Tristan da Cunha

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Tristan da Cunha (Testén da Cônia in zenéize) a l'é 'n'îzoa vulcànica de l'Òcéano Atlantico, a seu capitâle a l'é Edimbûrgo di sètte mâ (Edinburgh of the Seven Seas), ànche s'a l'é dîta ciù senpliceménte Settlement. A l'é pöco ciù d'in grànde schéuggio de 98 chilòmetri quadrâti in mæzo a l'Òcéano Atlàntico meridionâle. A l'é distànte 2.810 chilòmetri da Çitæ do Càppo in Sùd Àfrica e 2.172 da l'îzoa de Sant'Élena. A l'apartêgne a-o teritòio britànico de la da-o mâ de Sant'Élena, Ascensión e Testén da Cônia.

A bandêa de l'îzoa de Tristan da Cunha

A poxiçión de l'îzoa de Tristan da Cunha in sciâ càrta giögràfica

Stöia

L'îzoa a l'êa stæta individoâ pe-a prìmma vòtta do 1506 da-o navegatô portoghéize Tristâo da Cônia ch'o gh'à dæto o nómme ma ch'o no gh'é mànco sbarcòu. O prìmmo sbàrco in scê l'îzoa o l'êa avegnûo dòppo, do 1643, da pàrte de 'na nâve olandéize pe caregâ ægoa e vìveri. Ma no gh'êa 'n pòrto segûo e l'îzoa a no fâva gôa a nisciùn. S'afermâva sôlo, e pe pöco, e nâve baleniére e quélle ch'anàvan pe caregâ e pélle de föche. Do 1815 i Ingléixi divèntan padroìn de l'îzoa fàndo sbarcâ 38 sordàtti e 29 civîli - dêxe éan dònne e dôzze éan figeu - che tiân sciù e prìmme câze. Ma a vìtta a l'êa tròppo dûa. Dòppo doî ànni a nâve ingléize Conqueròr a ripòrta in Gràn Bretàgna squæxi tùtti i abitànti.

O Settlement in sce l'ìzoa

O trézze d'òtobre do 1892 a bòrdo do scìppe Itàlia, ch'o portâva carbón da-a Scòsia a-a Çitæ do Càppo, con sézze òmmi d'equipàggio, sccéuppa 'n'incéndio. A nâve a s'atrovâva in mæzo a l'Òcéano Atlàntico meridionâle. O comandànte zenéize Rolàndo Peràsso o l'ariésce a arenâ a nâve in scî schéuggi de l'îzoa. Tùtti se sarvan e a zenâ do 1893 a nâve Wild Rose i ripòrta a Çitæ do Càppo. Tùtti méno doî camogìn: o Gaitàn Lavarèllo e o Drîa Repétto che s'aferman li pe sénpre. Àivan atrovòu l'amô e àn continoòu a parlâ camogìn e-a mostrâlo a-i seu tànti fìggi. Canpâvan de quéllo che gh'êa: aragóste, pésci e êuve. Inte l'ùrtima goæra l'arcipélago o l'é stæto adeuviòu cómme staçión ràdio da-a Royal Navy.

Do '42 àn mìsso sciù o prìmmo uspiâ da cànpo. A Testén da Cônia gh'é in tùtto éutto cognómmi e doî fàn Lavarèllo e Repétto. O Drîa Repétto o l'à avûo sètte fìggi e-o l'è mòrto in scê l'îzoa do 1911. O Gaitàn Lavarèllo séi fìggi e-o l'é mòrto do 1952. Do 2016 gh'êa 293 abitànti, do 2023 calæ a 238. O prìmmo uspiâ de l'îzoa o l'é stæto costroîo do 1971 e o pòrta o nómme Camogli Hospital, do 2017 n'àn costroîo 'n âtro ciù inportànte o Tristan da Cunha Camogli Hospital in önô e aregòrdo di doî vægi camogìn. O céntro prinçipâ o l'é Edinburgh of the Seven Seas, a lèngoa ofiçiâle a l'é l'ingléize ma se pàrla in dialétto créolo formòu da paròlle ingléixi, italiànn-e, olandéixi, africhén, gaêliche mescciæ a-o camogìn.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Tristan da Cunha

Colegaménti estèrni

• Zòrzo Oddone, Piloe de Zeneize - A stöia de Testén da Cônia, in sce youtube.com. URL consultòu o 26 arvî 2024.
• (EN) Tristan da Cunha - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu o 26 arvî 2024.