Ìsua de Berzezzi
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize |
L'ìsua de Berzezzi o ascì de Sant'Eugeniu (îzoa de Berzezzi in zeneise, Isola di Bergeggi in italian, Insula Liguriae in latin) a l'è in ìsua scitüâ vixin a a còsta ligüre da Rivea de Punènte, de 'rinpèttu au cumün de Berzezzi in ta Provinsa de Sann-a.
Giögrafìa e anbiènte
modìfica
L'ìsua, che a fà parte da a Riserva natürale regiunale de Berezzi, a l'ha ina còsta ruciùsa méddiu-àta, c'a se inàlsa in sce u mâ fin a 53 metri de artézza màscima, e a cùnta 0,03 km2 de superficcie, pé quéstu a l'è quarta ìsua ligüre pé estensciùn doppu A Parmæa, A Gainâa e l'ìsua du Tìn.[1]
L'anbiènte natürale u l'includde framènti de màccia mediteranea. In sce rocche bagnàe da e ùnde se trövàn u fénùggiu de mâ e u Limonium cordatum, ascì assèmme a de àtre spéce cumme a Campanula sabatia e l'Euphorbia dendroides.
Ascì i fundàli aturnu a a l'ìsua i g'han carateristiche puxitìve da u puntu de vìsta biulògicu.
Pé 'sta mutivasiùn chi a zona de mâ c'a a se tröva atùrnu a l'ìsua a l'è cunscideà àiaamân-ina prutètta[2] da l'annu 2007.[3]
A-a giurnà d'ancöi a situasiùn de l'ìsua a nu a l'è stabile. A pupulasiùn di gabbièn a l'è aumentâ in mòddu sprupuxitòu e quest'aumèntu u se riflètte in sce e carateristiche chimicu-fixiche du terén e in sce a vegetasiùn chi presènte. Cumensàndu da di datti stoìci du 1907, u s'è pusciüu cunstatà che a biudiverscitæ, specialmènte fra e sciüe a l'ha duvüu cuntà ina pèrdita du ciü du 60%.
Stòia
modìfica.jpg)
In sce l'ìsua i ghe sun i ségni de i prìmmi insiediamènti di Ligüri antighi, de epuca pre-rumàna. In sce a summitæ ghe sùn ascì ina tùre de avistamèntu cun a bàse réùnda e i rèsti de 'na gexa du IV seculu dedicâ a u sàntu de uriggine africann-a Sant'Eugeniu. Propriu pé questu l'ìsuottu a l'ha pìau stòicamènte u nòmme de ìsua de Sant'Eugeniu. In tu passà du tènpu a segunda de e lucalitæ a l'è stà ascì ciamâ Ìsuetta de Ligüria, Ìsua de Spöturno, Ìsua de Nûi, Ìsua de Vuè, e ascì (cun u nòmme c'u l'ha prevàlsu) Ìsua de Berzezzi.[4]
A tùre
modìfica
Ciamâ zà da l'epuca rumàna cumme Insula Liguriae,[5] prubabilmènte a l'éa in apròddu lòngu a-a tràtta de navigasiùn che da l'estrémmu punènte ligüre a-a l'andàva fin au pòrtu de Vada Sabatia (aù Vuè);[5] quésta puscibilitæ a pà cunfermâ da i rèsti de ina tùre réunda, da a magiurànsa di studiùxi interpretâ cumme in genere cumme fætu de segnalasiùn pé u vixin sèntru de mâin.[5] A natüa de questu fætu a l'è in ciù caxi stâ ascì funte de dibàtitu,[5] sciccumme a strutüa a saiéiva indicâ cumme de custrusiùn tàrdu antìga. Scibén questu a tùre a nu a l'è stæta ancù investigâ da u làttu archeulogicu.[5]
'Sta tùre l'è custituìa da tréi corpi divèrsi: in résìntu triangulàre, in prïe picìne regulàri mìsse in sci filæ urizuntàli, ina strutüa da a bàze réùnda, dréntu au resìntu, in tu scitémma de l'opus quadratum, fundà insce a roccia, e a-a fìn in àtra custrusiùn da a ciànta quadràta de l'epuca medievale, inpustâ in sce l'antiga tùre sirculàre, custituìa da grossi blòcchi de prïa, quarcün de questi de evidènte reimpiégu e prubabilmènte repìau da u suttastànte ciàn a Nord-Est dunde se trövàn i rèsti de a gexetta paleucristiann-a.[5]
U munasté de Sant'Eugeniu
modìficaIna legénda, populàre fra i abitànti du paìze de Nûi a 'cunta che l'ìsua a sécce 'rivà de frùnte a-a còsta traghetàndu in sce u sò prumuntòiu i santi Eugeniu e Vendemiale, chi i scapàvan da e persecusiùi di Vandali. Sant'Eugeniu u l'éa difatti u véscuvu de Cartaxine e u restià in sce l'ìsua fin a a sò mòrte, mèntre San Vendemiale u ripartìa poi pe a Corsega. A sàrma de sant'Eugeniu a a l'è stâ traslà in ta vixinn-a Nûi, dunde poi véllu u l'è divegnüu ascì u sàntu patrón. In àtra legènda a racùnta cumme ànni dòppu queste e secciàn turnàe misteriusamènte in sce l'ìsua.
A cunfermà a nascita de in cùlto aturnu a questa sepultüa du santu, a resta a gexa cun a navà ünica, fundà a partì da u V-VI seculu da di muneghi ermìtti.[5] Questu u l'è bazòu in sce in ciàn ruciùsu a pìccu in sce u mâ, ancöi nu ciü fasilmènte identificabile, scicumme u l'è imèrsu in ta vegetasiùn e ascì a càusa du sò prugrescìvu smantéllamèntu, che in te sucescive épùche u l'ha culpìu suviatüttu i rèsti de e müagne de l'étæ de mézzu, duvéæ pé custruì dòppu di növi edifissi.[5] Ancù aù e sùn cunservàe de sepurtüe specialmènte in te e zone au meridiùn da gexa, dunde e sùn stàe truvàe giâre rumàne (ànfue), prubabilmènte de creasiùn mediu-urientàle, ritruvamènti chi i cunfèrman l'urigine e a dattasiùn de questu cunplèssu.[5]
A növa gexa, legâ questa vòtta au munasté dedicòu au sàntu a vegne fundà da di muneghi sénubìi questa a vegne ducumentâ pé a primma vòtta u 3 de marso de l'annu 992[6][7], quande u véscuvu de Sann-a, Bernardo, u dòtta u sénobiu dunandulu ai muneghi de l'abassìa de Lerino, de rinpèttu a Cannes, in te l'udièrna Còsta Azùrra, a a fìn de custudì i rèsti du sàntu e pé custruì u munasté vixin a a gexa. Au növu sénobiu sun atribuìe l'ìsua e ascì l'antigu feudo de Berzezzi, cun e rèndite culegàe, assèmme a a zona de L'Atè, a gexa da parocchia de sant'Eugeniu, sènpre in tu mèximu paìse, a gexa de Sant'Ermete in te umònima frasiùn du cumün de Vuè e u munasté de San Spirtu in Zinola a Sann-a.[8]
E ruvìne da prìmma gexa paleucristiann-a e du cunplèssu munàstégu e e sùn ancùa vixibili aù.[9][8]
In tu 1162, quande u se truvàva in esiliu in Fransa u pappa Alessandro III u l'avéiva vixitòu l'ìsua e in quélla ucaxiùn l'avéiva ascì dìtu a méssa pasquàle in ta picìna abasìa.
Cùn u 1252, pé vìa da-a bùlla papàle de Innocenzo IV u munasté u végne suprèssu e i sòi pusedimènti i végnan inglubæ in ti téritòi cuntrulæ da a Repübbrica de Nûi e da diucexi de Nûi. A sàrma de sant'Eugeniu a végne cuscì trasféia in mòddu definitìvu a Nûi e custudìe diretamènte in ta gexa de San Paragorio. Tütti i ànni u 12 de lüggiu, in ucaxiùn da a ricurènsa religiùza de Sant'Eugeniu, ina prucésciùn de bàrche a parte da a sitæ de Nûi e a l'arìva in sce l'ìsulòtu, pòrtandu e reliquie du sàntu.
Növi prupriétàri e residènsa privà
modìficaIn tu cùrsu di seculi l'isua l'ha avüu diferénti prupiétàri, ün di ciü inpurtànti u l'è stætu Alessandro Millelire Albini, in ti prìmmi anni du XX seculu avucàttu, òmmu de pulitica e cunsegé a l'intèrnu de l'aministrasiùn de l'Ansaldo a Zena.
In tènpi ciü resènti in sce l'ìsua a l'è stâ ascì custruìa ina residènsa privâ, che a a giurnà d'ancöi a se tröva in stàtu de abandùn. In te u 1958 in sce a pùnta usidèntàle a l'è stâ culucà 'na scultüa in fèru sardòu che a a rapresènta in òmmu séttòu c'u-u stà sunàndu u clarìn, quest'opéa a l'è de Giuseppe Consoli, in artista siciliàn c'u l'ha abitòu in Ligüria a-a fìn di ànni '50.
Quéstu "piferà", segundu quarchedün u rapresènta in pastù che, sunàndu quéstu struméntu muxicale, u ciàmiéva ina cravétta, prezènte in sce u mùnte de frùnte a l'ìsua, ciàmau Tùre d'Ere, in ta parte ciü àta da frasiùn de Tùre du Mâ de Berzezzi; ascì sta stàtua chi a l'è stâ prudòtta da u mèximu artìsta, sènpre cun u fèru e a gràndessa natürale. Ancöi se pònan vegghe ancù tütte e dùi e stàttue, pasàndu in sce l'ànpiu lùngumâ grassie ai mudèrni binòcoli, scibén che u pastù u nu prezènta ciü u clarìn, c'u s'è déstaccòu e u l'è cazüu in mâ.
Ativitæ sutt’ègua
modìficaIn te vixinànse de l'ìsua e in ti sò fundàli se trövan diferènti punti adàtti a l'immersciùn, cunpréixi fra e prisipàli zone de interèsse du SIC (Scìtu de intérèsse cumunitàriu), de quàle i fàn pàrte ascì i tòcchi de mâ fra e sitæ de Nûi e Berzezzi.[10]
U Piferà
modìficaU Piferà u l'è pùntu de immèrsciùn ciü cunusciüu e u se ciàmma cuscì pé vìa da stàttua du mèximu nòmme scitüâ inte vixinanse da vìlla, a l'è custituìa da 'na müagna ruciùsa che a pàrte da a superficcie fin sùtta a quésta tucàndu a prufunditæ c'a và dai 15 ai 18 métri. Fra e diférènti speccie mâine che se pònan vegghe suviatüttu sâgai, trégge e pùrpi pìcin.
A Franâ
modìficaA Franâ a l'è in àtra lucalitæ de immèrsciùn in sce l'ìsua, a se tröva in te u làttu de punènte, cùn ina pendènsa ciù dùse du Canalun. A g'ha 'na prufunditæ màscima de 30 métri. Chi i se trövan ascì Cerianthus, anémuni, déntexi e atre speccie de pésci.
U Canalùn
modìficaU Canalùn u se tröva ciü a levànte da-a Franâ e a presènta ina prufunditæ méddia c'a và dai 20 ai 30 métri, u l'è pé questu l'àia ciü prufunda. Chi i se pònan vegghe sâgai, müéne e ascì ràine pescatrìxi.
Galerìa de inmagini
modìfica-
L'ìsua vista da Berzezzi, in sce a vìa Aurelia -
Lìsua mià da Nûi -
L'ìsua de Berzezzi in te 'n quàddru du pìtu E.Bracht du 1893 -
L'ìsua asèmme a mainn-a da a vìa Julia Augusta -
L'ìsua de Sant'Eugeniu au tramùntu -
U prumuntòiu isulàn e a vixìna Punta Predani -
L'ìsua e a rivéa vèrsu Zena
.jpg)
.jpg)
Nòtte
modìfica- ↑ (IT) Risèrva Natürale Regiunàle de Berzezzi, pòsti de interèsse, in sce parks.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Art. n.36 Lezze n.394/1991 (PDF), in sce gev.bologna.it. URL consultòu o 1º màzzo 2021.
- ↑ (IT) Istitusiùn de l'àia mâina prutètta de l'ìsua de Berzezzi (7 mazzo 2007), in sce minambiente.it. URL consultòu o 1º màzzo 2021.
- ↑ (IT) E tràmme e e rapresentasiùi, in sce centrodocumentazionepierodelfinopesce.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 (IT) Paolo de Vingo, Gexe rürali in Catalogna frà l'Antichitài e l'Etài de Mezzu (seculi V-X) - Gexe bateximali, gexe e capelle funéaie in te e zòne rürali da a Ligüria de punènte in ti prìmmi seculi de l'Àta Etài de Mézzu, Bologna, 2011, ISBN 978-88-904294-5-3.
- ↑ (IT) Alessandra Frondoni, San Paragorio di Noli. Le fasi del complesso di culto e l'insediamento circostante dalle origini all'XI secolo, Firense, All’Insegna del Giglio, 2018, p. 350 - Monastero di Bergeggi, ISBN 88-78-14805-9.
- ↑ A. Frondoni, Isola di Bergeggi, in AA.VV., Archeologia in Liguria, vol. III: Scavi e scoperte 1982-86, t. 2: Dall’epoca romana al Post-Medioevo, a cura di P. Melli, Soprintendenza Archeologica della Liguria Genova, 1990, p. 403 e ss.
- ↑ 8,0 8,1 (IT) Vittorio Bonòra et al., Gli orientamenti delle Chiese del Caprione (SP) e dell'isola di Bergeggi (SV), in sce archaeoastronomy.it. URL consultòu o 3 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Chiese benedettine dell'isola di Bergeggi (Savona), in sce archaeoastronomy.it. URL consultòu o 3 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Imersciùi in ti fundali de l'Ìsua de Berzezzi, in sce bergeggidiving.it. URL consultòu o 2 màzzo 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 9 màzzo 2006).
Àtri prugètti
modìfica
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ìsua de Berzezzi
Ligàmmi de föa
modìfica- L'Îzua, L'Îzua de Berzezzi, in sce lizua.altervista.org. URL consultòu o 9 màrso 2024.
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 5123147553279053800002 · WorldCat Identities (EN) 5123147553279053800002 |
|---|