Tiensèn
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a |
Tiensèn, Tiénsén[1] o Teissen[2] (Terentianum in latìn, Tiassano in italiàn) a l'è 'na cunträ d'a fraçiùn de Valeggia d'u cumün de Cügèn[3], cunpreiza tra u sö cappulögu e a çenträle elettrica de Vuè. D'antìga urigine rumäna, fundä int'u cunpresoju de Vada Sabatia, a se prezenta inchö cumme 'na burgä carateristega e quexi du tüttu restaurä.
| Tiensèn cunträ | |
|---|---|
| Localizaçión | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Ligüria
|
| Provìnsa |  Sann-a
|
| Comùn |  Cuggiæn
|
| Fraçion giögràfica | Valeggia |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°16′41.4″N 8°25′36.58″E / 44.278167°N 8.426829°E |
| Abitanti | |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 17047 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Cartògrafîa | |
  Tiensèn | |
Geugrafìa modìfica
Tiensèn a l'è 'na cunträ de canpaĝn̂a ch'a se tröva int'u cumün de Cügèn, a-i pé d'a crenn-a ch'a dividde i valuìn d'e sciümèe Segnu e Cügèn, chi dìta Briccu d'a Cruxe e ch'a munta fìnn-â Simma de Rocche Gianche (555 m)[4], inte 'na puziçiùn reâsä rispèttu a-a ciann-a custêa de Vuè[5].
A cunträ a se desvilüppa lungu u sö caruggiu prinçipä, ancö intitulóu a-a Cunçeçiùn, ch'u parte d'inta capeletta da-u mêximu numme, a levante de Tiensèn, e a và vèrsu punente, int'u valùn d'u Segnu[5].
Stoja modìfica
U paize de Tiensèn u dev'ese nasciüu, inte 'n moddu scimile a-e cuntrè de Munsu, Ne Gaggiordi e Valeggia Survann-a, cumme centru agriculu, scibén ch'u gh'ha 'n'urigine ben ciü antìga d'e ätre. U tuponimu, ch'u vegneiva da-a furma latìnn-a Terentianum, u l'è segnu d'a sö prubabile fundaçiùn cumme villa patriççia, cu'i terén cürtivè tütti in gìu, i sö magazìn e-e cà d'i manenti ch'i sun steti u primmu centru d'u paize[5][6]. U l'è puscibile che, int'i anni d'a duminaçiùn rumäna, a pasesse proppiu d'in Tiensèn a Via Aemilia Scauri, ch'a tacäva Vada Sabatia cun Acquae Statiellae muntàndu sciü pe a Colla de Cadebùnn-a, duvèrta d'u 109 primma de Cristu da-u pretù Marcus Aemilius Scaurus[5].
Inte l'Etè de Mezu a cunträ a l'ea cunpreiza int'u feudu de Cügèn, cedüu da-i marcheixi aleramici a-a Cumünn-a de Sann-a u 23 de nuvenbre d'u 1192. A ogni moddu i ommi de Tiensèn i se sun fitu liberè da-u cuntrollu cumunäle, pasandu int'i seculi XIII e XIV cun Veirasca, ancö dìta Muntaĝn̂a, a-a diocexi[7]. De stu fetu chi u l'è segnu l'ürtima mençiùn d'u pagamentu d'u fodro a-a Cumünn-a inte l'annu 1203 da-e gente de Tiensèn e Munsu[8].
Inte sti anni Tiensèn a l'è vegnüa u paize ciü inpurtante de quelli in sa zìnn-a de drìta d'a sciümèa Cügèn, vegnindu çernüa cumme cappulögu d'u sö feudu vescuvì, ch'u cunprendeiva Muntaĝn̂a, Perniati e Munsu ascì[9]. Tiensèn, alantua indicä cumme Trazzani, a l'è pasä cun d'e tère d'a diocexi tra Vuè e Cügén a-u cuntrollu zeneize, sciben ch'a l'ea zà steta ucüpä ciü votte doppu che sti chi i l'aveivan pigióu a castelanìa de Cügèn[10], cu'u Pappa Urbänu VI ch'u l'ha dunä a-a Repübrica d'u 1385[11]. Int'u XV seculu u paize u l'ha peró cumensóu a pèrde de inpurtansa, cu'u desvilüppu d'u növu burgu de Valeggia sciü di terén de bunifica[1]. U duminiu zeneize u l'è ancùn andetu avanti quand'a l'è pasä a refurma d'u 1537, ch'a l'aveiva spartìu e canpaĝn̂e de Cügén tra Sann-a e Zena, finindu dunca d'u 1797[5][12]. A parte zeneize, centrä sciü Tiensèn a repigiä i antìghi cunfìn d'a gastaldia Teazani, a cunprendeiva i paixi de Lanrussu, Perniati, Nuxe, Muntaĝn̂a e Munsu ascì[13].
Löghi de'nteresse modìfica
Architetüe religiuze modìfica
- Capella de l'Immaculä Cunçeçiùn: a l'è 'na capella d'u Seiçentu, missa a l'inprinçippiu d'a stradda ch'a travèrsa a cunträ. Int'a mu̇aggia in faccia a-a capella u gh'ea 'n basurilievu d'u Çinqueçentu cu'a Madonna d'a Mizeicordia, oua sustituìu da 'na cupia intantu che l'uriginäle u l'è stetu rangióu[14].
Architetüe civili modìfica
- Türe de Tiensèn: a l'è 'na türe d'u Seiçentu, tiä sciü a pruteçiùn d'u paize da-i sachezzi d'i bandìi e d'i Türchi. A strutüa d'a türe a l'è èrta trei cièn e a gh'ha 'na bäze quadräta[15].
- Villa Garùn: vìlla cun parcu deré a-a türe d'a burgä, a sö realizaçiùn a remunta a-u Seteçentu e a gh'ha 'na strutüa a due äe perpendiculäre, ch'a sèra u curtì[15].
Notte modìfica
- ↑ 1,0 1,1 Malandra, 1967, p. 107
- ↑ Cassanello, Murialdo e Ciciliot, 2011, p. 40
- ↑ (IT) Statütu d'u Cümun de Cügèn (PDF), in sce dait.interno.gov.it. URL consultòu o 6 novénbre 2023.
- ↑ Cassanello, Murialdo e Ciciliot, 2011, p. 4
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Torre di Tiassano, 2000, Relazione Storico-artistica, p. 1
- ↑ Malandra, 1967, p. 108
- ↑ Malandra, 1967, p. 119
- ↑ Malandra, 1967, p. 128
- ↑ Malandra, 1967, p. 120
- ↑ Malandra, 1967, pp. 143-144
- ↑ Malandra, 1967, pp. 149-150
- ↑ Cassanello, Murialdo e Ciciliot, 2011, p. 6
- ↑ Malandra, 1967, p. 171
- ↑ (IT) Tiassano, nel nome della crosa, in sce quilianonline.it. URL consultòu o 15 novénbre 2023.
- ↑ 15,0 15,1 Torre di Tiassano, 2000, Relazione Storico-artistica, p. 2
Bibliugrafìa modìfica
- (IT) Guido Malandra, Storia di Quiliano, in Atti e Memorie della Società Savonese di Storia Patria, vol. I, Sann-a, Sucêtè Savuneize de Stoja Patria, 1967, pp. 101-190.
- (IT) Nicolò Cassanello, Francesco Murialdo e Furio Ciciliot, Toponimi del Comune di Quiliano, in Progetto toponomastica storica, vol. 1, Sucêtè Savuneize de Stoja Patria, 2011, ISBN 88-85-86600-X.
Ligammi de föa modìfica
- (IT) Torre di Tiassano - Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 15 novénbre 2023.
- (IT) Tiassano, nel nome della crosa, in sce quilianonline.it. URL consultòu o 15 novénbre 2023.