Scolopacidae

I Scolopacidi (Scolopacidae Vigors 1825) són 'na famiggia d'öxelli limicoli, pe-a ciù parte d'ægoa - levòu râre eceçioìn, tra quæ a ciù conosciûa a l'é a Becassa. Són öxelli migratoì, de picìnn-a e media dimensción. Àn de spesso sanpe lónghe e becco longo e sotî, ch'o peu êse drîto ò cùrvo; e âe én apisûe. Són öxelli gregâi, levòu tórna a Becassa ch'o l'é 'n öxello solitâio, e de vòtte se riunìscian in gran nùmero in riva a-o mâ.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A Becàssa (Scolopax rusticola)

Géneri e spêce

In Eoröpa a famiggia di Scolopacidi a l'é raprezentâ da 16 géneri: Calidris, Limicola, Tryngites, Philomachus, Lymnocryptes, Gallinago, Limnodromus, Scolopax, Limosa, Numenius, Bartramia, Tringa, Xenus, Actitis, Arenaria, Phalaropus che contegnan 43 spêce, fra e quæ ste chì àn in nomme zenéize:

Nómme comùn	Nómme scentìfico
Spilòrso da Schêuggio	Actitis hypoleicos
Vòrtasàsci	Arenaria interpres
Spilòrso Rósso	Calidris canutus
Spilòrsìn Pigoétto ò Pignoétto	Calidris minuta
Spilòrsìn	Calidris temminckii
Spilòrso Grixón	Calidris ferruginea
Spilòrso scûo	Calidris marittima
Spilòrso do Tri-Tri	Calidris alpina
Spilòrso Picìn	Calidris falcinellus
Spilòrso di Mùtti	Calidris pugnax
Becassìn	Gallinago gallinago
Becassìn Mazéngo	Gallinago media
Becassìn Sórdo	Lymnocryptes minimus
Becàssa	Scolopax rusticola
Becàssa de Mâ	Limosa limosa
Mêzamûza ò Seraoìcco	Numenius phaeopus
Ciûrlòtto	Numenius tenuirostris
Mûzagrànde	Numenius arquata
Spilòrso	Phalaropus tricolor - lobatus - fulicarius
Spilòrso Mou	Tringa erythropus
Spilòrso do cò-cò	Tringa totanus
Spilòrso favé grîxo	Tringa stagnatilis
Spilòrso da gànba lónga	Trihga nebularia
Spilòrso do cû gianco	Tringa ochropus
Spilòrso Femina do cû gianco	Tringa glareola
Spilòrso Seneìn	Xenus cinereus

Becàssa (Scolopax rusticola)

A Becàssa (Scolopax rusticola - Linnaeus 1758; in italian Beccaccia) dîta anche Reginn-a di Bòschi. Öxello masìccio lóngo 35-40 cìtti, co-ina avertûa alâre de 56-60 cìtti; becco grîxo lóngo 6-8 cìtti, euggi grandi spostæ inderê, che ghe perméttan de védde a 360 graddi, anche de neutte; còllo cùrto, âe ariondæ.

O l'é l'ùnico do seu génere ch'o vive inti bòschi. O colòre de ciùmme o l'é mimético, finemente arigòu de grîxo-brùn, acociâ tra e feugge mòrte do razê (sotobòsco), l'é difìçile vèddila; öxello solitaio, o passa o giórno coscì, ascôzo, a-o tramonto a xêua via verso proéi e canpi, pe nutrìse, a fa de lóngo a mæxima rótta.

Difûza in estæ inte Nòrd Eoröpa e Àzia Centrale, a mìgra in aotùnno verso sùd. In Italia a l'arìa tra òtobre-novenbre, a l'é presente inte l'Apenìn Lìgure.

O Scolopax sive gallinago (nº 7) inta Ornithologia de l'Aldrovandi (1613)

Inte ciumme de l'âa, a gh'à 'na particolâ pénna dîta penìn do pitô ch'o l'é uzòu pe-e rifinitûe de precixón inti quaddri.

Scolopax = σκολόπαξ, la Beccaccia in Aristotele; probabilmente da σκόλοψ = qualunque cosa puntuta, specialmente: palo aguzzato, piuolo, ed affine a σκάλλω =io raschio, zappo. Ma forse anche nome straniero, giacchè s'incontrano altre forme, σκολώπαξ ed ασκαλώπας Rusticula, nome della Beccaccia in Plinio (h.n.x, 38. 54) ed anche nel Gesner, nell'Aldrovandi, ecc.; rusticulus = contadinello [..]; diminutivo di rusticus = spettante alla campagna. Evidentemente il Linneo errò, od intese male la parola, scrivendo Rusticola

Becassìn (Gallinago gallinago)

Bécassin inta Histoire naturelle des oiseaux de Buffon

O Becassìn (Gallinago gallinago - Linnaeus 1758; in italiàn Beccaccino) o l'é 'n öxello limicolo de media corporatûa, co-ina lónghessa 28 cìtti, avertûa alâre 40-45 cìtti; de fórma slansâ, e âe én lónghe e apisûe, a testa conpréssa a-i lati. I êuggi spostæ in âto e inderê ghe perméttan 'n'òtima vizoâle. O becco lóngo 75 milìmetri drîto e sotî de cô vèrde-rozòo, sanpe verdexìn, côa a bandêta (ventaglio). O l'à 'na coloraçión mimetica e l'é difiçile véddilo; o dòrso de cô maròn scûo o l'à de righe de cô giànco e de cô néigro dispòste pe-o lóngo; o l'é arigòu e pitetòu de ciæo e scûo spantegòu, a testa de cô crema a l'à dôe righe de cô néigro che vàn da-o becco sôvia l'êuggio finna-o còpusso; atre dôe ciù ciæe sótta l'êuggio; pêto e scianchi són arigæ de có maròn ch'o sfûma into giànco da pansa.

O l'à 'n xêuo carateristico chò-u diferénçia da-i atri do genere Gallinago (Brisson 1760): acociòu ascôzo, se disturbòu o schìta fêua inte 'n xêuo rapido, basso saetante a zig-zag e quæxi a protesta o fa 'n sécco "sgnép"; segóndo 'n etimologia popolâre pe sto verso in vari dialetti o l'é dîto sgneppa, sgneppin, sgneppen.

Öxello migratô o l'é difûzo in tùtti i continenti, levòu Òustràlia e Òceània. O nidìfica inte tundre d'Eoràzia e Nordàmerica.

O triga inti anbienti umidi, padù, ægoa coâ, proei alagæ, smeugge, fóndi fangôzi, dôve o peu infiâ o lóngo becco. O se nùtre de onbrighi, bestiete, larve e molùschi.

Se riconòsce dôe sotospêce: Gallinago e Faeroensis, sôlo a prìmma (Gallinago gallinago) a l'é prezente in Italia, a Faeroensis (Gallinago Faeroensis - Brehm 1831) o l'é endemico de Islanda, Faroer, Orcadi, Shetland, o sverna inte Izoe Britàniche. Gh'é anche o Gallinago delicata, tipicamente americàn, ch'o l'êa a tersa sotospêce ma, da-o 2003, o l'é conscideròu 'na spêce a parte, ciamòu Becassìn de Wilson. O vive in tùtto o Nordamerica, nidìfica da l'Alaska, Canada, e pò-u Streito de Bering, a-a Penîzoa de Ciukci o sverna in Sudamerica.

O Becassìn Eoröpeo o nidìfica da-a Rùscia a-a Scandinàvia, còste Mâ Bàltico, Eoröpa Centrale, o sverna in Eoröpa Meridionâle, in tùtti i pàixi do Mediterànio, Àfrica a Sud do Sahara, quello Àziàtico o nidìfica da Arménia, Iran, Kasakistàn. O svérna da Emiràti Àrabi a Ìndia Nord Ocidentâle.

In Italia o l'é migratô regolare e svernânte. i prìmmi arîvi a meitæ de lùggio quande inte rizæê gh'é ancòn l'ægoa, a fondêa tra setenbre-òtôbre, o ritórno a-i scîti de nidificaçión tra frevâ-màrso. A riproduçión a inìçio arvî: con 4 êuve, incobæ 18 giorni. I polìn mimetici làscian sùbito o nîo, acodîi, xêuan a 3 setemann-e d'etæ.

Becassìn Mazéngo  (Gallinago media)

O Becassìn Mazéngo (Gallinago media - Latham 1787; In Italiàn Croccolone) o l'é scimile a-o becassìn ma o l'é ciù gròsso e tòsso, lóngo 30 cìtti co-ina avertûa alâre de 50 cìttì; o l'à o becco legerménte ciù cùrto, e âe ciù larghe e-e sanpe én ciù lónghe, pêto e scianchi én ciù arigæ de cô néigro; pe cóntra o l'à ciù giànco inta côa e timonêe estèrne. Lê ascì s´o se sénte minaciòu o schìtta inte'n xêuo basso, lénto, retilìnio, sénsa emétte nisciùn verso, pe pösâse tórna in tæra pöco dòppo, e ascóndise ò alontanâse spedîo co-e lónghe sanpe.

O nidìfica in Nord Eoröpa e Àzia Òcidentâle, da Scandinàvia, Pàixi Bàltici, Polònia, Ucraìnn-a e Rùscia finn-a o sciùmme Yenisei. O seu habitat én e praterîe ûmide, e tòrbêe da tundra boscôza e da Taiga. Migratô a lónga distansa, o sverna  in Àfrica Centrâle e Meridionâle. Pâ ch'o fàsse lónghi percórsci sensa sòsta. In Italia o l'é de passo sôlo primaverìle, Màrso-Màzzo, scarso o movimento migratöio a fìn riproduçión,(pòstriprodutivo). Pe-a bonìfica de zöne ûmide o no l'é ciù prezente, o l'é sparîo da Danimàrca, da Germània e da-i Pàixi Bàssi.

Becassìn Sórdo (Lymnocryptes minimus)

Gallinago gallinago e Lymnocryptes minimus inte´n lìbbro do 1921 (The game-birds of India, Burma and Ceylon. Vol. 2)

O Becassìn Sórdo (Lymnocryptes minimus -Brünnich 1764; scinònimo Gallinago gallinula. In Italiàn: Frullino) o l'é l'ûnico do génere Lymnocryptes (Boie 1826) Longo 18 cìtti e co-ina avertûa alâre de 38 cìtti, o l'é o ciù picìn di becassìn. O l'à becco e sanpe cùrte, testa gròssa, vertice scûo con dôe righe de cô crema a-i lati, dòrso scûo con macétte de cô maròn, néigro e fulvo; o l'à e ciùmme  cangiànti, a segónda da lûxe én cô vèrde metalico ò pórpoa, quàttro righe pe-o lóngo de cô giànco pagiæn, vàn da-e spalle a-a côa, pêto e scianchi de cô crema legerménte arigæ de brùn ch'o sfùma into giànco da pansa, becco de cô vèrde-grîxo e néigro in scia  pónta, sanpe cô vèrde-bleu, côa apisûa ciufîto che a bandêta.

O nidìfica tra o 50° e 70° latitudìne Nord, L'areâle de nidìficaçión o va da-a Scandinàvia a-a Siberia orientale (Jacuzia); o sverna in Mediterànio, Nord Àfrica, anche a Sud do Sahara. Médio Òriénte, Sud Est Àziàtico. In Itàlia o l'é migratô e de passo: Seténbre-Òtôbre, e Màrso-Arvî; o svèrna in Âto e Bàsso Tirén, Cianûa Padànn-a, Àto Adriàtico,

O predilìge zöne con pöc'ægoa, o l'à e sanpe cùrte, cómme  pósse d'ægoa coâ. Tipico o mòddo de nutrise: o l'òscilla sciù e zu  ritmicaménte a ògni pàsso, o becco o l'à ancón  ciù rìtmo.

Senpre goardìngo o sta in scî bòrdi de pósse vixìn, a redòsso da vegetaçión; in câxo de pericolo o se sciàca a tæra inmòbile tra féugge varie, erbàsse (poaceae), o confîa in sciô mimetìsmo. O se làscia avixinâ, cómme-o no sentìsse a mêno de'n mêtro, pe xeuâ via scilençiôzo; o fa in bréve xêuo drîto, con zig-zag iniçiâle pe pösâse tórna 50-80 mêtri dòppo. Pe-o seu conportaménto o l'é dîto " Sórdo" e o preferìsce restâ mimetizòu  ciufîto che xoâ, scibén ch'o l'é 'n migratô a lónga distànsa.

Pignoétto ò Spilòrsìn Pignoétto (Calidris minuta)

O Pignoétto ò Spilòrsìn Pignoétto (Calidris minuta - Leisler 1812; in italiàn Gambecchio Comune) o l'é o ciù picìn di limicoli, co-ina lónghessa de 12-14 cìtti, avertûa alâre 28-30 cìtti,

Spilòrsìn Pigoétto ò Pignoétto (Calidris minuta) in xêuo

Àn sanpe cùrte de cô neigro, còrpo alonghîo òrizóntale, tésta grànde, bécco cùrto. In livrea estîva e parte sôvia o pêto én de cô niséua con rigatûe maròn-quæxi néigro, a parte sótta tùtta de cô gianco; in aotùnno o cô niseua o sbiadìsce pe vegnî d'invèrno de cô grîxo con sfumatûe maròn.

Òxello migratô a lónga distansa, o nidìfica inta tùndra d'Eoröpa e Àzia, da-a Scandinàvia a-a Sibéria Òrientâle, o svérna in Àfrica a Sud do Sahara, còste de l'Òcéano Indiàn. Sciammi secondâi svérnan in Mediterànio e Górfo Pérscico.

In Italia o l'é migratô, o svérna in Àto Adriàtico, Toscànn-a, Pólia, Sicìlia e Sardégna.

O Pignoétto o da l'inpresción d'êse pìn de scàgge, in ciù o l'à 'na spêce de "V" de cô giànco in sciô dòrso, ciù evidénte in xêuo.

Spilorsìn (Calidris temminckii)

Spilòrsìn (Calidris temminckii)

O Spilorsìn (Calidris temminckii - Leisler 1842; in italiàn Gambecchio nano). O nómme scentìfico o comémora l'òrnitòlogo òlandéize Coenraad Jacob Temminck. O l'é 'n öxello lóngo 15 cìtti, co-ina avertûa alâre de 31 cìtti. O l'é quæxi pægio a-o pignoétto. In livrea estîva e parti sôvia én de cô grîxo-maròn òpâco con macétte de neigro, pêto de cô maròn con rigatûe maròn scûo, gôa e pansa de cô gianco; in invèrno dòrso e testa de cô maroncìn ciæo, pêto sfumòu de scûo, becco neigro e sanpe de cô giano-verdexìn.

O nidìfica inte palùdde da taiga do Nòrd Eoröpa e Àzia. O svèrna da-o Mediterrànio a l'Àfrica Tropicâle e a l'Àzia Meridionale.

O preferìsce ægoe dôsci. In Italia o l'é de passo iregolâre.

Spilòrso da scheuggio (Actitis hypoleucos)

Spilòrso da Schêuggio (Actitis hypoleucos)

O Spilòrso da Schêuggio (Actitis Hypoleucos Linnaeus 1758; in italiàn Piro-Piro Piccolo) o l'é 'n öxello migratô, lóngo 20-22 cìtti, co-ina avertûa alâre de 32-35 cìtti; a parte sôvia de cô grîxo-maroncin pitetòu de scûo, de sótta gianco; a côa ciù lónga de âe, sanpe cùrte grîxo-verdexìn. Difûzo in Eoröpa, Àzia, o sverna in Àfrica. Quande o camìnn-a o méscia a côa sciù e zu, cómme fàn e balænn-e (Motacilla alba, e a cinerea).

O nidìfica inte zone tenperæ de l'Eorazia, ciù râro inte regioìn do Mediteranio. In Italia o l'é de passo, o nidìfica e o ghe svêrna.

Spilòrso Grixón (Calidris ferruginea)

O Spilòrso Grixón (Calidris ferruginea - Pontoppidan 1763; in italiàn Piovanello o Piovanello Comune) o l'é in öxello lóngo 19 cìtti, co-ina avertûa alâre de 42-44 cìtti. In livrea nuçiâle a parte sôvia a l'é de cô grîxo-maròn pitetòu de maròn scûo, quæxi néigro; testa, gôa e sótta, de cô rósso-món. O becco, de cô néigro, o l'é lóngo e cùrvo in zu. In sciâ fìn da stæ, e parti ch'êan cô rósso-món végnan bén bén amacæ in mòddo iregolâre de cô gianchinàstro. In invèrno a parte de sôvia a l'é de cô grîxo, quella de sótta de cô giànco, ma masche còllo e parte âta do pêto én fineménte pitetæ de cô grîxo ciæo.

Lê ascì in xêuo o gh'à a riga de cô giànco in scê âe e a côa de cô giànco con finâle grîxo.

O nidìfica inta Sibéria Àrtica, o pàssa l'Inverno in Sudàfrica, Sud-Est Aziàtico, Oustralàzia e in numero limitòu in Tunixîa. In Italia o l'é de passo, con brêvi sòste a Salinn-a de Comacchio e fôxe do Metauro.

Spilòrso Rósso (Calidris canutus)

O Spilòrso Rósso (Calidris canutus - Linnaeus 1758; in italiàn Piovanello Maggiore) o l'é in öxello migratô a lónga distansa: into seu viagio da-a tùndra siberiann-a a l'Àfrica, o peu fâ træte ininteròtte bén bén lónghe, anche de quarche migæa de chilòmetri, con poche sòste 

Öxello de media dimensción, lónghessa 24-26 cìtti, avertûa alâre 48-53 cìtti, e carateristiche én o becco cùrto e masiccio, e sanpe cô grîxo-vèrde, coloraçión de ciumme grîxo-ciæo con çéggia e pansa de cô gianchinàstro d'invèrno; in livrea estîva e sampe végnan de cô maròn-scûo quæxi neigro, vértice e dòrso pitetòu de neigro, testa, pêto e pansa de cô fulvo-aranción. Pe-o sotî bòrdo gianco de ciume, pâ ascì ch'o l'àgge e scàgge.

In Italia o l'é de passo, o svèrna in Maròcco e Sudàfrica.

Spilòrso scûo (Calidris maritima)

O Spilòrso Scûo (Calidris maritima - Brunnich 1764; in italiàn Piovanello Violetto) o nidìfica ciù a nord de tùtte e atre spece de Limicoli; o pàssa ciù a setentrión l'inverno ascì.

O l'é 'n öxello tòzzo, de medie dimenscioìn - lóngo 22 cìtti, co-ina avertûa alâre de 42 cìtti. In livrea nuçiale a parte sôvia, a l'é de cô maròn, e ciumme de âe, òrlæ de gianco, én scresiæ de cô quæxi néifro-nisêua-tinta; chêuio sótta de cô gianco, peto e scianchi pitetæ de neigro, becco scûo a base aranción, sanpe curte de cô giano. In invèrno o colôre o l'é ciù unifórme, cô grixo-scûo dòrso e âe, cô grixo-çénie peto e scianchi. L'é pròprio co-a livrea invernâle che e ciumme àn 'n legero lustro de cô viuvetta - da chi o nómme.

L'areale riprodutivo o va da-e izoe artiche do Cànada a-e còste artiche d'Eoröpa e Àzia, e Izoe Spilbergen, Tære de Franz Josef, arcipelago Siberiàn.

Fêua do periodo de nidificaçión, o vìve lóngo e còste rociôze batûe da-a resacca, o frequénta anche e æghe de spiage, e-i lónghi spaççi scovérti da-a bassa marea. Migratô a cùrto raggio, a ciù parte svérnan vixìn, tra a Norvéggia, Îzoe Britàniche. Irlànda, atri lóngo e coste do Bélgio, Òlanda, Frànsa, Nord da Spàgna, Górfo de Biscàgia. Öcaxonâle in Mediterànio, in Italia bén bén râro, quarche öxello izolòu de sémme in çénto.

O se nùtre de bestiête mæn, moluscchi e crostacei picìn.

Vòrtasàsci (Arenaria interpres)

O Vòrtasàsci (Arenaria interpres - Linnaeus 1758; in italiàn Voltapietre) o l'é 'n öxello tòsso lóngo 22-24 cìtti, co-ina avertûa alâre de 55-57 cìtti, becco grîxo scûo, cònico, lóngo 2-2,5 cìtti e legermente giòu in sciù; sanpe cùrte de cô aranción; in livrea riprodutîva o l'à a parte sôvia de cô fulvo-aranción con macce de neigro, testa de cô gianco con 'na riga de neigro che da sótta l'éuggio a fórma 'n colæn ch'o s'alàrga a bavæn in sciù peto, levòu dôe macétte de cô gianco a-i lati; de sótta o l'é tùtto gianco. In invèrno èn ciù scûi: testa de cô maròn dòrso brùn scûo amaciòu de neigro, mantégnan in sciù peto a maccia de cô neigro.

Öxello migratô a lónga distansa, o nidìfica a Nòrd do sciusciantêximo paralelo lóngo e còste d'Eoröpa e l'Àzia, o svérna da-a Danimàrca a-a Penizoa Ibérica, còste Atlàntiche de l'Àfrica. In Italia o l'é de passo, quelli da Siberia, pöchi ghe svérnan, Âto Adriàtico, Sardégna, Sicìlia. Inta Liguria o s'atreuva de sémme in çénto:

Migratore, compare durante i passi di aprile–maggio (il più consistente e regolare) e di settembre-ottobre. Occasionalmente svernante. Durante il quinquennio della ricerca, sono emersi dati relativi a due avvistamenti: un individuo nel 1997 e 2 nel 1998. [..] Nell'Atlante degli uccelli svernanti, il Voltapietre è stato osservato in tre occasioni con un numero complessivo di 4 individui nelle zone costiere del Ponente e del Levante ligure.

A buca d'a rivaira Nervia a l'é üna d'ê poche che, in tüta a Ligüria, i l'àn sarvau caiche tocu de natüra [..] De gran reciàmu aiscì a presensa de gaglinete, migravui e svernanti, o de mangiapauta, ch'i s'atröva int'i pochi posti zerbi, cume [..] u Giairin (Arenaria interpres), u Becaçin (Galinago galinago) e autri ancu'

O gîa co-o becco prie e sasci pe çercâ insetti e invertebræ che gh'é sótta, da chi o nómme.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons
• Wikispecies

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Scolopacidae
• Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Scolopacidae