Vìa Oddu (Arbenga)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

Vìa Oddu (cunusciüa ascì cumme u Caruggiu de verdü(r)e(r)e, Via Gian Maria Oddo in italiàn) u l'è in caruggiu ch'u se tröva in Arbenga Veggia e ch'u marca u cunfìn fra i quartêi de San Scî e de Sant'Eulàlia.

Sto(r)ia

Via Oddu inti prìmmi ànni '30, versu Santa Ma(r)ìa

L'è ben prubabile che l'u(r)igine de Vìa Oddu a secce du bèllu antìga, scicumme che u sò percursu u duve(r)ea repià da vixìn quellu du segundu cardu pe' impurtansa da sitè rumâna^[1], numma doppu u cardus maximus che, pe' cuntru, u passâva pe'a vìa au dì d'ancöi ciamâ de Medaje d'Ò(r)u. U cardu de Vìa Oddu u cuntinuâva pöi ancù ciü a setentriùn, fìn ae mü(r)aje sitadìne, passandu pe' quella che inta tupunumastica mudèrna a l'è a vìa intitulâ a l'Ernesto Rolandi Ricci^[2].

Sta stradda a pìa u numme dau Gian Maria Oddo, benefatû arbenganese du Seisèntu e fundatû de l'impurtante culêgiu ch'u se truvâva intu palàssiu cu'u mèximu numme, intu cantu vèrsu meridiùn da cruxe(r)a de Vìa Oddu cun Vìa Rumma^[3].

Descrisiùn

L'imbuccu daa Cuntrâ Növa e u basamentu da Tûre di Cassulìn
Vista du caruggiu
Vìa Rumma, a munte, cruxe(r)a cun Vìa Oddu
U fundu da vìa, versu a Sènta
A Barbacana, versu Via Oddu

Partèndu d'in Vìa D'Aste, u caruggiu u se diramma propiu de frunte aa gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, a l'artessa da Tûre e Cà di Cassulìn, restandu in scia mancina s'u se riva da quella ch'a l'è dìta "A cuntrâ növa". Imbucâ a vìa se scuntran sciübitu dui caruggi aa mancìna.

U prìmmu, ch'u parte au de sutta d'in vortu ch'u fà parte de l'insemme du palàssiu ch'u se faccia in scia stradda, u l'è U Caruggiu du Furchê, mèntre u segundu, a in isulàu de distansa, u l'è ciamàu Vìa Palestru, pü(r)e se u l'è cunusciüu ascì cu'u numme de Caruggiu de verdü(r)e(r)e, mèximu stranumme dètu ascì a Vìa Oddu, scicumme ch'a gh'e(r)a da ste parti ina grossa presènsa de büteghe da verdü(r)a.

U se prusegue versu a Sènta incuntrandu aa mancìna u Caruggiu du Rusciàn e, aa drìta, u caruggiu ch'u l'inmette vèrsu a Ciàssa di Pésci, cunusciüu fina cumme Vìa Cavour. Inte st'isulàu chi u se ghe tröva ascì u Palàssiu di Bassu-Seulln, derucàu dau teramòttu de Diàn du 1887 e custruìu turna de doppu, ch'u resta pe(r)ò ciü in drentu. A cûre in diresiùn cuntrâia rispettu a Vìa Oddu a l'è Vìa Rumma, ch'a travèrsa a stradda e i quartêi tantu de Sant'Eulàlia quantu de San Scî.

U Caruggiu u prusegue dunca fin a rivâ in sciu fiancu du Culêgiu, a stradda a finìsce pôcu doppu inta pòrte du Pertüxu, nu prìmma ch'i se ghe faccen a terminasiùn da Barbacana (a munte) e U Caruggiu de Sant'Eulàlia (a vàlle). A terminasiùn da vìa a l'è Vìa Trentu (Fö(r)a da Sènta), giüstu au fiancu da zìna de manca da scciümai(r)a. Intu cumplessu u l'ha ina lunghessa de 127 mêtri^[4].

Cruxe(r)e

Mappa de Vìa Oddu, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan

U Caruggiu du Furchê, dedicàu a Giovanni Folchero, benefatû arbenganese, lungu 'na sciüsciantêna de mêtri, u pòrta versu Largu Do(r)ia, dund'a gh'é(r)a a Pòrte da Ma(r)ìna^[5].
Vìa Palestru - U Caruggiu de Verdü(r)e(r)e, u pòrta u mèximu stranumme che Vìa Oddu^[6], vistu che ascì chi e l'é(r)an presenti de büteghe da verdü(r)a, inta tupunumastica ufisiâle a pìa u numme daa bataja de Palestru, cumbatüa dü(r)ante a Segunda guèra d'Indipendènsa. Lungu 97 mêtri, u finìsce inta Ciàssa de l'Uspeâ^[7].
Vìa Cavour, se diràmma in scia drìta, andandu vèrsu a Sènta e u pàssa a Ciàssa di Pésci, a rìva inta Ciàssa de San Michê e a finìsce de dòppu, sgarbandu inta Vìa de Medaje d'Ò(r)u, cun 'na lunghessa de ciü de 100 mêtri in tüttu^[8].
U Caruggiu du Rusciàn, aa mancina, u pìa u numme da Gio Giacomo Rossano, scritû du Seisèntu, lungu 'na sinquantena de metri, u pòrta inte Vìa Rumma ^[9].
Vìa Rumma - U Caruggiu dau culêgiu, u segundu decümàn pe' impurtansa, u l'è u caruggiu dund'u se ghe fàccia Palàssiu Oddu, sêde du sto(r)icu culêgiu. U vegne spartìu da Vìa Oddu tòstu a metè, marcandu ascì u cunfìn fra i quartêi, u l'è lungu 230 mêtri in tüttu^[10].
U Caruggiu de Sant'Eulàlia, vixìn a l'imbuccu versu a scciümai(r)a, u l'è in carugettu de 60 mêtri ch'u se culêga cun quellu da camera murtuaria (Vìa Lamberti), pìa u numme da santa aa che a l'é(r)a dedicâ 'na gêxa ch'a l'ha dètu u numme au quartê, ma che ancöi a nu gh'è ciü^[11].
A Barbacana (Vico del Centa in italiàn), lungu 130 mêtri, u cunette Vìa Medaje d'Ò(r)u cun Vìa Oddu passàndu a còsta de mü(r)aje, pe' stu fètu chi u l'ha stu stranumme^[12].
Fö(r)a da Sènta^[13] (Vìa Trentu), passâ a Pòrte du Pertüxu, au de fö(r)a d'Arbenga Veggia, a l'è a stradda custruìa in scia zina da Sènta che dae scö(r)e Paccini a finisce dau Punte Russu, inmetenduse inta Ciàssa di Giardinetti.

Architetü(r)e

n°	Numme	Descrisiùn
2-4-6^{[n. 1]}	Tûre e Cà di Cassulìn	Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau castrum da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa^[14]. Fòscia da fà remuntà au seculu XIII, cumpa(r)ìsce inte 'n attu du 1367 cumme turris Spectorum, vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da Castelanìa d'Arnascu. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu^[15].
s.n.c.^{[n. 2]}	Palàssiu Oddu	Palàssiu impunènte, aa mòrte du prupieta(r)iu Gio Maria Oddi intu 1623 u vegne pe' sò vuluntè duve(r)àu cumme sêde de 'n culêgiu. U s'è u(r)iginàu a partì daa fuxùn de ciü custrusiùi che zà e l'existevan, pe' dà vìtta aa strutü(r)a che veghemmu ancöi. Du 1637 u vegne culigàu, cu'n portegu, aa gêxa de San Carlu, cunvertìa resentemènte in auditorium. Inti tempi muderni u l'òspita a bibliutêca sìvica e u museu de màgiche traspa(r)ènse, cun l'espusisiùn du piàttu blö e âtri reperti rescuvèrti dae antìghe necropuli rumâne^[16]^[17].
s.n.c.	Pòrte du Pertüxu	A Pòrte du Pertüxu, cunusciüa pü(r)e cumme a ''Pòrte de Sant'Eulàlia'' e mensunâ inte l'Etè de Mezu cumme a Porta pertuxii, a l'è delungu stèta a pòrte sitadina a-u fundu du cardu segunda(r)iu de Vìa Oddu^[18] e, intu làttu da Sènta, a permeteva fasilmènte de zunze versu Vaìn^[19]. Cu'e sò dimesciùi, ciütostu strête, l'è puscibile ch'a fusse ina pòrte privâ, duvèrta fòscia da-i artigièi de indüstrie du cöi(r)u, e a l'è stèta a-u sèntru de pa(r)egge discusciùi cu'u Cunseju du Cumün. A l'è surmuntâ da ina strutü(r)a de difésa du Sinquesèntu, ch'a duvéva permétte de cacià di mate(r)iâli in simma a-i desenemighi^[20].

Nòtte

Nòtte au tèstu

↑ L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via D'Aste e a pòrta u sivicu n°27
↑ L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via Rumma e a pòrta u sivicu n°58

Nòtte bibliugrafiche

↑ Costa Restagno, 1979, L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al medioevo, pp. 16, 150
↑ (IT) L'orientamento degli edifici in Liguria - Tracciati viari urbani - Albenga, in sce uranialigustica.altervista.org. URL consultòu o 9 seténbre 2024.
↑ AA.VV., 2001, p. 45
↑ AA.VV., 2001, p. 45
↑ AA.VV., 2001, p. 37
↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 76.
↑ AA.VV., 2001, pp. 45-46
↑ AA.VV., 2001, p.31
↑ AA.VV., 2001, p. 52
↑ AA.VV., 2001, pp. 51-52
↑ AA.VV., 2001, p. 58
↑ AA.VV., 2001, p. 32
↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 47.
↑ (IT) Tûre Cassulìn, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 13 lùggio 2024.
↑ Bertonasco Rubatti, 2010, Quartiere Santa Maria, pp. 23-25
↑ (IT) Palàssu Oddo, descröve Arbénga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 12 màrso 2022.
↑ (IT, EN, FR, ES, RU) Palàssiu Oddu, cumün d'Arbenga, in sce comune.albenga.sv.it. URL consultòu l'11 lùggio 2024.
↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 150
↑ AA. VV., 1982, cap. 7, La piana di Albenga, p. 415
↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 162

Bibliugrafìa

(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga: topografia medioevale, immagini della città, in Collana storico-archeologica della Liguria occidentale, Vul. XXI, Milàn, Istituto Internazionale di Studi Liguri, 1979.
(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga, Le città della Liguria, Vul. 4, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-479-8.
(IT) Giosetta Bertonasco Rubatti, Le Torri di Albenga, Memoïa Arbenga, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2010.
(IT) AA.VV., Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga, Arbenga, Edizioni dell'Unitre Ingauna, 2001.
(IT) AA.VV., Liguria, in Guida d'Italia, 6ª ed., Milàn, Touring Club Italiano, 1982, ISBN 88-365-0009-9.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vìa Oddu

Ligammi de fö(r)a

(IT) AA. VV., Gian Maria Oddo, via, in sce Albenga: Immagini e Ricordi.

[14] L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via D'Aste e a pòrta u sivicu n°27

[17] L'entrâ prinsipâle a dà in sce Via Rumma e a pòrta u sivicu n°58

[1] Costa Restagno, 1979, L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al medioevo, pp. 16, 150

[2] (IT) L'orientamento degli edifici in Liguria - Tracciati viari urbani - Albenga, in sce uranialigustica.altervista.org. URL consultòu o 9 seténbre 2024.

[3] AA.VV., 2001, p. 45

[4] AA.VV., 2001, p. 45

[5] AA.VV., 2001, p. 37

[6] (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 76.

[7] AA.VV., 2001, pp. 45-46

[8] AA.VV., 2001, p.31

[9] AA.VV., 2001, p. 52

[10] AA.VV., 2001, pp. 51-52

[11] AA.VV., 2001, p. 58

[12] AA.VV., 2001, p. 32

[13] (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 47.

[15] (IT) Tûre Cassulìn, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 13 lùggio 2024.

[16] Bertonasco Rubatti, 2010, Quartiere Santa Maria, pp. 23-25

[18] (IT) Palàssu Oddo, descröve Arbénga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 12 màrso 2022.

[19] (IT, EN, FR, ES, RU) Palàssiu Oddu, cumün d'Arbenga, in sce comune.albenga.sv.it. URL consultòu l'11 lùggio 2024.

[20] Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 150

[21] AA. VV., 1982, cap. 7, La piana di Albenga, p. 415

[22] Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 162

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[n. 1]

[14]

[15]

[n. 2]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]