Léngoa latìnn-a

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A léngoa latìnn-a (in latìn: Lingua latīna) a l'é 'na lengoa indeoröpéa do grùppo de lengoe italico-falische.

Latìn LINGVA LATINA
Parlòu in	Civiltæ de Rómma  Çitæ do Vaticàn
Parlànti
Totâle	Nisciùn parlànte de léngoa moæ
Clasificaçión
Filogénexi	Lengoe indoeuropee  Grùppo Italico   Léngoe latìn-falische    Latìn
Statûto ofiçiâ
Ofiçiâ in	Çitæ do Vaticàn
Regolòu da	Pontificia Academia Latinitatis
Còdichi de clasificaçión
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat (EN)
Glottolog	lati1261 (EN)
Estræto in léngoa
Diciaraçión universâle di dirìtti umâni, art. 1 Omnes homines liberi aequique dignitate atque iuribus nascuntur. Ratione conscientiaque praediti sunt et more fraterno iis erga alios se gerendum est.

Nasciûa inta region do Lassio into I milenio primma de Cristo, sta lengoa a s’é difûza 'nte l’Eoröpa òcidentâle a ségoito de conquiste di Români. A l’é a moæ de tùtte e lengoe ancheu definîe “romanse” e a l’é stæta pe secoli a lengoa da coltûa eoropêa. Fin a-o Concilio Vatican II a l’é stæta a lengoa litùrgica da Gêxa Catòlica.   

Scistêma de scritûa

E letie de l'alfabêto latin derivan da quello grêco òcidentâle (adêuviòu a Cuma), e son a bâze pe-a ciù parte di alfabêti adêuviæ ancheu in Eoröpa, America e Africa (comme quello italian e quello ligure). I grafi òriginâli son questi:

Alfabêto latin antîgo

Letia	A	B	C	D	E	F	G	H	I	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	V	X

Dòppo a conquista da Grêcia into I secolo a.C., s'êa iniçiòu a adêuviâ e letie grêghe ⟨Y⟩ e ⟨Z⟩ (insemme ai digrafi ⟨CH⟩, ⟨PH⟩ e ⟨TH⟩) pe poei scrîve e paròlle d'òrigine grêga. Donca l'alfabêto latin clascico conprendeiva 23 letie:

Alfabêto latin clascico

Letia	A	B	C	D	E	F	G	H	I	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	V	X	Y	Z
Nomme latin	ā	bē	cē	dē	ē	ef	gē	hā	ī	kā	el	em	en	ō	pē	qū	er	es	tē	ū	ix	ī Graeca	zēta
Prononçia latinn-a (IPA)	aː	beː	keː	deː	eː	ɛf	ɡeː	haː	iː	kaː	ɛl	ɛm	ɛn	oː	peː	kuː	ɛr	ɛs	teː	uː	iks	iː ˈɡraɪka	ˈdzeːta

Gramatica

O latìn o l'é 'na lengoa flesciva che a l'adêuvia i câxi pe-e fonçioin gramaticâli. I câxi son:

• Nominatîvo: indica o sogetto da frâze (es: Cornelia pulchra vidētur; Cornélia a pâ bella)
• Zenitîvo: indica de sòlito un posesso, agendo comme conplemento de specificaçion (es: mīlitēs Caesaris; i sordàtti de Cézare)
• Datîvo: indica de sòlito o conpleménto de tèrmine (es: Dō gladium Iūliō; Daggo a spâ a Giùlio)
• Acuzatîvo: indica l'ogetto da frâze (es: Cornelia amat Iūlium; Cornelia ama Giulio)
• Vocatîvo: uzòu into discorso diretto, indica o conplemento de vocaçion (es: Cornelia, quid fēcistī?; Cornelia, cöse t'æ fæto?)
• Ablatîvo: o l'è o câxo con ciù fonçioin (conplemento de tenpo, d'agente, caoza, etc.)

Nommi

Into latìn gh'é træ categorîe de nommi: mascolin, feminin e neotro. No l'existe l'articolo

Declinaçioin

In latìn existan çinque declinaçioin, e quæ se diferençian pe-e sciortîe do zenitîvo scingolâre:

• Prìmma: zenitivo in -ae
• Secónda: zenitivo in -i
• Tersa: zenitivo in -is
• Quarta: zenitivo in -us
• Quinta: zenitio in -ei

Prìmma declinaçión

I nómmi feminìn son solitaménte da prìmma declinaçión

Declinaçion de rosa (a rêuza):

Câxo	Scing.	Plur.
Nom	rosa	rosae
Zen	rosae	rosārum
Dat	rosae	rosis
Acuz	rosam	rosas
Voc	rosa	rosae
Abl	rosā	rosis

Seconda declinaçión

I nómmi mascolìn e nêutri son solitaménte da seconda declinaçión

Declinaçión de lupus (mascolìn; o lô):

Câxo	Scing.	Plur.
Nom	lupus	lupi
Zen	lupi	lupōrum
Dat	lupo	lupis
Acuz	lupum	lupos
Voc	lupe	lupi
Abl	lupo	lupis

Declinaçión de bellum (nêutro; a guæra):

Câxo	Scing.	Plur.
Nom	bellum	bella
Zen	belli	bellōrum
Dat	bello	bellis
Acuz	bellum	bella
Voc	bellum	bella
Abl	bello	bellis

Bigliografîa

• (IT, LA) Germano Proverbio, Lingue classiche alla prova: note storiche e teoriche per una didattica, Bològna, Pitagora, 1981, ISBN 88-37-10219-4.
• (IT, LA) Lao Paoletti, Corso di lingua latina. I. Fonetica, Morfologia, Sintassi, 16ª ed., Torìn, Paravia, 1987, ISBN 88-39-50387-0.

Vóxe correlæ

• Inpêo Roman
• lengoe indoeuropee

Âtri progètti

• Wikipedia a gh'à 'n'ediçión in léngoa latìnn-a (la.wikipedia.org)

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Lengua latinn-a