Ucrainn-a

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

L'Ucraìnn-a (Україна in ucraìn, trasliteròu in Ukraïna, prononçiòu [ʊkrɐˈjinɐ]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa de l'èst, pe superfìcce o segóndo ciù grànde de tùtto o continénte.

A bandêa de l'Ucraìnn-a

A poxiçión de l'Ucraìnn-a in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica de l'Ucraìnn-a

Giögrafîa

L'Ucraìnn-a a confìnn-a co-a Rùscia a nòrd e a levànte, co-a Bielorùscia a nòrd, con Polònia, Slovàchia e Ungherîa a ponénte e con Romanîa e Moldàvia vèrso sùd, direçión inta quæ a l'é bagnâ da-o Mâ Néigro ascì. A sò superfìcce totâle a l'é de 603,628 km² e a l'à 'na popolaçón de 41,2 milioìn de persónn-e, fæto pe-o quæ a l'é l'eutén pàize ciù grànde de l'Eoröpa. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Kiev.

Stöia

O teritöio da modèrna Ucraìnn-a o l'é abitòu da ciù de 34.000 ànni. Into perîodo de l'Etæ de Mêzo, a zöna a l'êa o céntro da coltûa slâva òrientâle, co-a lìbera federaçión tribâle do Rus' de Kiev ch'a l'à formòu a bâze de l'identitæ naçionâle ucraìnn-a. Aprêuvo a-a sò spartiçión in vàrri prinçipâti ciù picìn e a-a devastaçión caxonâ da l'invaxón di móngoli, l'unitæ teritoriâle de l'àrea a l'é stæta pe vàrri sécoli contestâ e conbatûa tra diferénti naçioìn, tra e quæ gh'é stæta a confederaçión polàcco-litoànn-a, l'inpêro oustrìaco, l'inpêro òtomàn e o régno rùscio. Tra o XVII e o XVIII sécolo 'n etmanâto cosàcco o s'é svilupòu inte l'àrea, ma o l'é stæto pöi spartîo tra Polònia e inpêro rùscio. Inti ànni da rivoluçión rùscia, o l'é emèrso 'n moviménto da naçión ucraìnn-a pi-â sò outodeterminaçión, portàndo a-a creaçión da Repùbrica Popolâre Ucraìnn-a a-i 23 de zùgno do 1917. A Repùbrica Socialìsta Soviética Ucraìnn-a, creâ a-a fìn de quéllo ànno, a l'é stæta unn-a de fondatrîxi de l'Unión Soviética into 1922. O pàize o l'é diventòu tórna indipendénte into 1991, aprêuvo a-a chéita de l'URSS.

Depoî a sò indipendénsa, l'Ucraìnn-a a s'é diciarâ "stâto neotrâle", creàndo 'na colaboraçión militâre limitâ co-a Rùscia e-e âtre naçioìn da Comunitæ di Stâti Indipendénti e inandiàndo i prìmmi ligàmmi co-a NATO ascì, into 1994. Into 2013, aprêuvo a-a decixón do govèrno do prescidénte Viktor Yanukovych de sospénde l'Acòrdio de Asociaçión tra l'Ucraìnn-a e l'Unión Eoropêa pe astrénze i ligàmmi econòmichi co-a Rùscia, a l'é incomensâ 'n'inportànte solevaçión do pòpolo, ciamâ Euromaidan, con dimostraçioìn e protèste duæ pe vàrri méixi ch'àn portòu a-o sccéuppo da coscì dîta Rivoluçión da Dignitæ, conclûza co-a fûga do Yanukovych e a creaçión de 'n nêuvo govèrno. 'Sti fæti chi són stæti a-a bâze da sucesîva anesción da Crimêa a-a Federaçión Rùscia into màrso do 2014 e a-o sccéuppo da Goæra do Donbas cóntra i separatìsti, suportæ da-a Rùscia, de aotoproclamæ Repùbriche Popolâri de Donetsk e de Luhansk. Quésto conflìtto, intròu pöco dòppo inte 'na fâze de stàllo, o l'é degeneròu into frevâ do 2022 con l'invaxón generalizâ do pàize da pàrte da Rùscia, scibén che into 2011 l'êa stæto firmòu o Promemöia de Budapest. Atoalménte e trùppe rùsce òcupan anche a parte costêa de l'Ucraìnn-a ch'a s'estende da-a Crimêa scin'a-e repùbriche aotoproclamæ de Donetsk e Luhansk (zöna da çitæ de Mariupol, Meritopol e Berdjansk).

Economîa e polìtica

L'Ucraìnn-a a l'é 'n pàize in vîa de svilùppo, a-o 74° pòsto in sciâ scâ de l'Ìndice de Svilùppo Umâno. O l'é o pàize ciù pövou de l'Eoröpa, colpîo da 'n âto tàscio de povertæ e da 'n âto livéllo de coruçión. A ògni mòddo, gràçie a-a grànde disponibilitæ de tære agrìcole, a l'é un di ciù inportànti produtoî de gràn a-o móndo. L'Ucraìnn-a a l'é 'na repùbrica unitâia, òrganizâ segóndo 'n scistêma de tîpo sêmi-prescidençiâle. O pàize o fa pàrte de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, de l'OCSE, de l'Òrganizaçión GUAM, do Trîo Asociòu e do Triàngolo de Lublìn. Pe de ciù, a partî da-o 1° zenâ do 2016, l'Ucraìnn-a a l'é intrâ inte unn-a de àree DCFTA de lìbero scàngio con l'Unión Eoropêa. L'Ucraìnn-a a l'à formalmente domandòu a-i 28 de Frevâ do 2022 de deventâ sùbito ménbro de l'Unión Eoröpêa cómme reaçión a l'invaxón, ma a seu richiesta a l'é stæta refuâ. A l'8 de arvì do 2022, però, into mentre che a prescidénte da Comisción de l'Unión Europêa, Ursula von der Leyen, a fâva 'na vìxita a-o prescidente de l'Ucraìnn-a Volodymyr Selenskyj a Kiew, l'é nasciûa tórna a poscibilitæ de comensâ in processo pe intrâ inte l'Unión.

Bibliografîa

• (EN) Volodymyr Kubijovyc e Danylo Husar Struk, Encyclopedia of Ukraine, 5 vol., Toronto, University of Toronto Press, 1984-1993.
• (EN) Volodymyr E. Kubijovy, Ukraine: A Concise Encyclopedia, Toronto, University of Toronto Press, 1963.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ucrainn-a

Colegaménti estèrni

• (UK, EN) Scîto ofiçiâ do Prescidénte Ucraìn, in sce president.gov.ua. URL consultòu o 2 màrso 2022.
• (UK, EN) Scîto ofiçiâ do Govèrno Ucraìn, in sce kmu.gov.ua. URL consultòu o 2 màrso 2022.
• (UK, EN) Scîto ofiçiâ do Parlaménto Ucraìn, in sce rada.gov.ua. URL consultòu o 2 màrso 2022.