ZE-P
Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize
co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

O zazun (pl. zazun ò zazuin[1] - da-o latin ieiūnus) o l'è 'n periodo d'astenscion totâ ò parçiâ da-i alimenti – segge voentaia segge in osservança de 'na prescriçion mega ò de 'n precetto ecclexiastego – diante-o quæ l’organismo o consumma i materiæ nutritivi amugiæ in precedença.

Meixiña modìfica

Comme conseguença do zazun se manifesta una perdia de peizo do corpo: a diminuçion de peizo a no l'è liniâ ma a ralenta co-o tempo. A perdia de proteiñe e de sostançe minerale, con quella de l'ægoa a queste associâ, a l'è o prinçipâ fatô responsabbile da perdia de peizo iniçiâ; sucescivamente una parte sempre maggiô da perdia de peizo a l'è imputabbile a-o consummo do grasso corpóio. A rescistença a-o zazun a cangia segondo i organismi, ma o l'è squæxi pægio pe tutti o limmite estremo da perdia globâ de peizo (circa o 40%) ch'a caoza a morte pe inaniçion. A rescistença a-o zazun relativo, con adegoao consummo d'ægoa, inte persoñe adulte e sañe a pœu protrâse pe squæxi doi meixi. O consummo di depoxiti organnichi de riserva e di despægi tesciui durante o zazun o no corpisce mæximamente i varri tesciui: o l'è mascimo pe-o tesciuo adipozo – ch'o l'è un veo depoxito de riserva –, conscidieive pe-o figæto e o sangue, assæ modesto pe-i muscoli, squæxi nullo pe-o scistema nervozo.

Religioin modìfica

Into zazun pe scopi religioxi gh'è da distingoe o zazun privao, remisso a-a voentæ di scingoli, da-o zazun pubbrico, vosciuo da l'intrega comunitæ. Questo o pœu êse naturâ, conscistente inte l'astinença assolua da-o mangiâ e da-o beive, ò convençionâ, co-o permisso de dœuviâ in çerta mezua çerti çibbi e bevande. Quant'a-o scopo ascì, e quindi a-o so senso e valô, o zazun o varria grandemente. Inançitutto o pœu êse l'esprescion naturâ do doo, e quindi êse dœuviao comme çeimonnia de desmuo. Sott'atro aspetto, o zazun o l'è taloa dœuviao comme atto de purificaçion preparatoia pi ogni opiaçion ch'a mette in comunicaçion l'ommo con Dê, e specce pi-a manducaçion do çibbo sacramentâ: coscì inta festa de Tesmoforie à Atene, inti misteii d'Eleuxi, d'Attis e d'Ixide, inta prattica da magia, inte l'Upavazatha di Bramen, ecc. Senso anallogo g'ha o zazun ch'o precede presso i crestien o bateximo, l'œücaristia e l'orde sacro. De ciu o zazun o l'ha acattao o senso de 'n atto de penitença, ordenaiamente acompagnao da-a preghea, pi ótegnî o perdon de peccæ: coscì presso i Ebrei a grande festa de l'espiaçion, o giorno 10 do meize settimo, a conscisteiva prinçipalmente into zazun (Levitico, XVI, 29) e quindi a l'ea ascì dîta ἡ νηστεία "o zazun" (Atti, XXVII, 9). Ciu tardi o zazun o l'è stæto prinçipalmente consciderao mezo de mortificaçion de pascioin, specce da goa; ma coscì ascì o l'ha conservao o so valô religiozo comme gradio a Dê e meitóio, onde a-o tempo de Cristo o zazun o l'ea ritegnuo uña de træ œuvie meitoie da pietæ giudaica, e da-i mussurmoen o l'è posto fra i çinque dovei religioxi essençiæ.

O Gexo o s'è servio do zazun de 40 giorni (Matê, IV, 2; Lucco, IV, 2), comme preparaçion a-a so predicaçion; o l'ha riconosciuo espressamente o zazun quâ mezo pi ótegnî a força do spiito necessaia pe cacciâ i demonni ciu possenti (Mattê XVII, 21), e quant'a l'uzo do zazun commi œuvia meitoia, lonxi da-o riprovâlo, o l'inteize portâ 'na coreçion a-e perverscioin farizæghe. Stà o fæto però che diante a predicaçion ni o Gexo ni i so discippoi zazunon de propoxito; pe-o momento e necescitæ e o fruto da so predicaçion conseggiavan atro (Marco II, 13-27 e parallelli III, 20; ghe, 31).

A Gexa invece a seguì, de bon'ôa, l'uzo di Giudei che soleivan zazunâ doe votte a-a settemaña (o lunesdì e a zœuggia), ma in giorni despægi da liatri, saiv'à dî o mâcordì e o venardì (Didaché, VIII, 1), escluzo donque sempre o sabbo. I giorni de zazun se divan dies stationis ò vigiliae, pe l'analogia co-a guardia che fava i militari, necessaiamente zazunando, inti posti avançæ. A streita astinença a se rompiva a-a seja co-a çelebraçion de l'œücaristia, ma into sec. III començò in Ocidente l'uzo de rompî o zazun à nona (ciu tardi sciñ à sesta, saiv'à dî à mezogiorno, co-ina çeña piciña a-a seja), estendendolo in compenso a-o sabbo doppo.

Scin à l'etæ subapostollica remonta l'instituçion pubbrica do zazun pasquâ, pe 'na ciu streita interpretaçion da paola do Gexo relativa a-o zazun durante l'assença do spozao (Marco, II, 20). De Gexe l'inteizan into senso che se dovesse zazunâ into sabbo santo, o giorno tra-a morte e a ressureçion, di atre gh'azonsan ascì o venardì, giorno da morte, e di atre, a-a meitæ do sec. III, ghe compreizan tutta a settemaña santa. Dapœu à l'idea da pascion se g'azonse quella do zazun praticao da-o Gexo into dezerto pe 40 giorni, e coscì ne vègne a quaixima, ò zazun de quaranta giorni, compreizo a setemaña santa. Otr'a-a quaixima, i Greghi g'han atri trei tempi de zazun: un, squæxi atrettanto longo, primma do Dênâ, dito de San Feipo, perché o comença da-o giorno da festa de questo apostolo, da liatri o 14 novembre; un atro dito di Apostoli, da-o lunesdì doppo Pentecoste scin a-a festa di santi Pê e Paolo, o 29 zugno; e l'urtimo, dito de Maja, da-o 1 a-o 15 d'agosto, festa de l'Assonçion (κοίμησις) da Vergine, ma in origgine de 'na sola settemaña. In Ocidente, S. Aostin o conosce un breve zazun doppo Pentecoste e un atro primma de Dênâ; ma into sec. V a Romma S. Lion Magno (440-61) o no ne fa arcuña mençun. A Romma invece, segondo o Liber pontificalis, scin da-o tempo de S. Callisto (217-222), fu introduto l'uzo - aparentemente aprœuv'a-i testi sacri do Zacaja, VIII, 19, e Salmo IV, 8, ma in realtæ probabilmente aprœuv'à l'esempio di gentili - de 'n zazun, o mâcordì, venardì e sabbo, inti meixi di arecugeite do gran, do vin e de l'œuio, saiv'a dî zugno, settembre e dexembre. De chì vègne pe tutto l'Ocidente l'uzo do zazun di quattro tempi ò tempora (in todesco Quatember).

Bibliografîa modìfica

  • (IT) Silvestro BAGLIONI - Umberto FRACASSINI, Enciclopedia Italiana, 1931.

Notte modìfica

  1. A Zena o plurâ de paole terminante in -ê, -î, -û, -en, -in e -un o doviæ ese invariao, saiv'à dî che çe seren, fî picin e mû zazun pœuan ese tanto scingolæ che pluræ (cfr. i un e i atri), e difæti præ Pedevilla, præ Persoglio e o mego Gismondi dœuvian o plurâ zazun (pe no parlâ de l'Anonnimo Zeneize). D'atro canto no se pœu no tegnî conto do fæto che-o De Franchi, o Piaggio e o Nicolla Baçigalô dœuvian o plurâ zazuin.

Atri progetti modìfica

Contròllo de outoritæLCCN (ENsh2003003108 · GND (DE4140275-3 · BNF (FRcb11978127j (data) · NDL (ENJA00561269