Munte de San Pêru

mùnte de Preàrpi Lìgüri
AR
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietàe tuiranìna

U Mùnte de Sàn Pêru, cunusciüu ascì cu-u nòmme de Mùnte Varatèlla (Monte San Pietro o Monte Varatella inta tuponumàstica ufisià), u l'è in mùnte da cadéna de Preàrpi Lìgüri ch'u rìva a in'artéssa de 891 métri srua u livèllu du mà.

Mùnte de Sàn Pêru
U Mùnte de Sàn Pêru miràu d'inta Bràia, a Tuiràn
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Sann-a
Comùn Tuiràn
Altéssa891 m s.l.m.
Cadénn-aÀrpi
Cordinæ44°08′54.23″N 8°11′42.32″E
Màppa de localizaçión
Màppa de localizaçión: Liguria
Mùnte de Sàn Pêru
Mùnte de Sàn Pêru
Dæti SOIUSA
Grànde PàrteÀrpi de Punènte
Grànde setôÀrpi de Süd-Òvest
SeçiónÀrpi Lìgüri
SotoseçiónPreàrpi Lìgüri
SupergrùppoCadéna Sèttepai-Cârmu-Armétta
GrùppoGrüppu du Mùnte Cârmu
SotogrùppoCustéra du Mùnte Cârmu
CòdiceI/A-1.I-A.2.a

Geugrafìa

modìfica

U Mùnte de Sàn Pêru u se tröva intu teritòriu du cumün de Tuiràn, da vexìn a-i cunfìn cun quéllu de Buisàn. U se tröva a punènte du Mùnte Raviné (1061 m) e, cùmme stu lì, u fà pàrte d'ina cadèna ch'a se destàcca da-u Mùnte Cârmu (1389 m) pè carà dùnca vèrsu u mà.

U mùnte, mésciu cumm'ina spéce de prumuntòriu du Raviné vèrsu punènte, u l'è furmàu inta sö pàrte ciü âta da in gràn scöju, cun di âti bâsi e straciùngi in se rìve de mezugiùrnu e de punènte[1], mèntre in sa sìmma u l'è ciütòstu cianéllu, cuèrtu da prài e ascì di èrburi[2].

«Monte in guardia
a Ciartossini santi
mira pianure
e bel castel de Lodano»

(Anònimu, La raxone de la Pasca [...], 1473)
 
Pier Maria Gropallo, Delineazione de territorii de confini di Boissano, Toirano e Giustenesi della Pietra, con quelli di Bardeneto di Zuccarello et il territorio del signor marchese di Carpe e Balestrino fatta a 20 ottobre 1655, detàju du Monte Sanpiero

U nòmme du Mùnte de Sàn Pêru u végne da-a prezènsa de l'abasìa benedetìna in sa sö sìmma, che zà inte mensiùi ciü antìghe, cùmme prezèmpiu in àttu du Liber Instrumentorum Episcoporum Albinganensium du prìmmu de màzzu du 1233, a l'éra ciamà "Sàn Pêru du Mùnte" (Sancti Petri de Monte). In particulà, int'in âtru papé du Liber du 7 de mârsu du 1238, u l'è adueràu pè nòmme intréu quéllu de Monte Varatelle, a testimuniànsa de l'antìga cunsciderasiùn de "u Mùnte da Valà du Varatèlla"[3], cuscì cùmme u Monte Varacelle a-u 14 de frevà du 1284[4]. Mensiùi scìmili i se tröva tra i àtti du cartâriu de l'abasìa, scibèn che, sruatüttu pè quélle ciü antìghe, i sùn cunusciüe nummà pè de trascrisiùi ciü resènti, cu-i scrìti uriginâli ch'i se sùn pèrsi. Tra e mensiùi intu cartâriu, a ciü véggia a l'è du 29 de setèmbre du 1076, cùmme Monte Varatella, e a segùnda, du 30 de lüju du 1122, cùmme Monte super Varatella, dùnca pròpriu "Mùnte in sa Varatèlla"[5].

U Mùnte de Sàn Pêru u l'è liàu in mòddu strèitu a l'abasìa ch'a ghe stà in sìmma, ch'a gh'à dàitu u nòmme, fundà du 773[6] o du 775[7] e in funsiùn fin'a-u 1495, quându i frâti i se sùn mesciài inta növa certùssa a-u fùndu da valà[8]. Però, i ghe sùn ascì de testimuniànse de frequentasiùi ciü antìghe, liàe a-a descuvèrta, inte l'ucaxiùn di scâvi du 1934, de rèsti de maùi e de tégule de stàmpu rumàn vixìn a-a gêxa[9]. De ciü, l'è puscìbile che prìmma da fundasiùn de l'abasìa u mùnte u fùsse zà frequentàu da di eremìtti, che ciü avànti i se sarêa asuciài inta vìtta munàstica[10][11].

Pòsti de interèsse

modìfica

Architetüre

modìfica

In sa vètta du Mùnte de Sàn Pêru a se tröva a famùza abasìa de Sàn Pêru in Varatèlla o a-u Mùnte, ch'a l'è tra e custrusiùi ciü antìghe da vàlle scicùmme, dàndu amèntu a-a tradisiùn lucâle, a remunterêa a-u perìudu du Càrlu Màgnu. A ògni mòddu, e prìmme testimuniànse scrìte i permétte de dâghe ina datasiùn següra zà a prìmma de l'ànnu mìlle. Aministrà a l'inprensìpiu da-i frâti benedetìn, du 1313 a l'è pasà a-i certuzìn che però, du 1495, i sùn andàiti a stà inta növa certùssa a-u fùndu da valà. A véggia abasìa a l'à cuscì pèrsu a sö impurtànsa, però sènsa ése mâi abandunà du tüttu. Ancù a-a giurnà d'ancöi, u giùrnu de Sàn Pêru, inti prài in sìmma a-u Mùnte de Sàn Pêru se tégne ina fèsta mensunà e, ina vòta ògni sìnqu'àgni, a ghe mùnta da-u bùrgu ina gràn prucesiùn, pasàndu pè l'antìga stràdda da sà[12][13].

Intu pràu davànti a l'abasìa, afacià in sa vàlle e u mà, a gh'è ina crùxe de fèru, regalà du 1896 a-a cumünitàe da-u Pietro Igino Mainero, scìndicu de Tuiràn. Chi, segùndu a tradisiùn, intu giùrnu da fèsta a se tégne a benedisiùn da valà, fàita cu-a relìquia di vìnculi de Sàn Pêru[14].

U Mùnte de Sàn Pêru u l'è cumprèzu intu scìtu d'interèsse cumünitâriu lìgüre Mùnte Raviné - Ròcca Barbéna, regiùn scìmile a quélla prutètta ascì da l'àrea pruvinciâle Âta Valà du Varatèlla. Sti chi i sùn di scìti cu-a prezènsa de impurtànti fenòmeni càrsici scavài inte l'elemèntu geulògicu de "Dulòmie de Sàn Pêru a-u Mùnte", cu-u carsìsmu ch'u l'è chi in elemèntu de prêxu ascì da-u pùntu de vìsta biulògicu. Tra e ciànte, in se rìve sécche e inti scajarèi, u ghe crésce in gràn nümeru de urchidêe, ma ascì de spéce ràire e prutètte, cùmme Lilium pomponium, Helianthemum lunulatum, a gensiâna lìgüre e a campanùla de Savùna. E caraterìstiche da regiùn i l'àn fàita vegnì in pòstu impurtànte pè i oxèi, cu-a prezènsa fìna de cârche qualitàe d'àquila e de fàrcu[15][16][17].

Cumünicasiùi

modìfica

A-u Mùnte de Sàn Pêru se ghe pö rivà pè de vìe diferènti[1]: a ciü impurtànte, scìmile pè percùrsu a l'antìga vìa da sà pè a Bùrmia, a l'è quélla ch'a và d'in Tuiràn fin'a-u Zùvu, ch'a rìva in su ciàn de l'abasìa da-u fiàncu du mùnte giràu vèrsu u mà, muntàndu da-u scajarèu inta regiùn cunusciüa cùmme a Burdunàira[13][18]. Stu senté chi u l'è cumprèzu intu percùrsu de cuscì dìte "Tère Âte", drèntu a-a sö segùnda tàppa[19]. Dapöi i ghe sùn di âtri sentèi ciü picenìn: vèrsu nòrd-èst i mêna quélli pè Péja e pè a sìmma du Raviné, a punènte u gh'è pè cùntru u cuscì dìtu "senté di dâini". Stu chi u cumènsa d'intu ciasà de gròtte e de lì u mùnta fìna a sùtta u scöju du Mùnte de Sàn Pêru, dùnde se rìva giràndughe a-u reùndu pè u valùn da Vàlle o rampignànduse drìti vèrsu a vètta[20]. A stu lì se ghe zùnze ascì in âtru senté ch'u se destàcca, a-u fùndu du valà, da-a vìa da Vàlle, muntàndu dùnca sciü pè i Ratairöi.

U gràn scöju du Mùnte de Sàn Pêru e i âtri ciü picenìn in se sö rìve i sùn stàiti esplurài fìna da-i àgni Trènta p'arvìghe de vìe pè a rampignà spurtìva[21]. D'ancöi u ghe n'è in sèrtu nümeru in funsiùn a-i pèi du mùnte, intu valùn du Riàn Vêru, d'atàccu a-e gròtte, mèntre da-e âtre pàrte u l'è vietàu rampignâse scicùmme i sùn di scìti dund'i nìa de qualitàe prutètte d'oxèi[22].

  1. 1,0 1,1 (IT) Vittorio Cesa de Marchi, Le Palestre calcaree delle Prealpi Liguri, Potenziamento alpinistico dell'Impero, in Alpinismo, IX, n. 7, Türìn, CAI, Lüju 1937, p. 153.
  2. (IT) Monte Ravinét - 1057 m; Monte Varatella - 890 m, in sce appenninista.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  3. Ciciliot, 2015, p. 7
  4. Ciciliot, 2015, p. 8
  5. Ciciliot, 2015, p. 9
  6. Beltrutti, 1982, p. 17
  7. (IT) P. Enrico del SS. Sacramento, Cenni storici e memorie della città di Loano dai suoi primordii fino ai tempi moderni, Zéna, Tipografia della Gioventù, 1879, p. 13.
  8. Beltrutti, 1982, p. 59
  9. (IT) Debora Zampedri, La chiesa di San Pietro in Varatella ed il mito dello sbarco del Principe degli Apostoli in Liguria, Zéna, Tézi de Làurea, 2021, p. 15.
  10. (IT) Antonio Arecco, La diocesi di Albenga-Imperia e i suoi vescovi: storia della Chiesa ingauna dalle origini all'inizio del Quattrocento, Arbénga, Tipolitografia Bacchetta, Dixèmbre 2003, p. 67.
  11. Beltrutti, 1982, p. 15
  12. (IT) Abbazia di San Pietro nei Monti, in sce comune.toirano.sv.it. URL consultòu o 24 zùgno 2023.
  13. 13,0 13,1 (IT) Via per San Pietro, in sce toiranogrotte.it. URL consultòu o 24 zùgno 2023.
  14. (IT) Via per San Pietro, in sce toiranogrotte.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  15. (IT) SIC e ZPS in Liguria » Savona » Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 18 zenâ 2023.
  16. (EN) Monte Ravinet - Rocca Barbena, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 18 zenâ 2023.
  17. (IT) Area protetta Provinciale Alta Val Varatella, in sce provincia.savona.it. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  18. (IT) Monte Varatèlla 891 m - "Sentiero Storico", in sce gambeinspalla.org. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  19. (IT) Sentiero delle Terre Alte, in sce cailoano.com. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  20. (IT) Monte Varatella (891m, Sentiero dei Daini), in sce parodivalter.com. URL consultòu l'8 zùgno 2024.
  21. (IT) Vittorio Cesa de Marchi, Le Palestre calcaree delle Prealpi Liguri, Potenziamento alpinistico dell'Impero, in Alpinismo, IX, n. 7, Türìn, CAI, Lüju 1937, pp. 153-155.
  22. (IT) A.S.D. Climbers Toirano - Arrampicata, in sce climberstoirano.it. URL consultòu o 202-06-11.

Bibliugrafìa

modìfica

Âtri prugètti

modìfica