Àutu

Àutu
Àutu; cumüna
	Àutu – Veduta Panuàmma du séntru de Àutu, cun u castéllu e a gêxa
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Piemunte
Provìnsa	Cuni
Aministraçión
Scìndico	Mauro De Andreis (lìsta sìvica Sempre più in Alto) da-o 14-5-2023
Teritöio
Coordinæ:	44°07′N 8°00′E
Altitùdine	652 m s.l.m.
Superfìcce	7,46 km²
Abitanti	139 (31-8-2020)
Denscitæ	18,63 ab./km²
Comùn confinanti	Aquila (IM), Cravaüna, Naxin (SV), Urméa
Âtre informaçioìn
CAP	12070
Prefìsso	0174
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	004005
Cod. cadastrâ	A238
Targa	CN
Cl. scìsmica	zöna 3s (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna F, 3 016 GG
Nomme abitanti	autesi
Sànto patrón	San Michê
Giórno festîvo	29 setembre
Cartògrafîa
	Àutu
	Àutu – MappaPusisiùn du cumün de Àutu inta pruvinsa de Cuni
Scîto instituçionâle

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

Àutu (scrìtu ascì Auto, in dialettu urmeascu Ótu, in italiàn Alto) u l'è in cumün da pruvinsa de Cuni faciàu intu versante ligüe, ch'u cunta 139 abitanti (dàtti agiurnài au 2020).

Geugrafìa

Vìsta panuàmmica de Àutu

Se tröva in Piemunte, inta pruvinsa de Cuni. U fa parte da Valà du Pennavaire (s-ciümme ch'u nàsce a Cravaüna e che u se càccia in tu Néva a Cixan), assèmme a Castregiancu (SV), Naxin (SV) e Cravaüna. L'è u primmu paise in Piemunte rivandu da Arbenga, truvànduse intu versante marittimu, cumme pé Cravaüna, de Àrpi Ligüi. A magiurànsa du teritòiu autese se tröva in scia rìva scinistra du cursu du s-ciümme, u l'è survastàu dau Munte Dubassu (1538 m.) e se tröva a 645 métri sciü u livellu du mà. U l'è distante da Arbenga 25 chilometri e atretantu da Urmea.

Stòia

U castéllu di Cepollini

Tra i 9000 e i 8000 ànni primma de Cristu l'ürtima glaciasiun a l'axéva purtàu de pupulasiùi nomadi da a zona padana a spustàse ciü a sud: 'sté pupulasiui da(r)àn poi u(r)igine ai Ligüri; inta zona sun stae individuàe dúzze lucalitài dunde sun stai truvai di reperti paleulitici (Arma du Stevanin, Arma de Naxin e e Grotte Camere sun e ciù famuse in ta zona).^[6]

Àutu u vegne cuscì selesiunàu pe a pusisiun favurìa, grassie a üna sórta de teràssa natürale ch'a l'ea perfetta pe cuntrulà u teritoiu sircustànte. 'Ste pupulasiui cummensavan a pià de abitüdini "seminomadi", cun a pasturissia e l'alevaméntu. In tu XI seculu Àutu passa sutta i teritòi de Bunifassiu du Vàstu. A zóna poi in tu 1300-1320 se(r)à duve(r)â dai scignùi de Savùna (poi affidâ, grassie a 'n infeudamentu, ai cunti Cepollini de Arbenga) pe i avistamènti di Saracen ch'i invadevan e coste ligüri dau mâ, propiu da questu u de(r)ive(r)éa u numme latìn de "Altum", pé vìa da pusisùn agevule , ch'a suvràsta a valà du Pennavaire.

Cun u paìse de Cravaüna, ducca, u và a custituì in unicu feudu, che a a mòrte di Clavesana u finisce sutta i marchexi du Carretto, zà scignùi du marchesàu de Süccaellu. Sciben questu càngiu de prupietài a famìa ingàuna a mantegne u feudu, aministrandulu pé i marchexi, i l'éan difatti velli chi i l'axévan fàu custruì u castellu de Àutu intu XIV seculu.

U paìse u resta in màn a questi fìn a a l'arìvu de Napuleùn, quande intu 1796 u castellu u vegne derubàu dae truppe fransexi e in parte derucàu. U véu e propiu "destaccamèntu" da a Ligüria u l'éa avegnüu inte l'ànnu 1736, quande intu tratàu de Vienna, presedènte aa restaurasiùn, u feudu u vegne 'catàu da a famìa Savoia, entrandu poi intu Regnu de Sardegna.^[7] Da chì u divegne parte dau 1861 du Regnu d'Italia, dau 1946 Repübbrica Italiana. I ürtimi cangiaménti a livellu terituriàle i sun avegnüi intu XIX seculu e e riguardan e dispute cun Cravaüna pé a zòna caraterizà da a fùnte de San Bertumê e dai terén lì d'atàccu, situasiùn risòlta cunscideandu cumme cunfin a Ròcca Russa, impurtànte falesia che ancù aù a segna u cunfìn frai dui cumüi.^[8] Da segnalà ascì diferenti episoddi de rexistensa partigiàna düante segunda guèra mundià: a Àutu l'è stâ cantà pé a primma 'otta, intu 1944, a cansun Scigu(r)a u Véntu de Felixe Casciùn, mégu e partigiàn ligüe, mòrtu u stessu ànnu inta lucalitài de Cà Funtane, pòcu distante dau paìse.^[9]

Abitanti

Evulusiùn demugràfica

Abitanti censìi^[10]

Minuànse furèste

Segundu u ISTAT, a i 31 de dixembre 2014, a Àutu i ghe sun 2 rexidenti furèsti.

Pòsti de interesse

Uatòiu de San Bertumé
A géxa de San Miché
Àtra vìsta du Castéllu
Vìsta de Àutu dau Castéllu di Cepollini

U castéllu di Cepollini

U Castéllu de Àutu

U scimbulu du paìse u l'è u castéllu di cunti Cepollini, custruìu intu 1320 pé u cuntrollu di teritòi fra a valle du Tanàu e quella du Pennavaire. Culegàu in linia d'àia cun quellu de Aquila (inta valà de l'Aròscia) u l'ha raprezentàu in òttimu mecanismu de difesa pé u burgu de Àutu. Quéstu u l'è tra l'àtru ün di méiu cunservài inta zona ingàuna, grassie suviatüttu a 'n gròssu restauru avegnüu a a fìn du XIX seculu, doppu ch'u u l'éa stàu derucàu intu periudu de Napuleùn. L'edifissiu u g'ha avüu ciü fàsi de ampliamèntu, a ciü impurtante aturnu au 1400-1500, quande u pìa a furma definitìva de furtessa-rexidènsa , grassie ascì a a custrusiùn da lòggia e cun a 'zunta de e tùri a bàse reùnda.^[11]^[12]

Architetüe Religiuse

U santuàiu da Madònna du Làgu

Gexa de San Miché, datâ au XVII seculu, presénta ascì decuasiùi du XIX seculu. Restauà in tu 1753 grassie anche a l'agiuttu de 'n pitù urméascu, ciamàu Eugenio Arduino.
U(r)atòiu de San Bertumé: scùnsacrau. Ancöi duveàu cumme museu temporaneu 'n sce a vitta du paize, funsiùna ascì cumme sala pé e mustre e pé di cunvegni.

L'u(r)atòiu de San Bastiàn

U(r)atòiu di San Bastiàn: vixin aa véia via pé Cravaüna, cunserva afreschi du XV seculu, presedentemente in stàttu de abandùn, au dì d'ancöi l'è stàu restauràu.
Santuàiu da Madonna du Làgu: A 3 km dau paise, vixin a 'n laghettu natüale, l'è risalènte au XIX seculu, l'udiernu santuàiu u nàsce pé sustituì quéllu ciü veggiu, àu scunsacràu. A zona a l'è frequentà anche grassie a üna lucanda li vixin , ma l'è ascì attressà pé pic-nic e l'è ideale pe u parapendiu, scalàe e camminàe in ti senté. U laghettu u l'hà in diametru de 15 métri, e u se saiéva furmàu aturnu au XVII seculu, prubabilmènte pé di muvimenti franuxi. A questu a l'è ligà a lezènda da sòa furmasiùn: segundu i abitanti du pòstu u saieva aparsu inaspetatamènte, a cauza de 'n cuntadìn ch'u l'axeva cuntinuàu a travaià a tèra, nunustante a giurnà de fèsta da dumenega. U saieva dunca 'na punisiùn du Segnù, ch'u l'axeva fàu inabissà u sò teren (assemme a véllu e ae béstie) cun ina gràn büàsca.^[13]^[14]

Architetüe civili

E casélle: antighi ripài in pria di pastù, diseminài pé i senté de zone cùn a pastuìssia.

Pitüa

Pitüa pé Felixe Casciùn: A l'ingressu du burgu, rivandu da Arbenga, l'è stau dipintu da Francesco Del Casino intu 2005 pé nu scurdà u partigiàn Impeiese (ciamàu asci U Megu), ben ben rimastu in ta memòia da gente du pòstu.

Ecunumìa

L'ecunumìa lucale a l'è basà prinsipalmente sciü l'agricultüa, grassie ae cultivasiùn a terassamenti, l'alevamèntu e u tuìsmu.

Cultüa

Dialettu Autese

U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu l'è de stampu arbenganese (Ligüe sentru-usidentàle), scimmile a quellu castregiànchin e a quellu de Naxin, pé via de forti culégamènti cun a rivea, anche a livellu stoicu. Nu sùn présènti derivasiùn piemuntexi. Pé valurizà e tradisiùi lucali intu 2016 u prugèttu de tupunumastica stò(r)ica savunese u l'ha pübbricàu, assemme au cumün a màppa du teritòiu du paìse cun e denuminasiùi di pòsti in léngua ligüre lucàle.^[15]

Cüxina

S-ciancùi

I s-ciancùi sun in genere de pasta tipica da valà du Pennavaire, cuscì ciamàu pé esse "taiàu mà" e dunca " a s-ciancùi", i se cundisciàn pòi cun u brüssu, sciügu de càrne, pìstu o pòri.^[16]

Aministrasiùn

U municipiu

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega
1º zugnu 1985	19 mazzu 1990	Giuseppe Deandreis	Demucrassia Cristiana	Scéndegu
19 mazzu 1990	24 frevà 1994	Enrico Deandreis	lista sivica	Scéndegu
24 arvì 1995	14 zugnu 1999	Luigi Borghi	indipendènte	Scéndegu
14 zugnu 1999	14 zugnu 2004	Luigi Borghi	lista civica	Scéndegu
14 zugnu 2004	22 frevà 2008	Francesco De Andreis	lista sivica	Scéndegu
22 frevà 2008	26 frevà 2008	Francesco D'Angelo		Cumisàiu prefetissiu
26 frevà 2008	15 arvì 2008	Francesco D'Angelo		Cumisàiu straurdinàiu
15 arvì 2008	27 mazzu 2013	Renato Sicca	indipendènte	Scéndegu
27 mazzu 2013	10 zugnu 2018	Renato Sicca	lista sivica Per continuare nella tradizione e nel rinnovamento	Scéndegu
11 zugnu 2018	14 mazzu 2023	Renato Sicca	lista sivica Per continuare nella tradizione e nel rinnovamento	Scéndegu
14 mazzu 2023	in càrega	Mauro De Andreis	lista sivica Sempre più in Alto	Scéndegu

Feste e fée

• Sagra di s-ciancùi, a se tegne tütti i ànni intu mése de lüggiu, dedicà a questu genée de pasta fresca prepaà inta valà du Pennavaire.^[17]

• Festa da Madònna du Làgu, in te u santuàiu cun u stéssu nòmme, particulàre a l'è a prucesciùn di cristi, chi i vegnan da gran parte di paìxi de e vàlli arbenganexi e dau bàssu Piemunte, de antìga tradisiùn, a se tegne a lüggiu.^[18]

• Radün inter-regiunàle di partigiài, in unùe de Felixe Casciùn, u cunsciste inta vìxita au munumentu dedicàu a U Mégu, vixìn a dunde l'éa stàu 'massàu e in relatìvu rinfrescu, se tegne d'estài, fra lüggiu e agùstu.^[19]

• Festa patrunàle de San Miché, u 29 de Setembre.

• Festa de e castagne (o de e rustìe), i prìmmi de utùbre.

Vie de Cumünicasiùn

U teritòiu cumunale l'è culegàu cun Arbenga e Urmea grassie a a stradda pruvinsale SP216 (SP14 in tu tràttu savunese), ch'a traversa tütta a valà du Pennavaire partendu da Arbenga pé culegàse cun a Còlla de Cravaüna e da chì a a stràdda statale 28, da còlla de Nava. U traffegu de e curiere u l'è servìu da l'asiènda de trasportu da Pruvinsa de Savuna, TPL Linea.

Nòtte

↑ autexi inta valà du Neva
↑ scarsamente duveàu
↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'agustu du 2020 (dàtu pruvisòiu).
↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
↑ (IT) Cumün de Àutu, a stòia, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) A stòia de Àutu, fra dispute e cuntruversie. Cun Cravaüna ünicu paìse "afaciàu in sce u mà" du Piemunte., in sce trucioli.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) A tupunumastica du cumün de Àutu, in sce storiapatriasavona.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) Felixe Casciun, ANPI de Leca, in sce leca.anpi.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.
↑ (IT) Piemunte Expo, u castéllu de Àutu, in sce piemonteexpo.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) Scheda du castéllu de Àutu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) Usteìa da Madonna du Làgu, l'anbiènte, in sce trattoriamadonnadellago.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) A lezenda da Madonna du Làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 3 dexénbre 2012).
↑ (LIJ, IT) E màppe cun e denuminasiùi in lengua ligüre de vàrie zòne de Àutu, in sce liguriaedintorni.it. URL consultòu o 23 òtôbre 2021.
↑ (IT) A a descuvèrta di s-ciancùi, in sce ivg.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.
↑ (IT) A sàgra di s-ciancùi, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.
↑ (IT) Festa da Madònna du làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.
↑ (IT) Incuntru a a memòia de Felixe Casciùn, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.

Àtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Auto

[1] utexi inta valà du Neva

[2] scarsamente duveàu

[template_divisione_amministrativa-abitanti-3] Dato Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'agustu du 2020 (dàtu pruvisòiu).

[divamm-sismica-4] Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.

[template_divisione_amministrativa-gradi_giorno-5] Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.

[6] (IT) Cumün de Àutu, a stòia, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[7] (IT) A stòia de Àutu, fra dispute e cuntruversie. Cun Cravaüna ünicu paìse "afaciàu in sce u mà" du Piemunte., in sce trucioli.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[8] (IT) A tupunumastica du cumün de Àutu, in sce storiapatriasavona.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[9] (IT) Felixe Casciun, ANPI de Leca, in sce leca.anpi.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[10] Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.

[11] (IT) Piemunte Expo, u castéllu de Àutu, in sce piemonteexpo.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[12] (IT) Scheda du castéllu de Àutu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[13] (IT) Usteìa da Madonna du Làgu, l'anbiènte, in sce trattoriamadonnadellago.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[14] (IT) A lezenda da Madonna du Làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 3 dexénbre 2012).

[15] (LIJ, IT) E màppe cun e denuminasiùi in lengua ligüre de vàrie zòne de Àutu, in sce liguriaedintorni.it. URL consultòu o 23 òtôbre 2021.

[16] (IT) A a descuvèrta di s-ciancùi, in sce ivg.it. URL consultòu o 7 zùgno 2021.

[17] (IT) A sàgra di s-ciancùi, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.

[18] (IT) Festa da Madònna du làgu, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.

[19] (IT) Incuntru a a memòia de Felixe Casciùn, in sce comune.alto.cn.it. URL consultòu o 66 zùgno 2021.

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]