Bulgarîa

pàize de l'Eoröpa
(Rindirisòu da Burgaja)
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Bulgarîa[1] (/bylga'ri:a/) ò Burgâja (/byr'ga:ja/), ò Bulgâia (/byl'ga:ja/), ofiçialménte Repùblica da Bulgarîa (Република България in bùlgaro, trasliteròu in Repúblika Bălgárija, prononçiòu /rɛˈpublikɐ bɐɫˈɡarijɐ/), a l'é 'n pàize de l'Euröpa orientâ, Stâto ménbro de l'Unión Europêa da-o 2007. A seu capitâ a l'é Sòfia.

Bulgarîa
Bulgarîa – Bandiera Bulgarîa - Stemma
Съединението прави силата
Săedinenieto pravi silata
L'union a fâ a fòrsa
Bulgarîa - Localizzazione
Bulgarîa - Localizzazione
Dæti aministratîvi
Nómme conplêto Repùblica Bùlgara
Nómme ofiçiâ Република България
Republika Balgariya
Léngoe ofiçiæ bùlgaro
Capitâle Sòfia  (1.478.330 ab. / 2019)
Polìtica
Fórma de govèrno Repùblica Parlamentâre
Càppo de Stâto Rumen Radev
Prìmmo minìstro Nikolai Denkov
Indipendénsa 22 seténbre 1908, da l'Inpêro òtomàn
Intrâ inte l'ONU 14 dexénbre 1955
Intrâ inte l'UE 1° zenâ 2007
Superfìcce
Totâle 110.994 km² (105º)
% de ægoe 0,31%
Popolaçión
Totâle 6.863.422 ab. (frevâ 2022 stìmma) (106º)
Denscitæ 63 ab./km² (120º)
Nómme di abitànti Template:AggNaz/Bulgarîa
Giögrafîa
Continénte Eoröpa
Fûzo oràrio UTC+2
UTC+3 con l'ôa legâle
Economîa
Valûta Lev BGN
PIL (nominâle) 86 milioìn de $ (2022 stìmma) (68º)
PIL pro capite (nominâle) 12,340 $ (2022 stìmma) (61º)
Vàrie
Codici ISO 3166 BG, BGR, 100
TLD .bg
Prefìsso tel. +359
Sigla autom. BG
Inno naçionâ Мила Родино / Mila Rodino
Câa Pàtria
Fèsta naçionâ 3 màrso
Evoluçión stòrica
Stâto precedénte Bulgarîa Bulgarîa
 

Da-o 1991 a strutûa organizatîva da polìtica a derîva da l'adoçión de 'na costituçión democràtica. A Bulgarîa a l'é 'na repùbblica parlamentare centralista con in ærta incidénsa de centralizaçión polìtica, aministratîva e econòmica. Da-i 1° de dixembre do 2000 a l’é mémbro da NATO. A fa parte de l'Union Europea da-i 1° de zenâ do 2007 e a l'é membro do Conseggio d'Euròpa, de l'Organizaçion pe-a seguéssa e a cooperaçión in Europa (OSCE) e a l'à piggiòu parte pe træ vòtte a-o Conséggio de seguéssa de-e Naçioìn Unîe.

Giögrafîa

modìfica

A l'é scituâ inta meitæ orientâle da penîzoa balcànica. A confinn-a co-o Mâ Neigro a est, co-a Grecia e a Turchîa a sud, co-a Serbia e a Maçedònia do Nòrd a òvest e con a Romanîa a nòrd, da dôve a l'é divîza da-o sciùmme Danùbio.

Con unn-a superfîcie de 110.994 km2 a Bulgarîa a l'é a 14a naçion europêa pe estenscion. A seu poxiçion into corso da stöia a l'ha reiza 'n importante incrôxo pe varie civilizzaçioìn e difæti a l'é o pòsto dove l'è stæto ritrovòu tanti antighi artefatti metallurgichi, religiôzi e culturâli a-o mondo. A lunghéssa complescîva di confìn bùlgari a l'é de 2245 km, 1181 terrestri, 686 fluviâli e 378 costieri. A ræ stradâle da Bulgarîa a l'è lónga 36.720 km, a ræ feroviâria 4.300 km.

A popolaçion, de 7,49 milioni de personn-e, a l'é prinçipalmente urbann-a e a vive inti capoleughi de-e vinteutto provinçe. A ciù parte de attivitæ commerciali e culturali son concentræ inta capitale Sòfia. I settôri predominanti én l'agricoltûa, i serviçi, o turìximo, l'inzegnerîa energética e l'indùstria leggera, tùtti sostegnûi da-e risorse naturali locali.

Çerte coltûe preistòriche han incominsòu a sviluppâse in tære bûlgare into Neolìtico. In prinçipio son stæte abitæ da-i Traci e dòppo da-i Grechi e da-i Români. I Bùlgari én in pòpolo ben antigo e originâio de l'Asia Centrale: son arrivæ inte l'attuale Bulgarîa into corso do VII sécolo, dove se son fûzi con a popolaçiòn locale - sorviatùtto slavi (da-i quæ àn adottòu a lengua) e trachi - pe formâ o Primmo Stâto bûlgaro. Inti sécoli successivi (crestianizzàndose inte l'anno 865) a Bulgarîa a l'à lottòu con éxito alterno contra l'Impero Bizantìn e o Patriarcòu de Costantinòpoli pe fâ vài a seu poxiçion inti Balcani. Inta segonda meitæ do XIV secolo a naçion a l'é stæta invâza e gradualmente annéssa a-o nascénte Impero ottomàn.

 
A catedrâle de Sòfia dîta de Alexander Newski

A primma tràccia de unificaçion étnica e naçionâle bûlgara a se datta con l'avvénto do Primmo Impêro Bûlgaro, che o dominâva a ciù parte di Balcâni e che o l'è diventòu o céntro culturâle di pòpoli slavi inte l'ærto Medioêvo. Dòppo in periodo de domìnio bizantìn o Stato Bùlgaro o l'è rizòrto. Co-a cheita do Segondo Impêro Bûlgaro into 1396 i seu teritöi én finîi sotta o contròllo de l'Impêro Ottomàn pe quæxi çinque sécoli.

A Bulgarîa a l'à riconquistòu a seu indipendénsa comme conseguénsa da rivòlta d'arvî (1876), organizzâ e guidâ da-i eröi naçionâli Vasil Levski e Hristo Botev, a quae spietâ represción a l'à sponciòu l’impero rùscio a diciarâ guæra a l'impero ottomàn inte l'arvî 1877. Graçie a-o trattâto de San Steva ch'o l'à misso fin a-a guæra, a Bulgarîa a l'é stæta proclamâ in prinçipâto tributâio de l'impêro ottomàn a-i 3 de Marso 1878. Questo o l'è stæto rivisto a-i 13 de lùggio da-o trattâto de Berlin, ch'o l'à ridimenscionòu fortemente o teritöio bùlgaro, ma o l'à portòu o consénso de-e poténse occidentali a-o prinçipâto autònomo.

 
A moschêa de Sòfia dîta de Banya Bashi

O terso stato bùlgaro o s'é anche repiggiòu a provinsa autònoma da Rumêlia orientâle a-i 6 de Setémbre 1885 (festa naçionâle), arivando a ciù ò meno e dimenscioìn d'ancheu. A proclamaçion do rêgno e a complêta indipendénsa, coscì comme o seu riconoscimento internaçionâle a s'é realizâ a-i 22 de setémbre do 1908. Tra o 1912 e o 1913 a l'é stæta coinvòlta inte dôe guære balcaniche, a primma in alleansa con tùtti i âtri stati balcanici contra a Turchîa e a segonda da sôla contra i âtri stati da penîzoa balcanica, e inte questo perìodo a l'à variòu e seu dimenscioìn, primma in aumento, scin quæxi a-e dimenscioìn do trattâto de San Steva, e pöi in riduçión.

A guæra rùscio-tûrca tra o 1877 e o 1878 (ciamâ in bûlgaro «освободителна», osvoboditelna, saiæ a dî “de liberaçion”) a l'àiva donca portòu a-a nàscita do Terso Stâto Bûlgaro, diventòu indipendénte into 1908. I anni a vegnì àn visto tanti conflitti inti pàixi vixin, che a-a fin son diventæ a causa che a l'à portòu a Bulgarîa a alleâse con a Germania inte tùtte e dôe e guære mondiâli.

Into 1946 a l'è diventâ unn-a repùbblica comunista governâ da 'n scistêma politico a partìo ùnico scin a-o 1989, quande o Partîo Comunista Bûlgaro, dòppo a chéita da coscì dîta “cortinn-a de færo”, o l'à accordòu eleçioìn pluripartitiche. Dòppo o 1990 a Bulgarîa a l'é diventâ unn-a democraçìa con in'economîa de mercòu.

  1. Bulgarîa insce TIG

Bibliografîa

modìfica

Âtri progètti

modìfica

Colegaménti estèrni

modìfica
Contròllo de outoritæVIAF (EN157021581 · ISNI (EN0000 0001 2325 4108 · LCCN (ENn81032254 · GND (DE4008866-2 · BNF (FRcb118661130 (data) · BNE (ESXX451182 (data) · NLA (EN35734063 · BAV (ENIT497/16795 · NDL (ENJA00561080 · WorldCat Identities (ENn81-032254