Wikipedia

Geniu Alduin

pitua ulmiošcu
UL
 Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

Geniu Alduin (Eugenio Arduino in italiàn, nascịü’ ‘nt Ulmèa u 18 nuvembo 1846 è mōltu èl 27 avrìa 1917) l'eṛa in pitua ulmiošcu, ch' l'avèva tṛavajià ašquos̅c̅i d'lungu 'n Vol Tonno è 'ntî pais̅c̅i vis̅c̅î dî Figui.

Vitta

modìfica

Alduin l'eṛa nascịü' da ina famia mudešta, èl pà u fas̅c̅èva èl caṛea 'nt Ulmèa, a sô mà a tṛavajiova 'n ʒulnô, a campogna. Geniu u štas̅c̅èva, in lu Bulgu, cun i sô ch' j' avèvo oto tṛê tusétte è oci due tus̅c̅i.

Fin a des̅c̅'oggni l'eṛa r-štà 'n cà, è pô l’eṛa ‘ndà a štüdioa a l'Academia Albeltina a Tiṛin, gṛazie all'ajüttu d'l malchèsè d'Ulmèa Coḷlu Vinzè Ferrero. Ch'zì l’avèva cugnịusciü' Giuanni Bōlgna, in otṛu pitua d' quâ peṛiudu, cugniusciü' p' li quoddṛi dâ Geis̅c̅a d' Sont'Ambṛōggiu d'Aṛošše.

A sô ešpêṛienza 'n academia ṛ' eṛa düṛô pōcu: l'avèva lascià i štüddji p'ṛ amua d'ina nōbile famna tiṛinèse. Vèlsu èl 1884, l'eṛa alievu d' 'Ndṛia Gaštaldi a Tiṛin, pö u s' n’eṛa tulnà 'nt Ulmèa.

Ch'zì l'avèva cum'nzà a pitiṛoa, filmendu ina lunga seṛie d' dipinti e afṛašchi nèn sulu 'n paìse, ma ascì 'nt èl fṛâziui. L'atività a pṛûsegue ascì 'ntî Figui, 'ntâ valô Arōscia è Penavaiṛe (a Otu), fin a caṛoa a Albenga.

'Nt èl 1869 u và ‘n Egittu p’l l'auvèltüṛa d’l Canoa d’Suez, p’lché ‘nt Ulmèa u s’n’ eṛa paḷlà tontu.

Bolba Geniu 'm' i ṛu ciommo 'ncù au i sö nèvi l'eṛa in pelsunoggiu palticuloa p'l li sö tèmpi, apasciunà d’olte è d'müḷs̅c̅ica (u sunova l'olganu da geis̅c̅ịa, èl clavicembalu e l'olpa è l'eṛa ascì cantua), cun in ištṛuziun bèn ciü' ota d' qualla d' j' oci ulmiošchi 'd l'epuca.

'N tütta a sô vitta l'è d’lungu r-štà ümile, Dî cilca 750 pilui špantioi 'nscu tèritoṛi d'Ulmèa, tonci i sun štoi afṛešcoi da Geniu, chinscì cumme èl geis̅c̅e è èl caplatte ch' j'an ün ō ciü' dipinti d'Alduin.

L'è mōltu povo 'ntl 1917 'nt Ulmèa. D' lê i rešto 'ncù tonci r-tṛotti è oci quoddṛi nù a temma religiusu.

U sō clavicembalu l'è štà š-muntà è r-ssià p’ṛ esso brüs̅c̅ià 'n tèmpu d' guèra da ṛa famia ch' a pativa èl fṛagiu. L'è r-štà l'olpa, cunselvô au, da ün dî nevi.

Ōpeṛe

modìfica

• Sen Maltin ch’ u dà u sō mantea al povo: dipintu a fṛašcu dedicà au sontu Maltin patrun dâ parocchia. Ch’zì u s’ vaghe u sontu a cavoa, cun l’almatüṛa,ch’ u s’ gova èl mantea è u ṛu r’golla a ‘n pōvo ‘nʒunujià ‘n tèra, ‘n sû šfundu u s’ vaghe ‘n caštea ō fōsci ‘n fōlte. Tüttu l’è srà ‘nt ina culnis̅c̅e a fulma d’ olcu.[1]

• Triunfu dâ Cumüniun, ōpeṛa ch’ a s’ tṛöva ‘ns a polte ota dâ faciô dâ geịs̅c̅ịa parucchioa d’l bulgo. U s’ vaghe ina seṛie d’ ongio ‘ntulnu a ina cṛus̅c̅e (cun funziun ‘d uštensōṛi).[2]

• Figüṛe ‘d famne cun scimbuli sacri, ōpeṛa cunselvô a Otu, ntâ geịs̅c̅ịa di Sen Michea, ‘n meʒʒu al paise. U j’ è tṛê famne cun i cutiui culuṛoi ch’ i téno ‘n man dî scimbuli sacri.[3]

• Madōnna cun èl Bambin è i Sonti: l’ è in dipintu cunselvà 'nta geịs̅c̅ịa 'd Cṛavaina, ch’zì a Madōnna ṛ’ô in cutiun russu è blö e a tén cun èl ʒ-nujie èl Bambin. A i sô pê î sun ‘nʒ-nujoi Sen Rōccu (a ṛa lèlca) è Sont'Antoni (a ṛa dṛiccịa).[4]

•Vis̅c̅ita: culnis̅c̅e d'a fṛašcu ch'a s'pō vago 'ntû Santuoṛi dâ Madōnna dû Lojiu a Otu, u j'è Maṛia ch' a š-cuntṛa a chis̅c̅ina 'Lisabetta, è Sèn Gịus̅c̅èppu è Sèn Zacaṛia i voldo èl dû famne ch’i s'š-cuntṛo.[5]

 
I quottṛu ‘vangelišti, Sèn Matté e Sèn Molcu
 
I quottṛu ‘vangelišti, Sèn Zan e Sèn Luca

• I quottṛu 'vangelišti: ciclu di a fṛašchi ch'u s' tṛöva a Otu, ntâ geis̅c̅ịa paruchioa: u j'è i quottṛu ‘vangelišti chi š-cṛivo ognịdün u sō vangelu. Sèn Molcu u s’ tṛöva as’tà föṛa, cun a ciümma ‘n man, è dapè l’ha in liun: u dipintu u s’ fèlma a ‘n zèltu puntu p’lché u j’è ina f’neštṛa d’lunde chè i Cunti Cepollini d’Albenga (cunti d’Otu è Cṛavaina) i pèvo valdoa a massa ō a funziun religiusa da ina štonzia a polte.[6] U j’ è ascì Sèn Matté, tcun l’ Ongio[7], Sèn Zan cun l'auvja[8] è Sèn Luca ‘nsèmmè al bō’.[9]

• A vôta dâ geis̅c̅ịa ‘d Sèn Michea, pitüṛô da Alduin, r-piendu i mutivi alchitetōnici decuṛativi è d’l figüṛe d’ ongio è d’ famne.

• Madōnna cun èl Bambin cuna u rundu j’ ongio, ṛ’ê ‘ntâ cap’latta alpina d’ Sèn Mōṛu (Ulmèa), l'è in a fṛašcu ch’u s’ tṛöva inculnis̅c̅ịà ‘nt ina fulma squadṛô. Ch’zì ‘nsèmmè a ṛa Madōnna l ‘è pṛesente ‘nsâ dṛiccia in Poppa, è ‘nsâ lèlca in suldô, ch’ u pōlta ‘n man ina bandieṛa cun a cṛus̅c̅e d’ oa ‘nsû šfundu blô.[10]

Nòtte

modìfica
  1. ↑ (IT) Sen Maltin ch’ u dà u sō mantea al povo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  2. ↑ (IT) Triunfu dâ Cumüniun, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  3. ↑ (IT) Figüṛe ‘d famne cun scimbuli sacri, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 15 novénbre 2021.
  4. ↑ (IT) Madōnna cun èl Bambin è i Sonti (Cṛavaina), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  5. ↑ (IT) A Vis̅c̅ita, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  6. ↑ (IT) San Molcu vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  7. ↑ (IT) Sèn Matté vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  8. ↑ (IT) Sèn Zan vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  9. ↑ (IT) Sèn Luca vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  10. ↑ (IT) A fṛašcu ‘ntâ cap’latta alpina d’ Sèn Mōṛu (Ulmèa), in sce m.facebook.com. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.

Oci pṛugetti

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Geniu_Alduin&oldid=248930"