Wikipedia

Munte de San Pêru

mùnte de Preàrpi Lìgüri
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietàe tuiranìna

U Mùnte de Sàn Pêru, cunusciüu ascì cu-u nòmme de Mùnte Varatèlla (Monte San Pietro o Monte Varatella inta tuponumàstica ufisià), u l'è in mùnte da cadéna de Preàrpi Lìgüri ch'u rìva a in'artéssa de 891 métri srua u livèllu du mà.

Mùnte de Sàn Pêru
U Mùnte de Sàn Pêru miràu d'inta Bràia, a Tuiràn
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Sann-a
Comùn Tuiràn
Altéssa891 m s.l.m.
Cadénn-aÀrpi
Cordinæ44°08′54.23″N 8°11′42.32″E
Màppa de localizaçión
Màppa de localizaçión: Liguria
Mùnte de Sàn Pêru
Mùnte de Sàn Pêru
Dæti SOIUSA
Grànde PàrteÀrpi de Punènte
Grànde setôÀrpi de Süd-Òvest
SeçiónÀrpi Lìgüri
SotoseçiónPreàrpi Lìgüri
SupergrùppoCadéna Sèttepai-Cârmu-Armétta
GrùppoGrüppu du Mùnte Cârmu
SotogrùppoCustéra du Mùnte Cârmu
CòdiceI/A-1.I-A.2.a

Geugrafìa

modìfica
  •  
    U mùnte miràu d'inta stràdda pè u Zùvu
  •  
    Vìsta da-i prài de Sàn Perìn, a Buisàn
  •  
    I scöji du mùnte mirài d'in sìmma
  •  
    A Rivêra tra a Prêa e u Burghéttu, mirà d'intu Mùnte de Sàn Pêru

U Mùnte de Sàn Pêru u se tröva intu teritòriu du cumün de Tuiràn, da vexìn a-i cunfìn cun quéllu de Buisàn. U se tröva a punènte du Mùnte Raviné (1061 m) e, cùmme stu lì, u fà pàrte d'ina cadèna ch'a se destàcca da-u Mùnte Cârmu (1389 m) pè carà dùnca vèrsu u mà.

U mùnte, mésciu cumm'ina spéce de prumuntòriu du Raviné vèrsu punènte, u l'è furmàu inta sö pàrte ciü âta da in gràn scöju, cun di âti bâsi e straciùngi in se rìve de mezugiùrnu e de punènte[1], mèntre in sa sìmma u l'è ciütòstu cianéllu, cuèrtu da prài e ascì di èrburi[2].

Stòria

modìfica

«Monte in guardia
a Ciartossini santi
mira pianure
e bel castel de Lodano»

(Anònimu, La raxone de la Pasca [...], 1473)
 
Pier Maria Gropallo, Delineazione de territorii de confini di Boissano, Toirano e Giustenesi della Pietra, con quelli di Bardeneto di Zuccarello et il territorio del signor marchese di Carpe e Balestrino fatta a 20 ottobre 1655, detàju du Monte Sanpiero

Nòmme

modìfica

U nòmme du Mùnte de Sàn Pêru u végne da-a prezènsa de l'abasìa benedetìna in sa sö sìmma, che zà inte mensiùi ciü antìghe, cùmme prezèmpiu in àttu du Liber Instrumentorum Episcoporum Albinganensium du prìmmu de màzzu du 1233, a l'éra ciamà "Sàn Pêru du Mùnte" (Sancti Petri de Monte). In particulà, int'in âtru papé du Liber du 7 de mârsu du 1238, u l'è adueràu pè nòmme intréu quéllu de Monte Varatelle, a testimuniànsa de l'antìga cunsciderasiùn de "u Mùnte da Valà du Varatèlla"[3], cuscì cùmme u Monte Varacelle a-u 14 de frevà du 1284[4]. Mensiùi scìmili i se tröva tra i àtti du cartâriu de l'abasìa, scibèn che, sruatüttu pè quélle ciü antìghe, i sùn cunusciüe nummà pè de trascrisiùi ciü resènti, cu-i scrìti uriginâli ch'i se sùn pèrsi. Tra e mensiùi intu cartâriu, a ciü véggia a l'è du 29 de setèmbre du 1076, cùmme Monte Varatella, e a segùnda, du 30 de lüju du 1122, cùmme Monte super Varatella, dùnca pròpriu "Mùnte in sa Varatèlla"[5].

Fàiti

modìfica

U Mùnte de Sàn Pêru u l'è liàu in mòddu strèitu a l'abasìa ch'a ghe stà in sìmma, ch'a gh'à dàitu u nòmme, fundà du 773[6] o du 775[7] e in funsiùn fin'a-u 1495, quându i frâti i se sùn mesciài inta növa certùssa a-u fùndu da valà[8]. Però, i ghe sùn ascì de testimuniànse de frequentasiùi ciü antìghe, liàe a-a descuvèrta, inte l'ucaxiùn di scâvi du 1934, de rèsti de maùi e de tégule de stàmpu rumàn vixìn a-a gêxa[9]. De ciü, l'è puscìbile che prìmma da fundasiùn de l'abasìa u mùnte u fùsse zà frequentàu da di eremìtti, che ciü avànti i se sarêa asuciài inta vìtta munàstica[10][11].

Pòsti de interèsse

modìfica

Architetüre

modìfica
  •  
    L'abasìa de Sàn Pêru
  •  
    A crùxe

In sa vètta du Mùnte de Sàn Pêru a se tröva a famùza abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla o a-u Mùnte, ch'a l'è tra e custrusiùi ciü antìghe da vàlle scicùmme, dàndu amèntu a-a tradisiùn lucâle, a remunterêa a-u perìudu du Càrlu Màgnu. A ògni mòddu, e prìmme testimuniànse scrìte i permétte de dâghe ina datasiùn següra zà a prìmma de l'ànnu mìlle. Aministrà a l'inprensìpiu da-i frâti benedetìn, du 1313 a l'è pasà a-i certuzìn che però, du 1495, i sùn andàiti a stà inta növa certùssa a-u fùndu da valà. A véggia abasìa a l'à cuscì pèrsu a sö impurtànsa, però sènsa ése mâi abandunà du tüttu. Ancù a-a giurnà d'ancöi, u giùrnu de Sàn Pêru, inti prài in sìmma a-u Mùnte de Sàn Pêru se tégne ina fèsta mensunà e, ina vòta ògni sìnqu'àgni, a ghe mùnta da-u bùrgu ina gràn prucesiùn, pasàndu pè l'antìga stràdda da sà[12][13].

Intu pràu davànti a l'abasìa, afacià in sa vàlle e u mà, a gh'è ina crùxe de fèru, regalà du 1896 a-a cumünitàe da-u Pietro Igino Mainero, scìndicu de Tuiràn. Chi, segùndu a tradisiùn, intu giùrnu da fèsta a se tégne a benedisiùn da valà, fàita cu-a relìquia di vìnculi de Sàn Pêru[14].

Natüra

modìfica

U Mùnte de Sàn Pêru u l'è cumprèzu intu scìtu d'interèsse cumünitâriu lìgüre Mùnte Raviné - Ròcca Barbéna, regiùn scìmile a quélla prutètta ascì da l'àrea pruvinciâle Âta Valà du Varatèlla. Sti chi i sùn di scìti cu-a prezènsa de impurtànti fenòmeni càrsici scavài inte l'elemèntu geulògicu de "Dulòmie de Sàn Pêru a-u Mùnte", cu-u carsìsmu ch'u l'è chi in elemèntu de prêxu ascì da-u pùntu de vìsta biulògicu. Tra e ciànte, in se rìve sécche e inti scajarèi, u ghe crésce in gràn nümeru de urchidêe, ma ascì de spéce ràire e prutètte, cùmme Lilium pomponium, Helianthemum lunulatum, a gensiâna lìgüre e a campanùla de Savùna. E caraterìstiche da regiùn i l'àn fàita vegnì in pòstu impurtànte pè i oxèi, cu-a prezènsa fìna de cârche qualitàe d'àquila e de fàrcu[15][16][17].

Cumünicasiùi

modìfica
  •  
    U senté tra u Zùvu e Sàn Pêru
  •  
    L'inprensìpiu du senté pè Sàn Pêru, a Dâri
  •  
    U vìa pè Sàn Pêru a-a Burdunàira
  •  
    U cartéllu dund'i tàcca i sentèi ch'i câra inta Vàlle

A-u Mùnte de Sàn Pêru se ghe pö rivà pè de vìe diferènti[1]: a ciü impurtànte, scìmile pè percùrsu a l'antìga vìa da sà pè a Bùrmia, a l'è quélla ch'a và d'in Tuiràn fin'a-u Zùvu, ch'a rìva in su ciàn de l'abasìa da-u fiàncu du mùnte giràu vèrsu u mà, muntàndu da-u scajarèu inta regiùn cunusciüa cùmme a Burdunàira[13][18]. Stu senté chi u l'è cumprèzu intu percùrsu de cuscì dìte "Tère Âte", drèntu a-a sö segùnda tàppa[19]. Dapöi i ghe sùn di âtri sentèi ciü picenìn: vèrsu nòrd-èst i mêna quélli pè Péja e pè a sìmma du Raviné, a punènte u gh'è pè cùntru u cuscì dìtu "senté di dâini". Stu chi u cumènsa d'intu ciasà de gròtte e de lì u mùnta fìna a sùtta u scöju du Mùnte de Sàn Pêru, dùnde se rìva giràndughe a-u reùndu pè u valùn da Vàlle o rampignànduse drìti vèrsu a vètta[20]. A stu lì se ghe zùnze ascì in âtru senté ch'u se destàcca, a-u fùndu du valà, da-a vìa da Vàlle, muntàndu dùnca sciü pè i Ratairöi.

U gràn scöju du Mùnte de Sàn Pêru e i âtri ciü picenìn in se sö rìve i sùn stàiti esplurài fìna da-i àgni Trènta p'arvìghe de vìe pè a rampignà spurtìva[21]. D'ancöi u ghe n'è in sèrtu nümeru in funsiùn a-i pèi du mùnte, intu valùn du Riàn Vêru, d'atàccu a-e gròtte, mèntre da-e âtre pàrte u l'è vietàu rampignâse scicùmme i sùn di scìti dund'i nìa de qualitàe prutètte d'oxèi[22].

Nòtte

modìfica
  1. ↑ 1,0 1,1 (IT) Vittorio Cesa de Marchi, Le Palestre calcaree delle Prealpi Liguri, Potenziamento alpinistico dell'Impero, in Alpinismo, IX, n. 7, Türìn, CAI, Lüju 1937, p. 153.
  2. ↑ (IT) Monte Ravinét - 1057 m; Monte Varatella - 890 m, in sce appenninista.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  3. ↑ Ciciliot, 2015, p. 7
  4. ↑ Ciciliot, 2015, p. 8
  5. ↑ Ciciliot, 2015, p. 9
  6. ↑ Beltrutti, 1982, p. 17
  7. ↑ (IT) P. Enrico del SS. Sacramento, Cenni storici e memorie della città di Loano dai suoi primordii fino ai tempi moderni, Zéna, Tipografia della Gioventù, 1879, p. 13.
  8. ↑ Beltrutti, 1982, p. 59
  9. ↑ (IT) Debora Zampedri, La chiesa di San Pietro in Varatella ed il mito dello sbarco del Principe degli Apostoli in Liguria, Zéna, Tézi de Làurea, 2021, p. 15.
  10. ↑ (IT) Antonio Arecco, La diocesi di Albenga-Imperia e i suoi vescovi: storia della Chiesa ingauna dalle origini all'inizio del Quattrocento, Arbénga, Tipolitografia Bacchetta, Dixèmbre 2003, p. 67.
  11. ↑ Beltrutti, 1982, p. 15
  12. ↑ (IT) Abbazia di San Pietro nei Monti, in sce comune.toirano.sv.it. URL consultòu o 24 zùgno 2023.
  13. ↑ 13,0 13,1 (IT) Via per San Pietro, in sce toiranogrotte.it. URL consultòu o 24 zùgno 2023.
  14. ↑ (IT) Via per San Pietro, in sce toiranogrotte.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  15. ↑ (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 18 zenâ 2023.
  16. ↑ (EN) Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 18 zenâ 2023.
  17. ↑ (IT) Area protetta Provinciale Alta Val Varatella, in sce provincia.savona.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  18. ↑ (IT) Monte Varatèlla 891 m - "Sentiero Storico", in sce gambeinspalla.org. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  19. ↑ (IT) Sentiero delle Terre Alte, in sce cailoano.com. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  20. ↑ (IT) Monte Varatella (891m, Sentiero dei Daini), in sce parodivalter.com. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  21. ↑ (IT) Vittorio Cesa de Marchi, Le Palestre calcaree delle Prealpi Liguri, Potenziamento alpinistico dell'Impero, in Alpinismo, IX, n. 7, Türìn, CAI, Lüju 1937, pp. 153-155.
  22. ↑ (IT) A.S.D. Climbers Toirano - Arrampicata, in sce climberstoirano.it. URL consultòu o 202-06-11.

Bibliugrafìa

modìfica

Âtri prugètti

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Munte_de_San_Pêru&oldid=247634"