Ferovîa Prìnçipe-Granaieu

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A ferovîa Prìnçipe-Granaieu (de vòtte ciamâ inpropiaménte tranvìa ò funicolâre, aprêuvo a-e sò caraterìstiche costrutîve) a l'é 'na ferovîa a cremaliêra da çitæ de Zêna ch'a colêga a Stràdda do Lagàsso, da-arénte a-a staçión feroviâria de Zêna Prìnçipe, a-e artûe do quartê de Granaieu. A l'é gestîa da l'AMT cómme 'n inpiànto speçiâle.

Panoràmma da lìnia co-ina vetûa ch'a chìnn-a vèrso Prìnçipe

Màppa co-o camìn da lìnia e-e sò staçioìn

Stöia

Dæta in concesción a træta, into 1896, a-a Socjêtæ Anònima Zenéize pe-e ferovîe de Montàgna, costitoîa a-i 4 de seténbre de quéllo ànno, a lìnia a l'é stæta costroîa tra o 1898 e o 1900, in sciâ bâze de 'n progètto di inzegnê Ràtti e Saligêri, intràndo dónca in servìçio o 1° de zenâ do 1901 co-in percórso formòu da sôlo træ staçioìn: quélla de Prìnçipe, quélla de Cangiâxo e quélla de Granaieu. Un di òbietîvi da realizaçión da ferovîa o l'êa quéllo d'aomentâ o valô di terén in scê colìnn-e de Granaieu, spartîi in tòcchi in quélli ànni.

Za da-a sò realizaçión a lìnia a l'à però avûo 'na stöia tribolâ, defæti a sò inaogoraçión a l'êa prevìsta pe-o 1899 ma a l'é pöi stæta rimandâ de doî ànni aprêuvo a 'n grâve incidénte a-o moménto da colaodaçión, o quæ o l'à caxonóu a mòrte de çèrti técnichi ascì. Za into 1902 a socjêtæ ch'a l'avéiva in concesción a lìnia a l'é stæta però mìssa in liquidaçión aprêuvo a de pascivitæ de bilàncio, co-a ferovîa ch'a l'é dónca pasâ a l'inpréiza De Bernardi & C., desfâ fîto into 1907.

A gestión da lìnia a l'é coscì pasâ a-o Loîgi Parödi, un di sòcci de prìmme dôe inpréize, o quæ o l'à conservòu sto ròllo chi scìnn-a-a sò mòrte into 1918. Da quéllo moménto a ferovîa a l'é stæta serâ pe quàttro ànni, ö sæ scìnn-a-o moménto into quæ, con l'acàtto de quésta da pàrte do Comùn de Zêna, a l'é stæta afidâ a-o Consòrçio Naçionâle Coperatîve Conbaténti. L'inpiànto o l'à coscì avèrto tórna a-i 5 de màzzo do 1923, òcaxón inta quæ o l'é stæto realizòu 'n nêuvo fabricâto viâgiatoî inta staçión de Prìnçipe e a l'é stæta avèrta 'na nêuva fermâta in corispondénsa de Vîa Nàpoli.

Into 1929, aprêuvo a 'n âtro incidénte, e dôe vetûe són stæte ricostroîe e rimodernæ da-a Piàggio de Séstri Ponénte e mìsse tórna in servìçio. Çìnque ànni dòppo a concesción a l'é pasâ a l'Inpréiza Outònoma Coriêre (Azienda Autonoma Autobus) e, into 1935, a l'UITE (Unione Italiana Tramways Elettrici), a quæ a controlâva za i tranvài da çitæ.

Inte l'ànno 1950 a l'é stæta ricostroîa a staçión de Granaieu inte 'na poxiçión scitoâ ciù ò mêno 20 mêtri ciù in âto.

Into 1964 a socjêtæ UITE a l'é stæta acatâ da-o Comùn, cangiàndo o sò nómme in AMT, e, da l'ànno dòppo, a l'à incomensòu a gestî sta lìnia chi ascì. Inti ànni '70 a ferovîa a l'é stæta bén bén amodernâ, co-a sostituçión de lìnie pe l'alimentaçión e da sotostaçión elétrica into 1971 e, into 1976, co-a pösa de nêuve colìsse (fêua de quélla dentâ) e di amodernaménti a-e vetûe. In quélli ànni són stæte costroîe e dôe staçioìn de Çenturión e de Chiasaiêua méntre quélla de Vîa Nàpoli, refæta do tùtto, a l'à cangiòu o sò nómme in quéllo d'ancheu, ö sæ "Vîa Bâri".

Inti prìmmi méixi do 1993 a lìnia a l'é stæta tenporaniaménte serâ aprêuvo a di intervénti in scê vetûe, mìsse tórna in servìçio inta primavéia de quéllo ànno.

Inte l'ànno 2003 o servìçio o l'é stæto pe cóntra limitòu a-o sôlo tòcco tra e staçioìn de Prìnçipe e de Vîa Bâri aprêuvo a di cediménti a-e miâge lóngo a pàrte ciù âta da lìnia. Depoî vàrri ànni, gràçie a 'n finançiaménto da Región, into màrso do 2011 són stæti fæti di inportànti travàggi de consolidaménto da pàrte âta da ferovîa, i quæ àn portòu a-a refæta de miâge, a-a sostituçión de l'intrêgo armaménto e da lìnia aéria de contàtto. Into méntre són stæte realizæ ànche e træ nêuve staçioìn da Montâ de Sàn Ròcco, da Montâ de Granaieu e de Vîa Giànco, pe cóntra quélla za existénti són stæte amodernæ pe façilitâne l'ûzo a-e persónn-e con mobilitæ ridûta. In quélli ànni a l'é stæta sostitoîa a cremaliêra ascì, pasàndo da quélla òriginâia do 1898, de tîpo Riggenbach, a 'n'âtra de tîpo Von Roll, fæto ch'o l'à portòu a-a necescitæ de çèrti agiornaménti in sce vetûe ascì, con sôlo a nùmero 1 ch'a l'é intrâ sùbito in servìçio. Finîi tùtti sti travàggi chi, a-i 13 de novénbre do 2012 a lìnia a l'avèrto tórna pe tùtta a sò longhéssa, incomensàndo a avéi 'n'inportànte vocaçión turìstica ascì.

Però, za da quéllo ànno s'é vìsto cómme i intervénti fæti a-a vetûa 1 no foîsan goæi boìn da-o pónto de vìsta técnico e, into 2018, s'é dovûo realizâ 'n'inportànte òpera de manutençión a-o tiâ e a-i asciæ, a-a quæ a l'é segoîa 'na lónga fâze de prêuve. Into méntre a vetûa 2, a quæ a dovéiva êse restaorâ insémme a-a nùmero 1, a l'à patîo e consegoénse do faliménto de Òficìnn-e de Arquâ insémme a-a motrîce A4 da ferovîa Zêna-Cazélla, ch'a l'é pöi stæta in pàrte smantelâ. Pe fortùnn-a dòppo doî ànni a scitoaçión a s'é sblocâ, co-o nêuvo apàlto ch'o l'é stæto goagnòu da l'inpréiza De Luca S.p.A., co-a quæ o l'é stæto decîzo 'n restàoro bén bén ciù inportànte, ch'o l'à portòu a l'instalaçión de scistêmi eletrònichi ciù modèrni e segûi.

A-i 12 de màrso do 2019 a vetûa 2 a l'é arivâ a Zêna co-in traspòrto eceçionâle e, inta néutte tra o 14 e o 15 arvî a l'é stæta mìssa in scê colìsse co-în'aotogru. A-a matìnn-a do giórno dòppo a l'é stæta trasferîa inte l'òficìnn-a de Granaieu, dónde són posciûi incomensâ i intervénti pi-â mìssa a pónto da vetûa. A-a fìn de zùgno de quéllo ànno són incomensæ ànche i travàggi de ristruturaçión da staçión de Granaieu, co-a mìssa a nêuvo di locâli técnichi, l'alargaménto de l'òficìnn-a e a refæta de faciâte estèrne. Scimilménte, into màzzo do 2021 a l'é stæta tenporaniaménte serâ a staçión de Prìnçipe ascì (limitàndo a circolaçión a-o tòcco Montâ de Sàn Ròcco-Granaieu) pe consentî di intervénti ch'àn portòu a l'eliminaçión de bârêe architetòniche.

Méntre a staçión de Prìnçipe a l'êa ancón serâ, into zùgno do 2021 l'AMT a l'à inandiòu i cantê pe l'intrêgo tòcco ciù bàsso da lìnia, ch'o l'avéiva bezéugno de inportànti travàggi de manutençión, ciù 'n rinpiàsso parçiâle de colìsse e de l'armaménto (portàndo a-a serâ do tòcco ciù in bàsso da staçión de Vîa Bâri). Sti intervénti chi, dæti in apàlto a agósto e incomensæ con doî méixi de ritàrdo, àn avûo 'n cósto conplescîvo de 490.000 éori, finançiæ da-a Región e da l'Unión Eoropêa.

Inte l'arvî de quéllo ànno o l'é stæto comunicòu de cómme a vetûa nùmero 2, mìssa in depòxito da ciù de doî ànni, a l'avésse riscontròu di problêmi de mìssa a pónto inta pàrte eletrònica e inti frén a contrapéizo, raxón pi-â quæ a l'é stæta provâ ciù de 1.000 vòtte de néutte lóngo a lìnia.

Depoî sêi méixi de travàggio a pàrte ciù bàssa da ferovîa a l'é stæta avérta tórna, portànto a l'ativaçión de l'intrêgo percórso a-o 1° de dexénbre do 2021. O giórno dòppo, a zùnta da Región a l'à aprovòu o pagaménto de 7,6 milioìn de éori pi-â mìssa in seguéssa de l'inpiànto, con di amodernaménti lóngo o tòcco Prìnçipe-Bâri e l'instalaçión de 'n scistêma de sorvegiànsa. Pe de ciù, con 3,5 milioìn de sto finançiaménto chi, a saiâ acatâ 'na tèrsa vetûa.

A-i 4 de zenâ do 2022, depoî dixéutt'ànni de fèrmo, a l'é stæta mìssa tórna in servìçio a vetûa nùmero 2, in rinpiàsso da nùmero 1 ch'a l'à avûo 'n goàsto a-i frén.

Percórso

O trêno fra e câze

Panoràmma in sciâ ferovîa e a çitæ de Zêna da-a staçión de Granaieu

A lìnia a l'é formâ da 'na sôla colìssa a scartaménto ridûto da 1.200 mm, co-in radópio a-a meitæ do percórso de mòddo da permétte i incrôxi, scibén che a-a giornâ d'ancheu o servìçio o l'é efetoòu da 'na sôla vetûa.

A ferovîa a mónta pe 'n'altéssa de 194 mêtri, covèrta in sce 'n percórso de 1,136 km e che dónca o l'à 'na pendénsa média do 16%, ch'a l'arîva a 'n màscimo do 21,4%. A velocitæ d'ezercìçio a l'é de 2 m/s, ö sæ 7 km/h, e a portâ do veìcolo a l'é de 45 pasagê in tùtto. A cremaliêra, in prinçìpio de tîpo Riggenbach, da-o 2012 a l'é stæta sostitoîa da 'n modéllo Van Roll. L'alimentaçión in corénte contìnoa a-a tensción de 600 V a vêgne efetoâ pe mêzo de 'na lìnia aéria de contàtto.

Staçioìn

In sciâ lìnia Prìnçipe-Granaieu se trêuvan nêuve fermâte:

• Prìnçipe
• Montâ de Sàn Ròcco (avèrta into 2012)
• Çenturión
• Bâri
• Cangiâxo
• Chiasaiêua
• Montâ de Granaieu (avèrta into 2012)
• Vîa Giànco (avèrta into 2012)
• Granaieu

O capolìnia sotàn o se trêuva a 'na quöta de 25 mêtri s.l.m., quéllo sopràn o l'é pe cóntra a 'n'altitùdine de 220 mêtri s.l.m., co-e pendénse màscime che se trêuvan da-arénte a-e staçioìn da Montâ de Sàn Ròcco e de quélla de Granaieu.

De tùtte ste staçioìn chi, a vetûa a se fèrma tùtte e vòtte sôlo inti doî capolìnia, i quæ són i ùnichi a êse dotæ de 'n fabricâto viâgiatoî; a fermâta inte âtre staçioìn, costitoîe da 'na sénplice banchìnn-a, a vêgne efetoâ sôlo in sce domànda.

Tràfego

'Na vetûa inta staçión de Prìnçipe

E dôe vetûe in servìçio in sciâ lìnia són ancón e mæxime do moménto da sò realizaçión, costroîe into 1901 da l'inpréiza Diatto de Torìn cómme vetûe derivæ da-i tranvài. Defæti, a càscia estèrna a l'êa asæ scìmile a quélla de 'n tranvài, sénsa pòrte ò barconétti, scibén che, co-o pasâ di ànni, a l'à subîo numerôze modìfiche e intervénti de restàoro.

'Na caraterìstica do tùtto particolâ de ste vetûe chi són e sò rêue: defæti quélle de 'na pàrte són de rêue "da arénbo", ciàtte e làrghe, quélle de l'âtro lâto són pe cóntra rifinîe co-in dóggio bordìn, fonçionàndo cómme rêue da goìdda. Dæto che i scàngi són sénsa e tìpiche pàrte mòbili de colìsse de funicolâri, e rêue da goìdda àn o cónpito de goidâ a vetûa inti incrôxi: méntre ste rêue chi pasan in sciâ colìssa estèrna quélle da arénbo, ciù grénde, són in gràddo de mantegnî a vetûa atacâ a-e colìsse a despæto de interuçioìn caxonæ da-o deviatöio. Quànde gh'é dôe vetûe contenporaniaménte in servìçio, quéste àn e rêue da goìdda ciaschedùnn-a in sciâ colìssa estèrna, de mòddo d'ariescî a atraversâ l'incrôxo.

Stöia de vetûe

Realizæ into 1901, aprêuvo a 'n grâve incidénte e dôe vetûe són stæte pi-â prìmma vòtta ricostroîe into 1929 da l'inpréiza Piàggio, inti sò stabiliménti de Séstri Ponénte. Scibén ch'o l'é stæto mantegnûo o mæximo cianâ, l'intèrno e o tiâ de vetûe són stæti refæti segóndo 'na strutûa estèrna portànte, dotâ de barconétti ascì. Cómme consegoénsa de sti travàggi chi, a vetûa 1 a l'é diventâ 'n pöco ciù làrga da vetûa 2, a quæ a l'é pe cóntra ciù âta, caraterìstica ch'àn conservòu ancón a-a giornâ d'ancheu.

Inti ànni '50 a-e vetûe són stæte azónte de pòrte che se poéivan arvî a màn, scibén che de spésso êan tegnûe avèrte, méntre a càscia a l'à pigiòu a livrêa vèrde scûo-ægoamarìnn-a che in quélli ànni a l'êa dêuviâ da-i tranvài e da-i fìlobi ascì. Livrêa che, depoî 'n restàoro picìn into 1976, a l'é pasâ tra i ànni '70 e '90 a-o coscì dîto "Çetrón Ministeriâle", ö sæ a tìnta de coriêre da çitæ.

Depoî a revixón do 1993 pi-â mìssa in seguéssa de vetûe, con l'azónta de pòrte a serâ ötomàtica, da l'ànno 2000 a càscia a l'é stæta dipìnta tórna de rósso, co-ina livrêa che coscì a l'êa pægia a quélla de dôe funicolâri da çitæ.

Tréi ànni dòppo gh'é però stæti di problêmi a-a vetûa 2, e dónca s'é decîzo de ritirâla tenporaniaménte da-o servìçio, mandàndola a-e òficìnn-e de Arquâ pe di travàggi de restàoro e rimodernaménto. Tra di quésti se pêuan aregordâ, tra o 2014 e o 2019, l'azónta do scistêma a goìdda outònoma e di contròlli eletrònichi in scî scistêmi dinàmichi, de frenâ e de avertûa pòrte. Coscì agiornâ, a vetûa 1 da-o zenâ do 2022 a l'à posciûo anâ in depòxito, méntre a 2 a l'é stæta mìssa tórna in servìçio.

Into méntre, a vetûa a l'é stæta amegioâ inta pàrte estética e técnica (spécce a-i scistêmi de movimentaçión e a quélli de alimentaçión into 2011), méntre into 2018 són stæti sostitoîi i asciæ.

Galerîa d'inmàgine

• 
  Ferovîa Prìnçipe-Granaieu: a staçión de vàlle
• 
  A fermâta de Vîa Bâri
• 
  A ferovîa in Vîa Bâri
• 
  A staçión de mónte a Granaieu

Bibliografîa

• (IT) AMT, Storia del trasporto pubblico a Genova, Zêna, Sagep, 1980.
• (IT) Elisabetta Capelli, Franco Gimelli e Mauro Pedemonte, Trasporto pubblico a Genova fra cronaca e storia, Zêna, De Ferrari, 1991, ISBN 88-71-72017-2.
• (IT) Francesco Ogliari e Francesco Abate, Si viaggia ... anche con la dentiera: le cremagliere d'Italia, Milàn, Arcipelago, 2007, pp. 95-114, ISBN 88-76-95342-6.
• (IT) Giuseppe Viscardi, Genova oltre le ferrovie, in I Treni, n. 346, Salò, Màrso 2012, pp. 30-32.
• (IT) Corrado Bozzano, Roberto Pastore e Claudio Serra, Genova in salita: storia illustrata degli impianti speciali di trasporto pubblico, Zêna, Nuova Editrice Genovese, 2014, ISBN 978-88-88963-10-5.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce ferovîa Prìnçipe-Granaieu

Colegaménti estèrni

• (IT) Ferrovia a cremagliera Principe – Granarolo, in sce amt.genova.it. URL consultòu o 4 arvî 2022.
• (IT) Tramvia a cremagliera Principe-Granarolo, in sce metrogenova.com. URL consultòu o 4 arvî 2022.
• (EN) Funicolare Principe - Granarolo, in sce funimag.com. URL consultòu o 4 arvî 2022.
• (IT) Filmìn ch'o fa védde tùtta a córsa da ferovîa, in sce youtube.com. URL consultòu o 4 arvî 2022.