Repùblica Româna (1849)

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Repùblica Româna o l’é stæto ’n Stâto Republicàn nasciûo in Itàlia into Risorgiménto cómme consegoénsa a ’na rivòlta che inti teritöi do Stâto Pontifìccio a l’à avûo cómme éxito a fûga do pàppa, o Pîo IX, a Gaêta. A l’é stæta governâ da ’n trionvirâto conpòsto da-o Càrlo Armelìn, o Giöxèppe Mazîni e l’Aorélio Sàffi.

Repùblica Româna (IT) Repubblica Romana
Mòtto: (IT) Dio e Popolo Dîo e Pòpolo
Dæti aministratîvi
Léngoe ofiçiæ	italiàn
Léngoe parlæ	italiàn
Ìnno	Il canto degli italiani (no ofiçiâ)
Capitâle	Rómma
Polìtica
Fórma de Stâto	Stâto unitâio liberâle-democràtico
Fórma de govèrno	Repùbrica parlamentâre-diretoriâle
Triumviri	Càrlo Armelìn, Giöxèppe Mazîni, Aorélio Sàffi
Òrgani deliberatîvi	triumviri ò cónsoli, asenblêa parlamentâre
Nàscita	9 frevâ 1849
Caxón	fûga do pàppa Pîo IX a Gaêta
Fìn	4 lùggio 1849
Caxón	invaxón françéize
Teritöio e popolaçión
Teritöio òriginâle	ecs teritöio do Stâto Pontifìccio
Economîa
Monæa	Baiocco da Repùbrica Româna
Religión e socjêtæ
Religioìn prinçipæ	Catolicêximo
Religión de Stâto	Nisciùnn-a
Religioìn minoritâie	Ebraîsmo
Evoluçión stòrica
Precedûo da	Stâto Pontifìccio
Sucedûo da	Stâto Pontifìccio
Òua pàrte de	Itàlia  Çitæ do Vaticàn

Stöia

Proclamaçion da Repùblica Româna into 1849 in Ciassa do Pòpolo

A Repùblica, nasciûa a-i 9 de Frevâ do 1849 cómme consegoénsa di gréndi möti rivoluçionâi do 1848 ch’àn interesòu tùtta l’Eoröpa, a l’à avûo, cómme quésti ùrtimi, ’na vìtta cùrta (a l’é finîa a-i 4 de Lùggio do 1849) pe córpa de l’intervénto militâre da Frànsa do Loîgi Napolión Bonapàrte, o futûro Napolión III, che, perché ghe convegnîva politicàménte, o l’à ripristinòu o govèrno pontifìccio, in déroga a ’n artìcolo da Costituçión Françéize. A ògni mòddo quélla da Repùblica Româna a l’é stæta ’n’esperiénsa scignificànte inta stöia de l’unificaçión italiànn-a e a l’à vìsto l’incóntro e o confrónto de tànte figûe de prìmmo ciàn do Risorgiménto arivæ da tùtta a Penîzoa, fra quéste o Giöxèppe Garibàldi e o Gofrêdo Mamêli.

Inte quélli méixi Rómma a l’é pasâ da-a condiçión de Stâto tra i ciù aretræ d’Eoröpa a bànco de prêuva de nêuve idêe democràtiche, inspiræ pò-u ciù a-e idêe do Mazîni, co-o fondâ a sò vìtta polìtica e civîle in sce di prinçìppi cómme, in primis, o vôto universâle mascolìn (quéllo feminìn in realtæ o no l’êa viêtòu da-a Costituçión, ma e dònne són restæ fêua); l’aboliçión da pénn-a de mòrte e a libertæ de cùlto.

A Repùblica Româna a l’à publicòu into 1849 a Costituçión, a ciù democratica in Eoröpa pe quélli ténpi, dónde s’unîvan i ideâli liberâli e mazinién, e a l’à superòu a mâi mìssa in pràtica Costituçión Françèize do 1793. A lézze e a Costituçión proponéivan:

• a libertæ de cùlto (ascì se ofiçialménte parçiâle: i çitadìn poéivan êse sôlo catòlichi ò ebrêi, in càngio a-i foestê l’êa permìssa qualónque religión, ma gh’àn aderîo ascì òmmi no confescionâli comò-u Mazîni mæximo, àtei diciaræ comò-u Pizacàn e masoìn comò-u Garibaldi),
• a laicitæ do Stâto,
• aboliçión da pénn-a de mòrte e da tortûa (o l’é stæto o segóndo Stâto a-o móndo, dòppo o Granducâto de Toscâna, a-abolî de jure a pénn-a capitâle inta sò Costituçión),
• aboliçión da censûa,
• o vôto universâle mascolìn (ascì se ofiçialménte o no l’à vietòu o vôto a-e dònne),
• l’aboliçión da confìsca di bêni,
• anulamènto da nòrma pontifìccia ch’a l’escludéiva e dònne e i sò discendénti da-a sucesción familiâre,
• rifórma agrària e dirìtto a-a câza, pe mézzo da requixiçión di bêni da Gêxa,
• a spartiçión di potêri,
• l’aboliçión da lêva òbligatöia.

L’ideâle republicàn

In tòcco do progràmma da Repùblica Româna: « ... Niâtri no poêmo êse republichén sénsa êse e dimostrâse mêgio di potêri abatûi pe de lóngo. Libertæ e virtù, repùblica e fradelànsa dêvan êse inseparabilménte unîe. E niâtri dovémmo dâne ezénpio a l’Eoröpa. A repùblica a Rómma o l’é ’n progràmma italiàn; ’na sperànsa, in avegnî pe vintisêi milioìn d’òmmi nòstri fræ. Se tràtta de dimostrâ a l’Itàlia e a l’Eoröpa chò-u nòstro crîo - Dîo e Pòpolo – o no l’é ’na böxardàia; chi-â nòstra òpera a l’é a-o sómmo gràddo religiôza, educatôa, morâle: che fâse són e acûze de intolerànsa, d’anarchîa, de reméscio azardôzo a-a sànta bandêa. »

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Repùblica Româna (1849)