ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

Lançaoto o Lanzaoto (primma do sec. XIX Lanzarotto) Maroxello ò Maoxello (lat. Lanzarotus Marocelus), navegatô e esploratô zeneize do sec. XIV.

Detaggio de l'isoa de Lanzarotus inta mappa do 1339 de l'Angelin Dulcert, conservâ presso a Biblioteca Naçionâ de França.

Vitta modìfica

De questo personaggio n'aresta de scarse notiççie biografiche. O so nomme (da prononçiâ co l'esse àspia s'o ven da Lancelot, ò doçe s'o ven da Lazzarotto, dim. de Lazzao) o compâ pe a primma votta inta carta naotica disegnâ into 1339 da-o cartografo catalan Angelin Dulçert inta quæ l'è indicao, a-o largo da costa africaña, una Insula de Lanzarotus Marocelus ornâ co-a bandea zeneize, gianca co-a croxe rossa de San Zorzo.

O so cognomme e a prezença de questa insegna - d'atro canto riportâ ascì inta carta do Bærtomê Paæo do 1455 - parieivan elementi a favô de l'origine ligure do Maroxello, benché no segge mancao di studioxi ch'han attribuio a-o Maroxello una proveniença françeize ò a-a dreitua ingreize. In effetti, gh'è di elementi che porieivan avvalorâ una descendença transalpiña.

De fæto into 1632 una famiggia Maloisel, abitante a Coutances inta Normandia (ma de probabile origine ligure) a dette a-e stampe un opuscolo insce-a stoia da cazadda inta quæ l'ea aregordao, con rifeimento a un manoscrito genealogico de meitæ Quattroçento, un Lancelot Maloisel che into 1312 o saiæ zonto a-e izoe Canaie aprœuvo a-e indicaçioin de di mainæ de Cherbourg, che gh'aveivan fæto naofraggio anni primma. Insce quest'izoa - a-a quæ o dette o proprio nomme - o se saiæ stabilio con di compagni, erzendoghe un forte e arestandoghe pe circa un ventennio da segnô assoluo, scin a quande o no fu cacciao da-i indiggeni, se no a-a dreitua amaççao. Questa indicaçion (che a longo a l'influençò i studioxi pe a dataçion de l'impreiza do Maroxello) a l'ea una diretta (e interessâ) conseguença da pubbricaçion, pochi anni primma, a Rouen (1630) de Le Canarien, a cronnaca coeva da spediçion che into 1402 l'aventurê normanno Jean de Béthencourt o l'aiva conduto a-e Canaie, izoe succescivamente concesseghe in feüdo da re Enrico III de Castiggia e León. Inta cronaca l'ea de fæto aregordao che, sbarcæ insci-â ciu settentrionâ de izoe (Lanzarote), i Normanni gh'aivan trovao ung viel chastel que Lancelot Maloesel auoit iadiz fait faire[1], da quelli dœuviao pe conservâghe e vettovagge. Questa testimoniança a l'è, a-o stæto attuâ de conoscençe, a sola che espressamente a faççe rifeimento a una permanença do Maroxello inte l'izoa, sciben ch'a no fornisce arcun elemento relativo a-a so origine ò a l'eppoca in ta quæ a l'avègne.

In realtæ pâ assæ probabbile che i Maloisel de Normandia aggian çercao de trâ profito da questa apparente omonimia pe çercâ de accresce o proprio blazon, ponendo a-o contempo e baze pe di eventuæ, futue rivendicaçioin, sciben che no se posse escludde a priori una poscibile lontaña parentella tra questi e a famiggia zeneize. Una prezença normanna longo e coste occidentæ de l'Africa a-o prinçippio do XIV secolo a pâ de fæto átamènte improbabile, mentre invece proppio inte questo periodo ean numeroxi e attivi i mainæ e i imprenditoî zeneixi no solo inta Spagna e into Portogallo, ma inti porti marocchin ascì e, in ispecce, a Çeuta, donde ean presenti da ciu che 'n seccolo.

Tra questi figuava ascì i Maoxelli, uña de ciu antighe e nobbile famigge da çittæ. Desceixi da-a nobiltæ "viscontî" ch'a l'aiva acompagnao a nascita do Comun, questi aveivan delongo piggiao parte attivamente a-a vitta econommica da çittæ, sciché za inta primma meitæ do XIII secolo i trovemmo prezenti tra i mercanti e i banchê œuvianti a Seviggia e in generâ inta Spagna meridionâ, a Lisboña e Çeuta.

Segondo quante comunemente açetao da-a stoiografia, fu proppio in sce questo ambiente de mercanti e banchê zeneixi che s'arembò a Coroña portogheize pe dâ començo a-o sviluppo da so mainaja atlantega, necessaia premissa pe i esploaçioin geografiche di seccoli succescivi. Into 1317 re Dionigi de Portogallo o nominò o zeneize Manoælo Pessagno armiraggio maggiô da so flotta, concedendo di ampliscimi privileggi no solo a lê e a-i so descendenti, ma a tutta a comunitæ zeneize ch'a l'ótègne un proprio quartê a Lisboña. In sciâ scîa do Pessagno di atri çittadin zeneixi fun assunti a-o serviççio do sovran luxitan, comme meistri d'ascia e pilotti.

Un de questi sabedores de mar o saiæ stæto, segondo a maggiorança di storichi, o Maoxello. De un personaggio de tâ nomme son arestae però scarsciscime traççe inti archivvi e inte biblioteche zeneize, tanto ciu che nisciun di nomioxi repertói genealògichi che trattan da famiggia Maoxella fa mençun de lê ò da so scoverta. Tuttavia, un Lazaoto Maroxello o visse effettivamente inti anni inti quæ o Maroxello o compì a so impreiza. Ne fa testimoniança trei atti scriti. Into primmo, ancœu perduo datao 1 arvî 1330[2], o l'ea aregordao tra i testimonni de una compravendia; mentre in doi atti do 1384 e 1391, conservæ inte l'Archivvio de Stato de Zena[3] l'è mençunao una Eliaña Fiesca do condan Bærtomê, uxorem quondam Lanzaroti Marocelli. Se tæ indicaçioin se riferissan effettivamente a-o Maroxello, ço permettiæ in quarche moddo de collocâlo a l'interno da genealogia di Maroxelli, quæ probabile fræ de quello Pê, cavagêo e ricco mercante in Inghiltæra e inte Fiandre, inta quæ villa presso Zena saiæ stæto avvelenao, into 1363, o duxe Scimon Boccaneigra durante un pranço ófèrto in ónô do re de Çipri. Questo rammo da famiggia, originâ da-i scignoî de Vaaze e Çelle[4], no solo o l'aiva di interesci into Portogallo e inta Spagna, ma sorvettutto o l'intrategniva di rapporti personæ co-o Nichiozo da Recco (comme testimoniao inte 'n testamento do 1350), che into 1341 o l'accompagnò o fiorentin Angelin Corbiççi inta primma spediçion ófiçiâ a-e Canaie. Insce-e baze de questi exili indiççi i studioxi han çercao de deliniâ una poscibile biografia do Maroxello, ma sença zonze a de concruxoin definitive.

Açetao comunemente a so origine zeneize, se ritegne ch'o segge nasciuo inti primmi anni do XIV secolo, trasfeindose ancon zoeno in Portogallo, tra i conlaboatoî do Pessagno. Inte questo ambiente o mœuiò l'impreiza ch'a-o condusse a-e Canaie, aprœuvo a-a rotta che za into 1291 aveivan intrapreizo i fræ Vivadi, partii in çerchia de una via pe e Indie e mai ciu tornæ. Doppo de alloa l'è probabile che di atri ócidentæ aggian navegao longo e coste de l'Affrica ócidentâ, ma primma da spediçion do Maroxello e sorvettutto de quella succesciva de Angelin Corbiççi e Nichiozo da Recco (1341) di so viægi no l'è arestao arcuña testimoniança.

Insce-e modalitæ da scoverta do Maroxello gh'è átrettànta inçerteçça che insci-â so nascita, a commençâ da-a dataçion. Scartâ quella do 1312, suggeria da-i normanni Maloisel, in quanto ritegnua prematua, inte 'n momento into quæ o Portogallo (a-o quæ se deve prezumibilmente l'organizzaçion da spediçion) o no l'aiva ancon mostrao interesse pe i esploraçioin longo a costa africaña, se ritegne ancœu ch'a l'agge da êse alugâ durante o regno de Arfonso IV, e ciu precizamente tra o 1325[5] e o 1339, anno da carta do Dulçert: probabilmente into 1336. L'izoa che o Maroxello o razonse into so viægio a l'ea dita da-i indigeni Titeroygatra e da-o Maroxello a piggiò o nomme de Lanzarote, ch'a porta ancon aoa; chì o l'eresse un castello, ancon existente, comme s'è visto, into 1402, e e quæ roviñe son stæte foscia identificæ inta parte sudorientâ, inti presci do vulcan Guanapay. A construçion de un fortiliççio a l'è un seguo indiççio da voentæ do Maroxello de costituîse una base in sce l'izoa, o che o presuppoñe necessaiamente ch'o se ghe segge trategnuo pe un çerto tempo, tanto da legittimâ l'attribuçion do so nomme a-a scoverta che, ben fito comunicâ a-i cartoggrafi œüropei, a fu conosciua ascì comme Malozella (1374) ò Maloxella (1385). Difiççile dî a che tittolo o ne tègne o governo; una parteçipaçion diretta do comun de Zena a l'impreiza a pâ comunque de poeise escludde, se no atro pe a tradiçionâ ostilitæ zeneize a lasciâse rebelâ inte de scimmile avventue. Ciu probabile, invece, che o Maroxello o se ne segge insegnoio a titolo personâ, foscia solleçitando un succescivo reconoscimento feüdâ da parte portogheize.

Ço giustifichiæ a spediçion do 1341, ch'a portò a-a descoerta de l'intrego arçipellago de Canaie e a-a so solenne preiza de possesso, sença d'atro canto resciorve do tutto a costion resguardante l'attribuçion da sovranitæ, a longo conteiza tra o Portogallo e a Castiggia, fin a-a definitiva assegnaçion a quest'urtima into 1479 (tratao de Alcáçovas).

Devan consciderâse squæxi do tutto prive de fondamento e urteioî vexende do Maroxello che, segondo di storichi, doppo a so permanença a-e Canaie o saiæ rientrao in Portogallo pe passâ quindi a-o serviççio françeize. Tornao a Lisboña, o 29 zugno 1370 re Fernando I o gh'aviæ concesso, in riconoscimento di serviççi prestæ, o titolo de capitan de Lançarote, co-o privileggio de popolâ l'izoa e a vexiña La Gomera. O diploma, a quæ aotentiçitæ a l'è sospetta, o l'è de fæto intestao a un "Lanzarote de Franqua", che pâ diffiçile identificâ co-o Maroxello.

Do pao inçerta s'ha da ritegnî a dæta da morte, da çerti indicâ into 1385, quand'o saiæ stæto amaççao da-i indigeni de Lanzarote; se de fæto o Maroxello o foise quello aregordao da-i atti di scriven arestæne, o saiæ morto za l'anno avanti.

Referençe modìfica

  1. (FR) Jean de Béthencourt, Le Canarien; livre de la conquête et conversion des Canaries, Rouen, Chez Ch. Métérie, 1874, p. 50.
  2. (IT) Michele Giuseppe Canale, Nuova istoria della repubblica di Genova, vol. III, Firense, Felice Le Monnier, 1860, p. 343.
  3. Archivio de Stato de Zena, Fondo Notariale, Scrivan Tomaxo de Casanœuva, Cart. 236, cc. 164-165 v. e Scrivan Tommaxo Fogetta, resta 444 e 445.
  4. Localitæ che ancon ancœu vantan l'ónô de avei dæto a nascion a-o Maroxello.
  5. Quande appâ a mappa de l'Angelin Dulceto ch'a no riporta e Canaie.
Contròllo de outoritæVIAF (EN316738248 · ISNI (EN0000 0004 5100 2065 · BNF (FRcb169125745 (data) · WorldCat Identities (EN316738248