Brìgnoe (alôa staçión de tèsta) e Ciâvai, da-o 25 d'arvî do 1870 prolongâ scìn a Séstri Levànte. De méntre, do 1869, pe-e seu dificoltæ econòmiche e SFR àivan çedûo a concesción da lìnia a-e Strade Ferrate dell'Alta Italia (SFAI).

A-i 25 de lùggio do 1872 a lìnia a pe Séstri Levànte a l'à finîo d'êse izolâ da-o rèsto da ræ feroviària, gràçie a l'avertûa da Galerîa Traversàdda che, ancón a-a giornâ d'ancheu, a lîga e dôe staçioìn de Zêna Brìgnoe e de Zêna Ciàssa Prinçìpe. L'é stæto coscì inandiòu i conligaménti co-a ferovîa de vàlico de l'Apenìn e, sorviatùtto, con quélla pe Vintimìggia, ch'a l'êa za stæta conpletâ.

Séstri Levànte-Spézza

modìfica
 
Trêno con E.656.004 a Cornìggia do 1987, in sciô sfóndo se peu védde a vêgia lìnia, abandonâ co-o redóggio

A pàrte tra Séstri Levànte e Spézza a l'é stæta quélla ch'a l'à prezentòu o ciù tànto de dificoltæ do progètto intrêgo. A ferovîa a gh'àiva da pasâ pe di lónghi træti (e in pàrte l'é coscì ancón a-a giornâ d'ancheu) a contàtto co-o mâ e a dovéiva anâ aprêuvo a conformaçión da còsta, de mòddo da amermâ a-o màscimo o nùmero e a longhéssa de galerîe.

E ténpo gràmmo de l'invèrno do 1872 o l'à pezoòu e condiçioìn de travàggio, con slìgge e mâ gròsso ch'àn òbligòu a de variànte de progètto. Pe de ciù, scicómme che pe de lónghe pàrte da còsta no se ghe poéiva arivâ pe tæra, gh'êa de bezéugno chò-u ténpo o foîse bón pe trasportâ i materiâli pe mâ.

In sciâ fìn, a-i 22 de lùggio do 1874, a lìnia a l'é intrâ in servìçio, e da sùbito a l'à avûo 'n gràn inpàtto in scî pàixi da Rivêa de Levànte, ronpìndo o seu izolaménto e fàndo comensâ a fàmma internaçionâle de Çìnque Tære.

Sôlo pe l'ùrtima pàrte, l'êa stæto necesâio scavâ 51 galerîe, pe ciù de 28 chilòmetri in sce 44 in tùtto, insémme a-a realizaçión de 23 pónti pe 'na longhéssa de tòsto 'n chilòmetro in tùtto.

Pe-e condiçioìn conplicæ do teritöio e de travàggio, a l'inprinçìpio a ferovîa a l'é pe do tùtto a séncia colìssa; co-i travàggi pe fâla dóggia che són finîi sôlo inti prìmmi méixi do 1970, quand'o l'é stæto inouguròu o tòcco tra Framûa e Monterósso, ch'o conprendéiva e nêuve staçioìn de Levànto e Bonasêua ascì.

Eletrificaçión

modìfica

A ferovîa Zêna-Spézza a l'é stæta eletrificâ inte doî moménti diferénti:

  • a Zêna Brìgnoe-Séstri Levànte a l'é stæta eletrificâ co-o scistêma trifâze a-i 24 de màzzo do 1925, pe pasâ a-o scistêma a corénte contìnoa a 3 kV into méize de frevâ do 1948.
  • a Séstri Levànte-Spézza a l'é stæta eletrificâ co-o scistêma trifâze a-i 21 d'arvî do 1926, p'êse dónca convertîa a-a corénte contìnoa a 3 kV inte l'arvî do 1947.

Caraterìstiche

modìfica

A ferovîa a l'é do tùtto a dóggia colìssa, con scartaménto stàndard de 1.435 mm, e eletrificâ a-a tensción de 3.000 V in corénte contìnoa.

O tràfego o l'é gestîo e controlòu con scistêma de comàndo e contròllo (SCC) de RFI, a socjêtæ do Grùppo Ferovîe do Stâto responsàbile da gestión de l'infrastrutûa, ch'a contròlla a circolaçión feroviària da-o pòsto çentrâle de Pîza pe-i 420 chilòmetri tra Civitavecchia e Séstri Levànte, e da-o pòsto de Zêna Téggia pi-â pàrte da Séstri Levànte a-o pasànte feroviàrio de Zêna.

Percórso

modìfica

Pasòu a staçión de Zêna Brìgnoe, a ferovîa a côre into levànte de Zêna scìnn-a in corispondénsa de l'ecs-fermâta de Sant'Ilâio. O paizàggio, caraterizòu da vìlle, còsta e scugêe, o l'arèsta pægio pe tùtto l'èrco do Górfo Paradîzo, scìn a Camóggi-San Fertôzo.

 
Trêno regionâle de caròsse Casaralta in trànxito a Déiva

Pasòu o Mónte de Portofìn, a ferovîa a l'atravèrsa o Górfo do Tigùlio, ligàndone e localitæ turìstiche, da Sànta Margàita scìn a Rîva Tregôza. De chi, coménsa a porçión lìgure dónde l'é permìsso de veloçitæ ciù èrte, gràçie a-o redóggio a mónte fæto inte di ténpi ciù reçénti.

A ferovîa a l'atravèrsa dónca i pàixi da Monêgia a Monterósso, dónde coménsa l'avoxòu atraversaménto de Çìnque Tære, de grànde inportànsa turìstica, caraterizòu da lónghe galerîe e vìste a-a chéita do Mâ Lìgure. Chi, tra 'n pàize e l'âtro, gh'é ascì e caraterìstiche scugêe a stracióngio ch'àn fæto a fàmma de sta porçión da ferovîa.

Da-a staçión de Spézza Çentrâle o paizàggio o càngia do bèllo, co-a ferovîa ch'a pàssa ciù inte l'entrotæra pe arivâ, pasòu i bîvi pò-u pòrto e a ferovîa pontremoléize, inta Ciànn-a de Lûni, a-i confìn da Ligùria.

Intròu in Toscànn-a, a lìnia a l'atravèrsa dónca e provìnse de Màssa e Caræa e de Lùcca, tegnìndose squæxi a-o çéntro da ciànn-a costêa tra e Àrpe Apoànn-e e a còsta. Chi gh'êa 'na vòtta bén bén d'incrôxi e d'interscàngi co-în estéizo scistêma de tranvîe ecstra-urbànn-e formòu da-a tranvîa Caræa-Mænn-a de Caræa, a tranvîa de Màssa, a coscì dîta litorànea de Viaréggio e a Viaréggio-Camaiöre.

Pasòu Viaréggio s'atravèrsa o bîvio pe Lùcca e Firénse, scìn a-atraversâ o Sèrchio, inta Ciànn-a de Pîza, p'arivâ a Pîza Sàn Rosôre. St'inpiànto chi o gh'à 'na dispoxiçión particolâ do fabricòu viâgiatoî, mìsso into triàngolo formòu da-a deramaçión da ferovîa pe Lùcca: a-a seu costruçión o cazaménto o doviéiva êse a sêde de l'SCC ma, cómme s'é descovèrto i rèsti de l'antîgo pòrto romàn, o l'é stæto mesciòu da 'n'âtra pàrte. No lontàn s'arîva inta ciàssa di Miâcoi, co-a seu tôre avoxâ. Dêuviòu pò-u ricòvero do materiâle pe-i travàggi a l'armaménto feroviàrio da pàrte de l'inpréiza CEMES; a nòrd da staçión gh'é ancón remìssa dónde se fermâva o trêno reâ, ch'o portâva i sovrén inte l'arénte vìlla de Sàn Rosôre.

O pónte feroviàrio in sce l'Àrno o màrca l'arentîse da fìn da lìna, in corispondénsa da staçión de Pîza Çentrâle.

Staçioìn

modìfica
In ezercìçio
modìfica
Soprèsse
modìfica
  • Staçión de Teràrba
  • Staçión de Stùrla (vêgia)
  • Staçión de Stràdda Tabàrca
  • Staçión de Loiölo
  • Staçión de Priaróggia
  • Staçión de Zuncæ
  • Staçión de Zêna Stràdda Argiròffo
  • Staçión de Chìnto (vêgia)
  • Staçión de Zêna Stràdda Catànio
  • Staçión de Zêna Sant'Ilâio
  • Staçión da Céive de Söi (vêgia)
  • Staçión de Söi (vêgia)
  • Staçión de Priâro
  • Staçión de Sàn Loénso
  • Staçión de Sàn Michê de Pagànn-a
  • Staçión de Séstri Levànte (vêgia)
  • Staçión de Rîva Tregôza (vêgia)
  • Staçión de Monêgia (vêgia)
  • Staçión de Déiva (vêgia)
  • Staçión de Déiva Spiâgétta
  • Staçión de Bonasêua (vêgia)
  • Staçión de Levànto (vêgia)
  • Staçión de Marcantón
  • Staçión de Fòrnola
  • Staçión de Ròmito Mâgra
  • Staçión de Sàn Làzou
  • Staçión de Montignôzo
  • Staçión de Viaréggio Lanbré
  • Staçión de Migiarìn Pizàn
  • Staçión Leopólda

Dæti técnichi

modìfica

A ferovîa Zêna-Pîza a gh'à 'n profî altimétrico ciutòsto costànte, con montæ da-o 0 a-o 7 pe mìlle (gràddo de prestaçión da-o 1° a l'8°) e con gràddo de frenatûa cha càngia da Ia a III[4][5].

I tòcchi abandonæ

modìfica
Da Zêna a Spézza
modìfica
 
O portâ da vêgia galerîa inta Stràdda Gianélli, a Chìnto

Se peu ancón védde quéllo ch'o rèsto di træti desmìsso a-o moménto do redóggio da lìnia, fæto inti ànni Dêxe da-e pàrte de Zêna e a partî da-i ànni Trénta pi-â porçión Séstri Levànte-Spézza.

A Zêna, prezénpio, se véddan ancón 'n porçión do pónte in sciô Riâ Vernàssa a Stùrla e 'n cazéllo inte Stràdda Gianélli a Chìnto.

Into tòcco conpréizo tra Déiva e Rîva Tregôza e galerîe són stæte adatæ pò-u tràfego stradâle a sénso ùnico alternòu, gestîo con semàfori. De ciù, dôe porçioìn da pìsta pe-e biçiclétte "Ciclopedonale Maremonti" són stæti recavæ in sciô vêgio percórso da ferovîa, tra Levànto e Bonasêua e tra Bonasêa e a staçión de Framûa.

Da Spézza a Pîza
modìfica

A sôla variànte de percórso realizâ into træto tra Pîza e Spézza a l'é stæta quélla tra Sarzànn-a e Àrcoa, constrûta tra o 1908 e o 1911. A l'inprinçìpio a lìnia, a colìssa sénca, a se deramâva da-a staçión de Sarzànn-a a-a chilométrica 158+007,71, pasàndo o sciùmme Màgra co-in pónte ch'o l'é stæto caciòu zu e atraversàndo 'na colìnn-a gràçie a 'na galerîa de 650 m con ràggio de curvatûa de 350 m, pe unîse tórna, dòppo 'na lónga cóntra-cùrva, a-a ferovîa pre-existénte sùbito prìmma de Àrcoa, in corispondénsa da chilométrica 160+677,12. Ségge o pónte chi-â galerîa pigiâvan o nómme da-o Mónte de Sàn Genêxo[6][7].

A nêuva variànte de percórso a l'êa stæta çernûa pe-e condiçioìn no goæi bónn-e de l'infrastrutûa, do pónte in sciô Màgra a da galerîa, ciù che pe di lìmiti da strutûa ligæ a-o vêgio percórso: o problêma prinçipâ o l'êa defæti o pónte de Sàn Genêxo, progetòu pe 'na colìssa séncia e dónca no predispòsto pò-u redóggio, ciù che pò-u fæto che se saiæ dovûo scavâ a nêuva galerîa paralêla a quélla za existénte, in cùrva e inte de condiçioìn pèscime[6].

O nêuvo pónte, tiòu sciu tra o 1° de zùgno do 1908 e o dexénbre do 1910, o l'êa dónca prónto pò-u pasàggio de dôe colìsse de lìnia, co-ina larghéssa da sêde de 9 m, 13 lûxe da 25 m ciaschedùnn-a[8]. A-i 14 e a-i 15 de màrso do 1911 gh'é stæto e vìxite técniche necesâie a l'avertûa, ch'a l'é stæta a-o prìmmo d'arvî do 1911[9].

A variànte a l'é stæta constrûta inte dôe seçioìn e 4 lòtti: o prìmmo (a prìmma seçión) fra e chilométriche 164.886,53 e 160.677,12 e costòu 594.000 frànchi, o segóndo (a segónda seçión) o conprendéiva o pónte in sciô Màgra costòu 2.300.000 frànchi, o tèrso lòtto o l'êa quéllo pi-â construçión do pontézzo de metàllo a-o sotovîa pi-â stràdda provinsâle Sarzànn-a-Spézza (costòu 38.000 frànchi) e o quàrto e ùrtimo pe rinforsâ o rilevòu a mónte vèrso Spézza, pe 'na spéiza de 32.000 frànchi[9].

Tràfego

modìfica

Scìnn-a da-a seu ativaçión, a ferovîa Zêna-Pîza a l'é stæta interesâ da 'n inportànte tràfego pò-u seu caràtere de lìnia prinçipâ pe-i conligaménti tra Ligùria e Piemónte co-a Toscànn-a, a Lonbardîa e o meridión.

Servìççi a lónga distànsa

modìfica
 
Trêno EuroCity Cisalpino in trànxito a Chìnto, do 2007

Pò-u sòlito atraversâ da-i gréndi trêni esprèsci Turìn-Rómma, a ferovîa tirénica a l'à vìsto a prezénsa ségge de servìççi regolâri che de trêni periòdichi e turìstichi in arîvo da-i vàlichi co-a Frànsa e a Svìssea. Fra i trêni ciù avoxæ, se peu aregordâ l'esprèsso Palatino, o Ràpido Tirreno ò ancón o Genova Sprint, a l'inprinçìpio formòu da eletromotrîxe ALe 601 e ciù avànti da l'ETR 300 Settebello[10].

Do 1989, con l'ativaçión de 'n nêuvo òrâio cadensòu da pàrte de FS, in sciâ lìnia l'é inandiòu 'na série de trêni Intercity, ch'àn fæto chinâ o nùmero de relaçioìn dirètte ciù in la de Rómma[11].

Do 2010 a ferovîa a l'é stæta atraversâ da-i prìmmi trêni a lónga percorénsa a gestión privâ[12], cuæ da-a socjêtæ Arenaways, ch'a l'é pöi falîa.

Pò-u tràfego a lónga percorénsa, a lìnia a l'é dêuviâ da-i trêni InterCity che vàn da Milàn e Turìn a-a còsta do Mâ Tirén e da-i trêni Frecciabianca e Frecciargento che conlîgan Zêna con Rómma, ciù che 'n pâ de servìççi Frecciabianca a-o giórno ch'o l'é prolongòu a Milàn e 'n âtro scìn a Turìn.

Servìççi regionâli

modìfica
 
E prìmme caròsse a doî cién tîpo 1979, dîte "Casaralta", són stæte mìsse in servìçio pròpio in Ligùria inti ànni '80, pe rispónde a l'èrta domànda ch'a gh'êa

A distriboçión di pàixi e da popolaçión lóngo a còsta, caraterìstica da Ligùria, a l'à da sùbito favorîo a creaçión de servìççi de rebelêe a cùrto ràggio da-e staçioìn vèrso âtri pàixi e fraçioìn. Quésti són stæti bén inportànte ségge inta çitæ de Zêna, dónde no mancâva de cazélli e de fermâte feroviàrie, che inte Çìnque Tære, dónde no gh'êa de stràdde.

Co-a rifórma ch'a l'à fæto pasâ a-e regioìn e conpeténse in matêia de traspòrto pùbrico locâle, o traspòrto feroviàrio lìgure o l'é stæto inandiòu segóndo doî grùppi prinçipæ de servìççi, tùtti doî cuæ da Trenitalia:

  • trêni regionâli urbâni, pò-u sòlito tra Nèrvi e Vôtri, trêni regionâli de tîpo sùb-urbàn in scê træte Zêna-Séstri Levànte e Sànn-a-Séstri Levànte, trêni regionâli spedîi Zêna-Spézza e trêni regionâli de tîpo sùb-urbàn Séstri Levànte-Spézza (con servìççi pe-e Çìnque Tære), inte l'ànbito do contràtto de servìçio co-a Región Ligùria.
  • trêni regionâli Spézza-Pîza, Spézza-Firénse e Pontrémoli-Firénse (da-a lìnia pontremoléize), inte l'ànbito do contràtto de servìçio co-a Región Toscànn-a (servìççi "Memorario"). Pe de ciù, gh'é di trêni che pàrtan da Milàn e Bèrgamo (a "Freccia della Versilia") che, pasàndo de lóngo pi-â pontremoléize, arîvan a Pîza.

Pe de ciù, in sciâ Zêna-Pîza ghe pàssa i coscì dîti "Treni del Mare" de Trenord, servìççi de conligaménto tra a Lonbardîa e localitæ turìstiche lìguri inti fìn de setemànn-a e inti giórni de fèsta de prìmma e de stæ. Do 2024 gh'é dôe cóbie de trêni de quésto génere, ch'arîvan scìnn-a Spézza Çentrâle; unn-a con parténsa (e ritórno) da Milàn Pòrta Gaibâdo e l'âtra da Cómmo Sàn Zâne[13].

Servìççi mèrçe

modìfica

Co-a rifórma in sciâ liberalizaçión do traspòrto mèrçe in sce færo, da-o 2001 gh'é bén bén de inpréize feroviàrie ch'àn firmòu di contràtti de traçión con spediçionê e òperatoî da logìstica. Into detàggio, in sciâ ferovîa Zêna-Pîza pàssan ò són pasæ di trêni de lìnia de Trenitalia Cargo, pöi Mercitalia Rail co-i tràfeghi generæ da-o pòrto de Zêna, de DB Cargo Italia con tràfego Rho-Scarlino, FuoriMuro pe-i tràfeghi pasànti in scê Rivêe, Oceanogate co-i tràfeghi generæ da-o pòrto de Spézza, Del Fungo Giera, pöi Rail One e òua Compagnia Ferroviaria Italiana co-i tràfeghi tra Zêna e Livórno, Rail Cargo Carrier Italia scìnn-a-o 2011 e Mercitalia Shunting & Terminal, con pöchi servìççi.

Nòtte

modìfica
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 (IT) Ufficio Centrale di Statistica delle Ferrovie dello Stato, Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, Alessandro Tuzza, 1927. URL consultòu o 17 òtôbre 2024.
  2. ↑ (IT) Marcello Bernieri, I Treni. Dalla prima "vaporiera" alla Marmifera di Carrara, Caræa, Società Editrice Apuana, Màrso 2011, pp. 54-55.
  3. ↑ (IT) Ministero dei lavori pubblici e Direzione Generale delle Strade Ferrate, Relazione statistica sulle costruzioni e sull'esercizio delle strade ferrate italiane per l'anno 1881, Rómma, Tipografia Eredi Botta, 1882, p. 462.
  4. ↑ Fascicolo Linea 77, 2003, sez. 7.3
  5. ↑ Fascicolo Linea 99, 2003, sez. 6.1.3
  6. ↑ 6,0 6,1 Rivista tecnica delle ferrovie italiane, 1913, Ponte per due binari sul fiume Magra, p. 23
  7. ↑ Rivista tecnica delle ferrovie italiane, 1913, Töa III, p. 604
  8. ↑ Rivista tecnica delle ferrovie italiane, 1913, Ponte per due binari sul fiume Magra, p. 25
  9. ↑ 9,0 9,1 Rivista tecnica delle ferrovie italiane, 1913, Ponte per due binari sul fiume Magra, p. 26
  10. ↑ Blasi & Colasanti, 1992, p. 14
  11. ↑ (IT) I treni, n. 90, Frevâ 1989, p. 7.
  12. ↑ (IT) Marco Minari, Arenaways è partita, in I treni, n. 332, Dexénbre 2010, p. 13.
  13. ↑ (IT) Treni del mare, in sce trenord.it. URL consultòu o 17 òtôbre 2024.

Bibliografîa

modìfica
  • (IT) Tipografi della camera dei Deputati, Atti del Parlamento italiano, sessione del 1861, Turìn, Tipografia Eredi Botta, 1861, p. 462.
  • (IT) Rivista tecnica delle ferrovie italiane, Ànno II, Vol. III, Rómma, Collegio Nazionale degli Ingegneri Ferroviari Italiani e amministrazione autonoma delle Ferrovie dello Stato, 15 zenâ 1913.
  • (IT) Pier Luigi Landi, Intorno a un progetto di strada ferrata da Livorno a Genova (1856-1857), in Nuova rivista storica, Fasc. III-IV, 1972, pp. 376-388.
  • (IT) Franco Castiglioni, Cinque Terre, una ferrovia, in I Treni Oggi, n. 47, Frevâ 1985, p. 25.
  • (IT) Marcello Cruciani, Meno fermate per la Tirrenica, in I Treni Oggi, n. 98, Novénbre 1989, p. 17.
  • (IT) Egisto Umberto Borghini, La strada ferrata da Porta ai Quercioli. Un tratto della linea Pisa-La Spezia, Pîza, Edistudio, 1992, ISBN 88-7036-051-2.
  • (IT) Bruno Blasi e Roberto Colasanti, "Genova Sprint" sulla Tirrenica, in I Treni Oggi, n. 125, Arvî 1992, p. 14.
  • (IT) Adriano Betti Carboncini, La ferrovia ligure, in I Treni, n. 126-127, Màzzo e Zùgno 1992.
  • (IT) Franco Castiglioni, Gallerie delle Cinque Terre, in I Treni, n. 186, Òtôbre 1997, p. 34.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 77 (Genova-La Spezia), Dexénbre 2003.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana - Direzione Circolazione, Fascicolo Linea 99 (La Spezia-Pisa), Dexénbre 2003.
  • (IT) Associazione Toscana Treni Storici, 1905-2005 Cento anni di FS in Toscana, 2005, Pegaso, Firénse, ISBN 88-95248-02-3.
  • (IT) Corrado Bozzano, Roberto Pastore e Claudio Serra, Tra mare e monti da Genova alla Spezia, 2010, Nuova Editrice Genovese, Zêna, ISBN 88-88963-38-3.
  • (IT) Alessandro Mandelli, Ferrovia delle Cinque Terre, in Tutto treno & storia, n. 23, Arvî 2010, p. 28.
  • (IT) Alessandro Mandelli, Trifase alle Cinque Terre, in Tutto treno & storia, n. 24, Novénbre 2010, p. 22.
  • (IT) Alessandro Mandelli, Da Sestri a La Spezia, in Tutto treno & storia, n. 25, Òtôbre 2011, p. 46.
  • (IT) Alessandro Mandelli, La litoranea ligure di Levante, in I Treni, n. 369, Arvî 2014, pp. 14-21.

Âtri progètti

modìfica

Ligàmmi de fêua

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Ferovîa_Zêna-Pîza&oldid=252370"