Prîa do Dolmen

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Prîa do Dòlmen a l'é 'n magheu scitoòu into Pàrco Naturâle Regionâle do Béigoa, in provìnsa de Sànn-a, ch'o consèrva 'n inportànte patrimònio de incixoìn rupèstri.

O conplèsso, ch'o fa pàrte de prîe incîze de Ca do Che, o se lêva sôvia 'n'artûa vixìn a 'n riàn perénne e-o se svilùppa in sce 'n grùppo de ciàppe de scìsto disgregæ. Pâ chò-u scîto o fésse da santoâio inti ténpi antîghi e ch'o fîse veneròu in asociaçión a-o cùlto di fùrmini, che probabilménte corpîvan quésta prîa in particolâ. Tâ peculiaritæ a se consèrva fòscia inta toponomàstega da pròscima Ròcca do Trón, ch'a poriéiva êse stæta temûa e consciderâ sâcra pe-a sò capaçitæ de atirâ i fùrmini.

O vâno do dòlmen o l'é stæto ricavòu da 'na formaçión naturâle e-a ciù pàrte de incixoìn a l'é stæta ezegoîa in sciâ fàccia rivòlta Nòrd, ch'a l'apâ quìndi rìcca de ségni de spésso mìssi un de d'âto a l'âtro. E tràcce ciù antîghe són stæte datæ a-o perîodo tra l'Etæ do Ràmmo e l'Etæ do Brónzo, ma divèrsi motîvi trêuvan analogîe za co-a cultûa do Vâzo a Bócca Quadrâta into Neolìtico de Mêzo.

E incixoìn

In sciâ Prîa do Dòlmen se trêuva divèrse tràcce do tîpo di polissoir, comùn a âtri scîti do mónte Béigoa e no sôlo, sàiva a dî sórchi inpiêgæ pe afiâ instruménti de prîa ò de metàllo. Infæti, l'àrea do mónte Béigoa a l'é stæta atîva into Neolìtico pe-a lavoraçión da serpentinìte, comuneménte dîta prîa vèrde, pe prodûe àsce, ascétte, sàppe e picoìn de particolâ prêgio. E prîe vèrdi louæ in sciô mónte Béigoa into Neolìtico àn gödûo de ànpia difuxón, tànto che són stæte ritrovæ in scîti archiològichi da-a Scòsia a-a Bulgarîa.

Prîa sôvia o dolmen con ségni de polissoir e micro-copélle. Carmelo Prestipino i à acostæ a quélli do nuraghe de Sa Mandra Manna in Sardégna, che remóntan a l'etæ do Ràmmo
Ezenplâri de prîe vèrdi louæ in sciô mónte Béigoa into Neolìtico, conservæ into Musêo de Archiologîa Lìgure a Pêgi

E incixoìn ciù antîghe pàn êse quélle a scâ, che Adolfo Zavaroni e Stefano Mezzani, into sò artìcolo Iscrizioni in antico ligure e simboli sulla Roccia del Dolmen nel Parco del Beigua, intèrpretan cómme o scìnbolo da montâ de ànime di mòrti da l'oltretónba pe-a rinàscita. Do rèsto a scâ a l'é stæta into contèsto sâcro de divèrse cultûe a raprezentaçión da comunicaçión do móndo terén con quélli ìnfero e celèste. A prescìnde da sò ezegêxi, i mæximi motîvi a scâ in sciâ Prîa do Dòlmen se pêuan trovâ za into repertöio da teràggia do Neolìtico de Mêzo in Ligùria (6900-6500 a.C.).

Incixoìn a scâ e âtri grafîti in sciâ Prîa do Dòlmen
Incixoìn a scâ e crôxe in sciâ Prîa do Dòlmen
Vâzo con motîvi a scâ do Neolìtico de Mêzo, conservòu into Musêo de Archiologîa Lìgure a Pêgi
Vâzo con motîvi a scâ do Neolìtico de Mêzo, conservòu into Musêo de Archiologîa Ligùre a Pêgi

(EN) «The ladder motif finds occurrences in religious belief and practices of nearly all religion and is essentially associated with death rituals as symbolic prop for the soul to gain ascendency to heaven»	(LIJ) «O motîvo a scâ o trêuva ricorénse into créddo religiôzo e-e pràtiche de squæxi tùtte e religioìn e-o l'é fondamentalménte asociòu co-i ritoâli fùnebri, cómme 'n arénbo scinbòlico pe l'ànima pe goâgnâ a montâ in çê»
(Ajit Kumar, An appraisal of ladder symbolism with special reference to rock-art)

In sciâ fàccia rivòlta Nòrd se peu òservâ, tra-e âtre, numerôxe incixoìn a crôxe, a quæ abondànsa a l'é stæta interpretâ da dötréi studiôxi cómme o tentatîvo de conversción do scîto pagàn a-o crestianêximo. A ògni mòddo, segóndo o stùddio sôvia mensonòu de Zavaroni e Mezzani, i ségni crôxifórmi sàivan pe cóntra a senplificaçión di ségni antropomòrfi "a phi", ö sæ o scìnbolo de 'n dîo cìclico de l'univèrso. O mæximo artìcolo o l'identìfica pe de ciù 'n ségno, da Carmelo Prestipino ritegnûo de 'na bànsa medievâle, cómme a raprezentaçión ciù antîga de 'na divinitæ ch'a tégne 'n câdión co-o lìquido da fecondaçión universâle.

A fàccia rivòlta Nòrd da Prîa do Dòlmen
A-o çéntro, l'incixón ch'a l'é stæta interpretâ cómme 'na bànsa medievâle ò 'n dîo ch'o tégne 'n câdión

A fàccia rivòlta a Sùd pe cóntra a l'é pövia de incixoìn, ciù superficiâli e mêno evidénti, e-a móstra sôlo ræi ségni a fî che pàn conpónn-e de série de crôxifórmi, fòscia da-o scignificâto antropomòrfo. L'asénsa de âtre incixoìn a poriéiva êse motivâ co-o fæto che quésta fàccia a fîse destrània a-o contèsto religiôzo do scîto ò pe cóntra consciderâ inviolàbile.

A fàccia rivòlta a Sùd da Prîa do Dòlmen
Detàggio de incixoìn crôxifórmi in sciâ fàccia rivòlta a Sùd
Datàggio de incixoìn arbaletifórmi (a fórma de balèstra) sótta a fàccia rivòlta a Sùd do Dòlmen

In sciâ superfìçie rivòlta a Èst do magheu ciù incîzo do conplèsso do dòlmen se peu òservâ 'n'incixón bén vixìbile ch'a ricôre in sciâ Prîa Scrîta e che Zavaroni e Mezzani àn interpretòu cómme 'n'âtra aluxón a 'n dîo cìclico. O sogètto o sàiva dónca o dîo senior equivalénte do româno Vertumnus ò o dîo iunior luminôzo e marçiâle, seu servitô: a figûa a sàiva pe de ciù da lêze cómme 'n ligàmme pe-a pòula druit "o giâ", méntre pöco sôvia 'n ségno ciù lêgio o scignifichiæ atia "ch'o ritórne" ò "che ti ritórni" (conzontîvi d'ezortaçión).

Incixoìn in sciâ fàccia rivòlta a Èst: o grànde scìnbolo a-o çéntro o l'é stæto asociòu a 'n dîo cìclico
Ùnn-a de fàcce do câdión de Gundestrup, trovòu inte 'n scîto cèltico in Danimàrca: segóndo Zavaroni e Mezzani, o dîo co-a rêua (Taranis) o sàiva defæti o dîo cìclico senior e-o zoêno a mancìnn-a o dîo marçiâle iunior

A Prîa Pilar vixìn a-o scîto da Prîa do Dòlmen

A èst do conplèsso do dòlmen, óltre di âtri magheu disgregæ, se trêuva a Prîa Pilar, 'na ciàppa a-o livèllo do terén coscì dîta da-o nómme do seu scrovitô e caraterizâ da-a prezénsa de 'n canâ incîzo in sciâ superfìçie. O sórco coscì òtegnûo o pâ finalizòu a arechéugge l'ægoa de 'na vivàgna picìnn-a ch'a sciòrte pöco sôvia, fòscia uzâ into pasòu pe-a divinaçión. Vixìn a-o canâ se svilùppa divèrse incixoìn, tra-e quæ coppèlle, crôxe e série de crôxifórmi scìmili a quélle da fàccia do dòlmen rivòlta a Sùd.

Bibliografîa

(IT) Carmelo Prestipino, Alla scoperta delle rocce incise nel geoparco del Beigua (PDF), in sce parcobeigua.it.
(IT) Adolfo Zavaroni e Stefano Mezzani, Iscrizioni in antico ligure e simboli sulla Roccia del Dolmen nel Parco del Beigua, in sce academia.edu.
(EN) Ajit Kumar, An Appraisal of ladder symbolism with special reference to rock-art, in sce academia.edu.

Âtri progètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Prîa do Dolmen