Vìlla Gruber De Mâi

villa in Zena

A Vìlla Gruber De Mâi a l'é 'na vìlla de Zêna scitoâ inta zöna conpréiza tra a crêuza de Sant'Ànna e quélla de Sàn Rochìn, arénte a-a Montâ da Madònna da Sanitæ, into quartê de Castelétto. Fondâ into Çinqueçénto, a-a fìn de quéllo sécolo a l'é pasâ a-a famìggia zenéize di De Mâi, ch'én stæti i sò propietâi pe tòsto tréi sécoli e ch'àn fæto tiâ sciù inti sò terén a gêxa e l'abaçîa da Madònna da Sanitæ.

ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Vìlla Gruber De Mâi vìsta da-o sò giardìn

A vìlla, d'ancheu de propiêtæ pùblica, a conprénde ancón 'na tôre, ch'à fâva za pàrte da prìmma strutûa do Çinqueçénto, e o sò pàrco, avèrto a-i çitadìn e pónto d'incóntro pe-i abitànti do quartê.

Stöia modìfica

A Vìlla Gruber De Mâi a se trêuva inta región antigaménte dîta de Sàn Benardìn, da-o nómme da capélla che gh'êa chi, pe tànti sécoli inta periferîa sub-urbànn-a da çitæ. A tùtte e mainêe no l'é conosciûo o moménto ezàtto da sò costruçión, ch'a doviéiva remontâ a prìmma da fìn do Çinqueçénto. Defæti, a mençión ciù antîga do cazaménto a l'é quélla into testaménto do marchéize Stêva De Mâi rogòu a-i 6 de frevâ do 1592, de dónde a se peu védde cómme a vìlla a l'existésse za prìmma de pasâ a-o De Mâi, ch'o-a l'àiva acatâ insémme a tùtti i terén d'in gîo pe fâne o sò scîto da vilézzo. De lóngo into testaménto, o marchéize o l'à lasciòu ancón de dispoxiçioìn a-i sò erêdi, òbrigæ a tiâ sciù inte sò tære 'na gêxa patrìçia sott'a-o tìtolo da Madònna da Sanitæ, ciù tàrdi anpliâ con l'avertûa de 'n convénto[1]. Ciù ò mêno 'n sécolo dòppo, intànto che gh'êa o duxægo do Stêva De Mâi, nêvo òmònimo do marchéize, inte l'ànno 1664 a vìlla a l'é stæta a rescidénsa da màscima càrega da Repùbrica de Zêna[2].

Co-o pasâ di sécoli o cazaménto o l'é stæto rimanezòu ciù vòtte e, in particolâ, o l'à pigiòu a sò fórma d'ancheu co-i travàggi da fìn do Seteçénto, co-a tôre ch'a l'é restâ a ciù inportànte testimoniànsa da prìmma strutûa do Çinqueçénto. A quésto perîodo remónta a coscì dîta "sâla de chinòlle" e a nêuva faciâta, fæta segóndo o stîle neoclàscico, ch'a prezénta di basoriliêvi e de fìnte chinòlle sormontæ da capitélli de órdine iònico. Depoî a-a faciâta gh'é 'na grànde teràssa panoràmica, ligâ a-o giardìn ciù in bàsso pe mêzo de dôe scâe scimétrîche mìsse a tenàggia[3].

Inte l'ànno 1856 a propiêtæ da vìlla a l'é pasâ a l'industriâle oustrìaco Dórfo Gruber, de dónde a l'à pigiòu pàrte do nómme. O Gruber o l'à òrdinòu di cangiaménti inti locâli e inti arêdi da vìlla, sénsa però alterâ a sò câa a-o de fêua, che dónca a l'é restâ into stîle do sécolo XVIII. A-o prìnçipio do sécolo XX l'é stæto constrûto a palasìnn-a in stîle liberty into pàrco da vìlla, d'ancheu in roìnn-a. A propiêtæ do cazaménto a l'é tórna cangiâ inti ànni '30, co-a Socjêtæ Perón ch'a l'à acatòu a vìlla e i sò giardìn, inandiàndo fîto a véndia in tòcchi da ciù pàrte do pàrco pe poéighe tiâ sciù de palasìnn-e rescidençiâle[3].

A propiêtæ a l'é restâ a-a Socjêtæ Perón, fêua che into moménto de l'òcupaçión tedésca co-a Segónda Goæra Mondiâle, scìnn-a-i ànni '80 do Neuveçénto, quànde o Comùn de Zêna, co-ina tratatîva ch'a l'é duâ tòsto 'n decénio, o l'é ariêscîo a acatâla[1]. Inte stànsie do cazaménto gh'êa stæto alestîo o Muzêo Americàn Federîgo Lunàrdi, pöi stramuòu into Castéllo d'Albertis, e s'é avèrto a-i çitadìn a pàrte sopravisciûa do párco, de 13.500 mêtri quàddri in tùtto[4].

D'ancheu a vìlla a l'é serâ pò-u sò bezéugno de intervénti de restàoro, coscì cómme a palasìnn-a in stîle liberty, ch'a l'é de propiêtæ do tiâtro Càrlo Felîçe[5], co-o pàrco che in scàngio o l'é restòu avèrto a-o pùblico. Drénto a-o cazaménto in sciâ mancìnn-a da còrpo centrâle l'é stæto recavòu a staçión di Carabinê de Castelétto[6].

Descriçión modìfica

 
Âtra vìsta da vìlla da-o sò giardìn

Vìlla modìfica

O fêua modìfica

O cazaménto prinçipâ da vìlla o l'é scitoòu inta pàrte ciù èrta do pàrco e o se svilùppa in sce tréi livélli ciù un interòu. De sti chi, o ciàn terén o l'é vixìbile sôlo pò-u sò sciànco a mêzogiórno, dond'o s'avànsa in sce 'na gràn teràssa con di èrboi, dæto che da-e âtre pàrte o l'é ciù in bàsso do livéllo do terén. O pasàggio da-o pàrco a-a vìlla o l'é permìsso da 'na scainâ monumentâle, aliniâ con di âtri eleménti cómme a fontànn-a do pàrco e a faciâta a creâ 'n'anbientaçión scenogràfica, scibén che a l'inprinçìpio a vìsta a s'estendéiva bén ciù a vàlle scìnn-a-a vêgia intrâ, prìmma chò-u pàrco o foîse redûto con l'avertûa da Circonvalaçión de Mónte[7].

A faciâta da vìlla a se móstra into stîle neoclàscico ch'a l'à pigiòu da-i travàggi efetoæ tra a fìn do Sèteçénto e l'inprinçìpio de l'Eutoçénto. O sò livéllo ciù bàsso o l'é decoròu a bugnâto drûo; ciù in âto a l'é in scàngio spartîa con de fìnte chinòlle sormontæ da capitélli a órdine iònico. In çìmma a ste chi gh'é 'n tìnpano triangolâre ch'o gh'à a-i sò vèrtici træ stàtoe, co-ina conpoxiçión conplescîva ch'a dâ 'n'âia tòsto oustêra a-o cazaménto[8].

Inte miâge perpendicolâre a-a faciâta se gh'àrve dôe lögie che spòrzan da-o cazaménto prinçipâ, seræ a-o ciàn de d'âto da dôe teràsse delimitæ da baléuistre de màrmo. In scî doî sciànchi do còrpo centrâle gh'é di giardìn rialsæ a-o prìmmo ciàn: quéllo de levànte, d'ancheu in abandón, o l'é decoròu co-ina fontànn-a; quéllo de ponénte o l'é into mêzo tra a vìlla e l'arénte cazaménto a trèi cién e chi s'avànsa a tôre do Çinqueçénto ascì, de doî cién ciù èrta do rèsto de costruçioìn[8].

O sciànco da vìlla vèrso a tramontànn-a o l'é pe cóntra o ciù sénplice e pövio de decoraçioìn, dæto ch'o l'êa o ciù ascôzo a-a vìsta e ch'o s'avansâva in sce 'n tòcco do pàrco ciù privòu ò de servìçio. Inte sta direçión chi, co-o giardìn ch'o l'arivâva scìnn-a-a Montâ de Sàn Benardìn, gh'é ancón 'n portâ, d'ancheu muòu, ch'o permetéiva o pasàgio privòu d'inta vìlla a-a gêxa da Madònna da Sanitæ[8].

O drénto modìfica

Cómme a-o de fêua, o drénto da vìlla o l'à pigiòu lê ascì a sò strutûa co-e refæte de l'Eutoçénto, tànto ch'o no l'é restòu goæi de fórme òriginâle do sécolo XVI. O ciàn terén, ch'o l'é in pàrte interòu vèrso a sò estremitæ nòrd, a l'intrâ o gh'à 'na stànsia con de chinòlle de màrmo grîxo, da-o gùsto scìmile a-o stansón de tramontànn-a do ciàn de d'âto. A stànsia ciù particolâ de sto livéllo chi, che fòscia a gh'êa za inta prìmma strutûa do Çinqueçénto, a l'é a coscì dîta stànsia "do nâno" ò "de tèrme", dêuviâ cómme bàgno-ninfêo e d'ancheu in roìnn-a, pìnn-a de nìcci e de vàsche e co-e miâge ch'én decoræ da pitûe de bagnànti che doviéivan remontâ a-o sécolo XVI[9].

O prìmmo ciàn o l'é quéllo prinçipâ, dónde se gh'arîva pe 'na scainâ ciù picìnn-a, into cànto de nòrd-òvest do cazaménto, fæta de dôe rànpe de légno arenbòu sciù muatûa e mìsse in paralêlo[9]. Quésto livéllo o l'é spartîo tra doî locâli ciù gréndi e di âtri ciù picìn; o salón prinçipâ o l'é inta pàrte sùd da vìlla, avansòu in sciô sò giardìn. O l'é decoròu con de pitûe e o gh'à 'na sofîta a cascetoìn con di stùcchi indoæ ch'arîvan scìnn-a in sciâ pàrte ciù èrta de miâge, a tùtte e mainêe o no l'é goæi rìcco cómme in de âtre vìlle, ségno ch'o l'à avûo ciù ûxi ò ch'én stæti preferîi di âtri locâli ascì. I locâli segondâi, mìssi in gîo a l'intrâ, gh'àn sorviatùtto de miâge tenzûe de côi açéixi e di vòrti a padigión decoræ con scêne mitològiche incornixæ, fæte co-in gùsto manierìsta, fêua de un ch'o gh'à ancón de decoraçioìn in stîle rococò, co-ina sofîta a cascetoìn e di stùcchi indoæ[10].

A tùtte e mainêe, a stànsia ciù rìcca do prìmmo ciàn, conosciûa co-o nómme de "sâla de chinòlle", a l'é stæta recavâ inte 'n segóndo moménto da-o cortî delimitòu da dôe âe da vìlla che gh'êa inta faciâta vèrso a tramontànn-a, ch'o l'é stæto coscì inglobòu drénto a-o cazaménto. L'é stæto dónca creòu 'na sâla con fonçioìn de raprezentànsa, èrta cómme a vìlla intrêga, covèrta da 'n vòrto con de lunétte afrescæ e dónde s'avànsa doî baloéi con baléuistre de màrmo e rezûi da chinòlle de màrmo grîxo, che gh'àn dæto o nómme[8].

Pàrco modìfica

O pàrco, do tîpo a l'ingléize e con de màcce de èrboi, o se svilùppa in sciô terén in pendénsa depoî a-o cazaménto. A ògni mòddo o l'é bén cangiòu co-o ténpo, tànto che-e vivàgne stòriche cóntan de proéi, fontànn-e, scainæ, màcce d'öféuggio, teràsse e ciànte secolæ de çiprèsso, çéddro e magnòlia, ciù 'n vialétto decoròu con rêuze e çetroìn[3]. Inta sò fórma da giornâ d'ancheu o se svilùppa sôlo a vàlle da vìlla e o l'é stréito tra Córso Solferìn, a Montâ da Madònna da Sanitæ e a Stràdda de Cézare Córte, ma a l'inprinçìpio o l'êa bén bén ciù estéizo inte tùtte e direçioìn. O prìmmo tàggio inta superfìcce do pàrco o l'é stæto quéllo dovûo a l'avertûa da Circonvalaçión de Mónte, ch'o l'à portòu a caciâ zu a vêgia intrâ e a mesciâla ciù a levànte[11], scibén chò-u ciù tànto da sò estensción o s'é pèrso inti ànni trénta do Nêuveçénto, quand'o l'é stæto vendûo in tòcchi pe tiâ sciù de palasìnn-e[3].

A-a giornâ d'ancheu i giardìn gh'àn dôe ìntræ: quélla prinçipâ a l'é lóngo o sò fiànco sùd e a s'avànsa in sce Córso Solferìn, ma gh'é ascì 'n'intrâ in sciô fiànco nòrd, da-arénte a-a vìlla, ch'a s'àrve in sciâ Montâ da Madònna da Sanitæ. O pàrco o l'é dotòu de 'n parchézzo e de 'n'àrea atresâ con di zêughi pe-i figeu.

Into pàrco, ciù da vìlla mæxima, gh'é di âtri cazaménti ascì. Vèrso ponénte se trêuva o za minsonòu palàçio a tréi cién, dêuviòu cómme staçión di Carabinê e in pàrte abandonòu méntre, in sce l'âtro sciànco da vìlla, gh'é 'n cazaménto ciù picìn ch'o l'é a sêde da Crôxe Bleu de Castelétto[8]. Ciù ò mêno a-o céntro do pàrco gh'é pöi a za minsonâ palasìnn-a in stîle liberty, ch'a dêv'êse stæta comiscionâ da l'inpréiza Perón inti prìmmi ànni da sò gestión, òua de propiêtæ pùblica e in concesción a-o tiâtro Càrlo Felîçe scibén ch'a se trêuva inte de pèscime condiçioìn, agravæ da-i fêughi ch'àn interesòu o sò téito de légno, pe sta raxón chi do tùtto aroinòu[12]. In sciâ fìn, da-arénte a l'intrâ sùd, gh'é 'na strutûa picìnn-a dêuviâ da 'n'asocaçión e s'aregórda ancón o tenpiétto, da-o gùsto neoclàscico, fæto inte l'ànno 1821[11].

Nòtte modìfica

  1. 1,0 1,1 Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, p. 2
  2. (IT) Emmina De Negri, Catalogo delle Ville Genovesi, Zêna, Italia Nostra, 1967, pp. 99.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (IT) Universcitæ de Zêna, Villa Gruber De Mari, in sce fosca.unige.it. URL consultòu o 19 lùggio 2022.
  4. (IT) Villa Gruber Edificio Principale, in sce comune.genova.it. URL consultòu o 19 lùggio 2022.
  5. (IT) Villa Gruber Villetta Liberty, in sce comune.genova.it. URL consultòu o 19 lùggio 2022.
  6. (IT) Stazione Carabinieri di Genova Castelletto, in sce indicepa.gov.it. URL consultòu o 19 lùggio 2022.
  7. Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, pp. 2-3
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, p. 3
  9. 9,0 9,1 Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, p. 4
  10. Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, pp. 3-4
  11. 11,0 11,1 Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, p. 1
  12. Villa Gruber già De Mari, 1998, Relazione storico-artistica, pp. 1-2

Bibliografîa modìfica

Âtri progètti modìfica

Ligàmmi de fêua modìfica