Riforma protestante

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Rifórma protestànte: Moviménto religiôzo comensòu in Germània inte l'anno 1517 ch’o l'à provocòu a scisión inta Gêxa Crestìànn-a. O l'à avûo ascì de consegoénse culturâli, polìtiche e econòmiche.

Catòlichi e protestanti inte l'Ouröpa centrâle into 1618

Da Lutêro a-a pâxe d'Aogósta

E raxoìn da “Rifórma” són prinçipalménte de caràtere religiôzo. A coruçión, a degeneraçión morâle e spiritoâle tànto difûze inta Gêxa de Rómma són stæte o pretèsto perché o Martìn Lutêro o fisésse inte 95 têxi (atacæ a-a pòrta da Gêxa de Wittenberg a-i 31 d’òtôbre do 1517) quéllo ch’o l’êa o sò penscêo religiôzo. Quéste têxi che êan cóntra o scàndalo de indulgénse e afrontâvan i problêmi do pecòu, da peniténsa e da gràçia inte ’na nêuva letûa di Evangêi co-in nêuvo anónçio de quélla ch'a l’êa a libera gràçia de Dîo dæta a ògni pecatô indipendenteménte da-i sò mériti.

I Prìnçipi tedéschi, che mâ soportâvan o potêre de Rómma ch’o no ghe permetéiva d’agî liberaménte into govèrno di sò teritöi, fàn sùbito sò quésta “Rifórma” e a l’é quésta a raxón da scisión co-a Gêxa Catòlica. Quésta scisión a l'à provocòu lòtte asæ dûe fra quélli ch’açetâvan quésta nêuva vixón do Crestianêximo e quélli in càngio fedêli a-o Pàppa. Quéste lòtte són finîe co-a pâxe d'Aogósta (into 1555) quànde a divixón fra Catòlichi e Protestànti a l’é diventâ definitîva in bâze a-o prìnçipio cuius regio, eius religio, ch’o l’imponéiva a-i sùditi de segoî a religión do sò Prìnçipe. A dotrìnn-a luterànn-a (dîta pöi protestànte perché quélli chi-â segoîvan “protestâvan cóntra o Pàppa) a s'é difûza sorvetùtto in Germània e inti pàixi nòrdichi. In Inghiltæra a l’à avûo caràtere prevalenteménte polìtico quànde a l’é stæta inpòsta da l'Enrîco VIII.

Martin Lutêro int'in dipìnto de Lucas Cranach (Uffizi)

Calvinìsti e Anglichén

No sôlo in Germània gh’êa quésta difûza rouxîa vèrso o potêre do Pàppa e da Gêxa Româna. In Svìsera, a Zurîgo, o Huldrych Zwingli, con l’arénbo de Aotoritæ do pòsto o l’avéiva lê ascì propòsto de Rifórme cóntra o Pàppa e a Cùria Româna. Mòrto lê, e sò idêe són stæta repigiæ da-o Gioâne Calvìn ch’o l’à réize ancón ciù sevêre e o l’à realizòu ’na stréita òrganizaçión teocràtica pontàndo sorvetùtto in sciô têma da predestinaçión. A Rifórma Luterànn-a a l’à inpedîo a-e idêe do Calvìn d’afermâse inte l'Ouröpa do Nòrd, ma se són asæ difûze inte nêuve tære americâne portæ da chi, persegoitòu in Ouröpa, o s’êa rifugiòu la.

In Inghiltæra, pàize catòlico e asæ ligòu a-o Pàppa, o rè Enrîco VIII, pe raxoìn polìtiche e naturalménte econòmiche (i pàixi a-o de la de Àrpi mâ soportâvan de dovéi pagâ pe mantegnî a Gêxa de Rómma), o l’à provocòu ’n scìsma ch’o l’à mantegnûo quélla ch’a l’êa l’òrganizaçión de bâze da Gêxa Catòlica, ma aplicàndo a teologîa da Rifórma. Quésto o l’à provocòu lòtte dûe e sangoinôze che in quàrche mòddo són ancón prezénti inte l'Irlànda do Nòrd (Ulster) dónde Catòlichi e Anglichén són de lóngo a-i færi cùrti. Quéste nêuve vixoìn do Crestianêximo àn dæto vìtta ascì a sétte e moviménti religioxi duaménte contrastæ ségge da-i catòlichi che da-i Riformìsti.

A teologîa da rifórma

O prinçìpio bâze da Rifórma protestànte o l’é chi-â sarvéssa a s’òtêgne sôlo co-a fêde e no co-e indùlgénse. Són refuæ dötréi Sacraménti (o batêximo e a comenión) e vêgne afermòu o prinçìpio che fra Dîo e l’òmmo no gh’é nisciùn intermediâio. O Pàppa o no gh’à dónca nisciùnn-a aotoritæ e quésto prinçipio o l’é sostitoîo da-o “lìbero ezàmme” e da-a responsabilitæ do credénte davànti a Dîo e a-o sò pròscimo. Co-a “Rifórma” vêgne eliminòu a diferénsa fra cêgo e làico e introdûto a distinçión fra o potêre civîle e quèllo ecleziàstico: da quésta distinçión nàsce o procèsso de secolarizaçión da socjetæ.

Colegaménti esterni

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Riforma protestante