Comunitæ outònome da Spàgna

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Unn-a comunitæ outònoma a l'é un di tréi livélli d'outonomîa inte l'òrganizaçión teritoriâle da Spàgna segóndo a sò costituçión; i âtri doî són a provìnsa e o comùn^[1]. Quésto livéllo o corispónde a l'aministraçión regionâle^[2]. D'acòrdio con l'artìcolo 143, e comunitæ outònome se créan segóndo l'ezercìçio do drîto a l'outonomîa riconoscûo pe-e naçionalitæ e-e regioìn ch'én pàrte do stàto spagnòllo^[3]. Quéste comunitæ outònome són formæ, a-o mæximo ténpo, pe provìnse con caraterìstiche stòriche, colturâli e econòmiche comûni ò pe teritöi d'entitæ regionâle stòrica. Gödan d'outonomîa legislatîva e capaçitæ escluxîve coscì cómme da facoltæ d'aministrâse atravèrso di seu raprezentànti^[4].

Da promulgaçión da Costituçión into 1978, l'è comensòu 'n procèsso de restituçión de poéi, cómme 'n drîto e no cómm'òbligaçión, vèrso e naçionalitæ e regioìn^[5], pe-o quæ s'àn formòu dîsètte comunitæ e dôe çitæ outònome co-o pàsso di ànni^[6].

Da-o 2003 e pe fìn statìstichi, basæ inte normatîve eoropêe stabilîe pe l'Eurostat, s'atrêuvan e unitæ NUTS in vigô a l'Unión Eoropêa. E dîsètte comunitæ outònome spagnòlle se clasifìcan segóndo livélli NUTS-2.

Formaçión

A costituçión spagnòlla a riconósce e a garantîsce o drîto a l'outonomîa pe-e naçionalitæ e-e regioìn che fórman o stâto^[7]. Poéivan acêde a l'outonomîa^[8]:

Dôe ò ciù provìnse confinànte con caraterìstiche stòriche, colturâle e econòmiche comùn.
E îzoe.
Unn-a provìnsa con identitæ regionâle.

E Còrte Generâle àn dónca o drîto de^[9]:

Outorizâ a creaçión de 'na comunitæ pe raxoìn d'interèsse naçionâle a despêto de 'n'estensción teritoriâle ch'a no l'arîve a quélla de 'na provìnsa ò ch'a no rispètte e âtre condiçioìn.
Acordâ 'n statûto d'outonomîa pe-i teritöi che no són integræ inte de provìnse.

In sciâ bâze de dispoxiçioìn costituçionâli minsonæ de d'âto, tra o 1979 o 1996 l'é stæto inandiòu dîsètte comunitæ outònome e dôe çitæ outònome:

Andalózia, Catalògna, Pàixi Bàschi e Galìçia (cómme naçionalitæ stòriche), coscì cómme l'Aragónn-a, o Pàize Valençiàn, Castìggia e Lión, Castìggia-A Mància e Estremadóra àn òtegnûo l'outogovèrno cómme comunitæ pluriprovinciâle.
Canâie e-e Îzoe Baleâri àn òtegnûo l'outogovèrno cómme îzoe.
Cantàbria, Astórie, A Riòja e a Región de Mùrçia àn òtegnûo l'outonomîa cómme comunitæ uniprovinciâle d'entitæ regionâle stòrica. Inte 'n mòddo scìmili a l'à goâgnòu l'outogovèrno a Navàra ascì^[10], scibén ch'a-i l'à òtegnûi con de mìsse a giórno e di megioaménti di sò furs.
A Comunitæ de Madrìd a l'à acêdûa a l'outogovèrno pe de raxoìn d'interèsse naçionâle^[11].
Çéota e Melìlla àn òtegnûo a l'outonomîa cómme çitæ pe outorizaçión de Còrte Generâle, scibén che no s'atrêuvan integræ inte nisciùnn-a provìnsa.

Òrganizaçión

E comunitæ outònome àn cómme nòrma instituçionâle de bâze 'n statûto d'outonomîa^[12]. I statûti d'outonomîa aférman a denominaçión d'ògni comunitæ segóndo a sò identitæ stòrica, o teritöio, e instituçioìn e i poéi ch'àn òtegnûo d'acòrdio a-a costituçión^[13].

L'òrganizaçión instituçionâle outonòmica stipolâ inti statûti d'outonomîa a l'é bazâ in sce 'na divixón de poéi coscì òrganizâ^[3]^[14]:

'N'asenblêa legislatîva outonòma, co-i sò ménbri ch'én çernûi pe vôto universâle in sciâ bâze de 'n scistêma de raprezentànsa proporçionâle ch'o l'asegûe a raprezentaçión de tùtte e pàrte che fórman o sò teritöio. L'asenblêa a l'à o poéi legislatîvo.
'N Conséggio de Govèrno, co-o poéi esecutîvo e fonçioìn aministratîve, goidòu da 'n Prescidénte çernûo pe l'asenblêa cómme càppo. O prescidénte o raprezénta a comunitæ a-o de fêua do sò teritöio e o stàto drénto a-a comunitæ, méntre o Conséggio o l'é o responsàbile polìtico depoî a l'Asenblêa.
'N Tribunâ Superiôre de Giustìçia, sénsa pregiudìçio da giurisdiçión ch'a corespónde a-o Tribunâ Suprêmo do Stàto, ch'o dirìzze l'òrganizaçión giudiçiâia drénto a-a comunitæ; pertànto o Tribunâ o l'à o poéi giudiçiâio.

Zaché a gestión de l'outogovèrno in Spàgna a l'é fæta inte 'na mainêia ascimétrîca, no tùtte e comunitæ outònome gh'àn e mæxime capaçitæ e i mæximi poéi. Unn-a de diferénse prinçipæ a l'é a capaçitæ fiscâle, ch'a divìdde e outonomîe inti doî grùppi de:

Comunitæ forâle (Pàize Bàsco e Navàra), che gh'àn 'n'outonomîa fiscâle ascì.
Comunitæ de regìmme comùn, che no gh'àn de st'outonomîa chi ma che, a ògni mòddo, pêuan tegnîse 'na pàrte de tàscie arecheugûe into sò teritöio.

Conpeténse

E conpeténse són distriboîe tra e comunitæ outònome e o govèrno çentrâle in sciâ bâze di artìcoli 148 e 149 da costituçión. E conpeténse pêuan êse escluxîve do stâto, de comunitæ òpû condivîze tra i doî sogètti^[3]. Pe de ciù, o govèrno çentrâle o pêu dâ de conpeténse a-e séncie comunitæ pe mêzo de lézze struturâle e de lézze de trasferiménto de poéi^[15], che pìggian o pòsto de quélle d'armonizaçión^[16].

E conpeténse de comunitæ són de dôe clàsse: crêan e sò istituçioìn ò manézan i sò afâri. A mainêa d'atriboî i poéi do segóndo tîpo inte 'n mòddo definitîvo a l'é spésse vòtte a decixón ch'o pòrta a ciù conflìtti tra e outoritæ. In sciâ fìn, o poéi giudiçiâio o l'é do tùtto esclûzo da-o ripàrto de conpeténse, zaché o l'é de lóngo gestîo da-o govèrno çentrâle^[17].

Pe risòlve i frequénti conflìtti de conpeténse^[18] l'é stæto stabilîo doî mecanîximi giudiçiâi: o prìmmo o prevédde 'n scistêma de contençiôzo aministratîvo pò-u contròllo di òrgani aministratîvi, dòppo gh'é 'n Tribunâ Costituçionâle ascì, dêuviòu pe-i conflìtti de conpeténsa^[19].

Lìsta de comunitæ outònome

Nómme	Capolêugo	Provìnse
Andalózia (Andalucía)	Sevìggia (Sevilla)	Almerîa (Almería)
		Càdiçe (Cádiz)
		Córdoba
		Granâda (Granada)
		Oélva (Huelva)
		Jaén
		Màlaga (Málaga)
		Sevìggia (Sevilla)
Aragónn-a (Aragón)	Saragóza (Zaragoza)	Oésca (Huesca)
		Teroél (Teruel)
		Saragóza (Zaragoza)
Prinçipàdo de Astórie (Principado de Asturias)	Oviêdo (Oviedo-Uviéu)	Astórie (Asturias)
Îzoe Baleari (Illes Balears)	Pàrma de Maiòrca (Palma)	Îzoe Baleari (Illes Balears)
Pàize Bàsco (Euskadi ò País Vasco)	Vitòria-Gastéiz (Vitoria-Gasteiz)	Àraba (Álaba-Araba)
		Ghipóscoa (Gipuzkoa)
		Biscàggia (Bizkaia)
Îzoe Canâie (Islas Canarias)	Sànta Crôxe de Tenerìfe (Santa Cruz de Tenerife) e Las Pàlmas de Gràn Canàia (Las Palmas de Gran Canaria)	Las Pàlmas (Las Palmas)
Îzoe Canâie (Islas Canarias)		Sànta Crôxe de Tenerìfe (Santa Cruz de Tenerife)
Cantàbria (Cantabria)	Santandér (Santader)	Cantàbria (Cantabria)
Castìggia-A Mància (Castilla-La Mancha)	Tolêdo (Toledo)	Albaséte (Albacete)
		Çitæ Reâ (Ciudad Real)
		Coénca (Cuenca)
		Goadalajàra (Guadalajara)
		Tolêdo (Toledo)
Castìggia e Lión (Castilla y León)	Valladolìd (Valladolid)	Àbila (Ávila)
		Bórgos (Burgos)
		Lión (León)
		Palénçia (Palencia)
		Salamànca (Salamanca)
		Segóbia (Segovia)
		Sória (Soria)
		Valladolìd (Valladolid)
		Samóra (Zamora)
Catalógna (Catalunya)	Barçelónn-a (Barcelona)	Barçelónn-a (Barcelona)
		Xirónn-a (Girona)
		Gléida (Lleida)
		Taragónn-a (Tarragona)
Estremadóra (Extramadura)	Mérida	Badajós (Badajoz)
Estremadóra (Extramadura)	Mérida	Càçeres (Cáceres)
Galìçia (Galicia)	Santiàgo de Compostéla (Santiago de Compostela)	A Corógna (A Coruña)
		Lógo (Lugo)
		Ourénse (Ourense)
		Pontevédra (Pontevedra)
Comunitæ de Madrìd (Comunidad de Madrid)	Madrìd (Madrid)	Madrìd (Madrid)
Región de Mùrçia (Región de Murcia)	Mùrçia (Murcia) e Cartagéna (Cartagena)	Mùrçia (Murcia)
Comunitæ Foràl de Navàrra (Navarra ò Nafarroa)	Panplónn-a (Pamplona ò Iruña)	Navàrra (Navarra ò Nafarroa)
A Riója (La Rioja)	Logrógno (Logroño)	A Riója (La Rioja)
Pàize Valençiàn (Comunitat Valenciana)	Valénçia (València)	Alicànte (Alicante-Alacant)
		Castegló (Castelló)
		Valénçia (Valencia-València)