Asédio de Zêna (1800)

L'asédio de Zêna, fra i 6 d'Arvî e i 4 de Zùgno do 1800, o l'à vìsto l'ezèrcito da Prìmma Repùblica Françéize bàtise pi-â diféiza de Zêna e pi-â sopravivénsa mæxima da Repùblica do Napolión.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

O Generâle Masêna o tràtta co-in ofiçiâ aostrìaco

E premìsse

In Itàlia, dòppo e tànte batòste subîe da-i Françéixi inta stæ do 1799, quésti se són rifugiæ derê a l'Apenìn Lìgure e àn abandonòu do tùtto a Lonbardîa e o Piemónte. O Napolión Bonapàrte, alôa ancón Prìmmo Cónsole, o l'à dæto o comàndo da sò armâ (quæxi 40.000 sordàtti) a-o Generâle Masêna. O Bonapàrte, con l'Armâ de Risèrva, o pensâva de chinâ da-e Àlpi, atravèrso a Svìsera, e pigiâ a-e spàlle i nemîxi ch'êan inpegnæ co-o Masêna con l'agiùtto ascì do destacaménto do Claude Jacques Lecourbe e da-o còrpo d'armâ do Moureau dêuviòu inte zöne piemontéixi. Ma, a despêto de previxoìn, l'inprovîza agrescivitæ do nemîgo a l'à pigiòu de sorpréiza i françéixi. O Generâle Mêlas con 97.000 òmmi o l'é andæto drîto drîto in Ligùria, co-a convinçión che 'na vòtta batûi i françéixi a stràdda vèrso a Provénsa a saiæ stæta lìbera. Pe de ciù in batagión ingléize ch'a l'àiva quartê inte l'îzoa de Minòrca o l'aviæ dovûo sbarcâ co-o mæximo fìn do Mêlas, ma e cöse no són andæte coscì perché l'Amiràlio Stuart o no l'à riçevûo sordàtti abàsta da-o Minìstro Britànico da goæra, o Dundas, e dónca o s'é dimìsso e o sò sostitûto o l'é arivòu sôlo a-a fìn da goæra.

O Generâle Mêlas, prìmma d'atacâ l'armâ do Masêna, o l'à preferîo lasciâ ciù de meitæ do sò ezèrcito de goàrdia a-e lìnie di riforniménti e coscì o l'à atacòu a-i 5 d'Arvî. O Masêna, ch'o l'àiva distriboîo e sò pöche fòrse in sce ciù de 250 chilòmetri quadrâti de teritöio, o l'àiva dæto o comàndo de l'âa da-a mancìnn-a (12.000 òmmi fra Finâ e o Pàsso do Moncenìzio) a-o Generâle Louis Gabriel Suchet, e o l'à tegnûo pe lê o comàndo de 'na risèrva a-o céntro de quæxi 15.000 òmmi da-o sò quartê generâle a Zêna; a Ponénte o Nicolas Soult o difendéiva, con âtre træ divixoìn, o teritöio fra o Pàsso de Cadebónn-a e Torìggia. Sta tàtica a permetéiva 'n mêgio aprovixonaménto e, into mæximo ténpo, a costrenzéiva o nemîgo a spantegâ e sò fòrse, anche s'o Soult o restâva tròppo scovèrto into câxo che i aostrìachi avésan vosciûo atacâlo in fòrse. Defæti, a-i 5 d'Arvî, o Mêlas o l'à atacòu i françéixi, quésti àn respìnto i aostriàchi sénsa tròppe dificoltæ, ma o segóndo atàcco o l'à mostròu chò-u prìmmo o l'êa sôlo 'n diverscîvo, perché sta vòtta chi àn atacòu i 60.000 òmmi spartîi inte quàttro colònne vèrso Sànn-a pe menisâ o za débole frónte françéize, intànto che l'âa da-a mancìnn-a aostrìaca a l'à pigiòu Récco e a l'à sponciòu inderê o nemîgo scinn'a Nèrvi, a nòrd o Federico von Hohenzollern-Hechingen o l'à pigiòu o Pàsso de Cadebónn-a. Inte tréi giórni a manêuvra a l'é stæta conpletâ, e a l'à stocòu in dôi tòcchi l'armâ françéize.

A ritirâta

Màppa do 1800 con Zêna e-e sò miâge

O Masêna, ch'o s'é réizo cónto d'êse stæto tagiòu fêua e circondòu da-o nemîgo, a-i 10 d'Arvî o s'è seròu co-i sò òmmi drénto de Zêna e o l'à aspêtòu, dæto che pe mâ no l'êa poscìbile scapâ perché l'Inghiltæra, co-îna squàddra navâle a l'àiva blocòu o pòrto bén bén de ténpo prìmma, e coscì a l'inpedîva ògni aprovixonaménto da çitæ. E l'é stæto pròpio quésto ch'o l'à finîo pe métte in zenogión o capolêugo lìgure.

A fàmme

Comm'émmo za dîto, a çitæ a patîva da ténpo a caxón do scàrso aprovixonaménto de röba da mangiâ, diminoîo in pitìn da-i pöchi velê ch'êan riêscîi a intrâ in pòrto prìmma do blòcco ingléize. Ma, a ògni mòddo, a fàmme a l'à comensòu a spantegâse fîto, perché, pàssa i 85.000 zenéixi, gh'êa ascì âtri 35.000 pròfoghi da-i teritöi di contórni, pe no parlâ di 15.000 sordàtti do Masêna: e i scàrsci aprovixonaménti di bàrchi ch'êan in quàrche mòddo riêscîi a intrâ in pòrto no êan abàsta de segûo.

L'asédio

O bonbardaménto di ingléixi inte 'n'incixón do 1820

Za prìmma chò-u Masêna o se barichésse inta çitæ (a-i 10 d'Arvî) a squàddra navâle ingléize, a-o comàndo de l'amiràlio Keith, a l'àiva bonbardòu Zêna co-i vascélli Cormoran e Camaleon. A çitæ a l'è stæta circondâ da tæra ascì da-e fòrse aostrìache, che pe ciù de doî méixi no àn lasciòu pasâ nisciùn aprovixonaménto ò informaçioìn e quésto o l'à infloensòu bén bén e decixoìn do Masêna. A sto pónto chi a-o Generâle nisàrdo no ghe restòu che rexìste o ciù poscìbile inta sperànsa che l'Armâ da Rivea a poêse arivâ in sò agiùtto. Ma-a rénde inposcìbile sto sò tentatîvo, pàssa o nemîgo, gh'à pensòu ascì a carestîa e 'na violénta epidemîa. O l'à inandiòu de cuxìnn-e a l'avèrto pe chi no gh'àiva i mézzi pe cuxinâ, che distriboîvan menéstre de verdûe, e con di “scontrìn” o l'asegnâva i ciù bezeugnôxi a-e famìgge benestànti, perché ghe dèsan l'agiùtto necesâio pe scanpâ.

E tratatîve e a réiza

A-i 2 de Zùgno, tèrmine da scadénsa dæta da-o Napolión pe l'arîvo di sò sordàtti in agiùtto, o Masêna, vìsto che no l'êa arivòu nisciùn, o l'à pigiòu a decixón de tratâ i tèrmini da réiza. O no savéiva chò-u Bonapàrte o l'àiva za minaciòu i aostrìachi, tànto da fâ ordinâ a-o Generâle Ott de levâ l'asédio, ch'o l'é in càngio continoòu perché o generâle aostrìaco o l'àiva domandòu de rimandâ a dæta da ritirâta. O l'à mìsso cómme condiçión che inte nisciùn papê do tratâto ghe fîse a paròlla réiza sénsa condiçioìn, in câxo contrâio, pénn-a de conclùdde sùbito o negoçiâto. Cösa strània: i nemîxi àn acetòu sta condiçión vosciûa da-o sconfìtto e àn de spréscia conclûzo e tratatîve. A quèsto à contriboîo o fæto che l'armâ do Prìmmo Cónsole a s'avixinâva in mòddo pericolôzo. A-i 5 de Zùgno, apénn-a sciortîe e trùppe françéixi, l'é intròu in çitæ quélle inperiâli ch'àn marciòu in triónfo pe-e stràdde da çitæ.

'Na vitöia inùtile

Sùbito dòppo chò-u Napolión o l'à goagnòu a Maréngo, i aostrìachi són stæti costréiti a lasciâ tórna a çitæ vìnti giórni dòppo a sò intrâta. E in çitæ l'é intròu e trùppe do Generâle françéize Suchet: l'asédio o l'êa stæto do tùtto inùtile.

O ringraçiamènto do Masêna

Quàrche ténpo dòppo o Masêna o l'é stæto invitòu da-a çitæ p'aregordâ quèlli giórni. O no l'é vegnûo, ma o l'à scrîto sta létera a-i Zenéixi:

«Aviæ vìsto tórna con interèsse sta çitæ òrmâi célebre pe l'eròica costànsa co-a quæ e sò génte àn patîo privaçioìn de tùtte e ràzze, inte 'n asédio into quæ o nemîgo o bersagiâva sénsa distinçión a mæ Armâ e tùtta a Çitæ. No m'ascordiö mâi i sfòrsci generôxi che sto pòpolo o l'à fæto tànto pe difénde a sò indipendénsa quànte pe l'afeçión vèrso de mi; into esprìmighe i mæ sentiménti de gratitùdine, fæghe savéi ascì di vôti che mi ò fæto pi-â prosperitæ e a tranquilitæ intèrna do pàize; mi consacriö da-ancheu, a mantegnî sta tranquilitæ, e àrme ch'ò dêuviòu pe diféndila.»

Bibliografîa

• (IT) David G. Chandler, Le campagne di Napoleone, vol. 1, Milàn, Biblioteca Universale Rizzoli, 1992, ISBN 88-17-11577-0.
• (IT) Georges Lefebvre, Napoleone, Bâri, Editori Laterza, 2009, ISBN 88-420-5902-1.

Vôxe corelæ

• Capitàn Bavàstro
• O diàrio de l’asédio e blòcco de Zêna do 1800

Âtri progetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce asédio de Zêna