U Prinçipatu de Mu̍negu (ün liguru: Prinçipato de Mónego, ün françese: Principauté de Monaco; ün italian: Principato di Monaco) ë ün paise d'Europa.

MC
Achësta pa̍gina e̍ scrita ün lenga munegasca
Prinçipatu de Mu̍negu
U pavayu̍n d'u Prinçipau de Mu̍negu U scüu
d'u Prinçipatu de Mu̍negu
Imnu munegascu
Sistema de guvernu Munarchia constitüçiunale
Principu Albertu segundu (6.4.2005)
Ministru de Statu Serge Telle (1.2.2016)
Lingue Françese e munegascu
Capitala Mu̍negu
Superficie 2,02 km2
Pupülaçiun 36 950 ab.
Densita̍ 18 292 ab/km2

Mu̍negu e̍ ün Prinçipatu guverna̍u per üna munarchia constitüçiunale cun Albertu segundu pe̍ cavu de sta̍u. Benche̍ u prinçipu Albertu segundu e̍ ün prinçipu constitüçiunale, elu a̍ ün putere puliticu imensu. A Casa Grima̍udi ha guverna̍u Mu̍negu despœ̍i 1297. A lengua ufiçiala e̍ u françeise, aisci̍ se parla u munegascu, u italian e u anglese. L'Imnu munegascu (Hymne monégasque), o Marcia Naçiunale d'i Lealisti, ë ř'imnu naçiunale d'u Prinçipatu de Mùnegu.

Etimulugi̍a modìfica

Benche̍ l'etimulugia de Mu̍negu nun sice ben cia̍iria, de pare̍ generale cunvegne d'a tira̍ ciütostu da Monoïkos (Monoeci) -Arcule liguru- che da Melkart (Menouha) -Arcule finiçian.

Sto̍ria de Mu̍negu modìfica

Articulu principale: Sto̍ria de Mu̍negu


Preistoria modìfica

Au Paleuliticu ançien, l'Omu abitava gia̍ Mu̍negu.

Antichita̍ modìfica

D'u 1297 Rainie̍ e Françua̍ Grimaldi (mascarau ün frate), se sun ümpadrunii d'a furtessa de Mu̍negu ciü per astüçia che per viulença.

Epuca muderna modìfica

Mu̍negu deve au principu Antoni primu bona parte d'e soe furtificaçiue.

Menton e Rocabrüna an fau parte d'u Prinçipatu de Mu̍negu finta d'u 1848.

Carlu terçu d'u 1866 à dau u nome de Munte Carlu a roca de Spelüghe.

Cun u principu Rainie̍ terçu, suvran de Mu̍negu despœ̍i 1949, un Pinçipatu a̍ vistu u territoriu so passa̍ da 157 a 192 etari.

Sistema de guvernu modìfica

Articulu principale: Pulitica munegasca e Lista d'i suvrái de Mùnegu
 
Logo de guvernu
 
U principu Alberto segundu de Mu̍negu atüale suvran d'u Principatu.

Mu̍negu ë üna munarchia constitüçiunale.

Ün ministru de Statu e trei cunseyei (Internu, Finançe, Trabayi püblichi) formu u Cunsiyu de guvernu.

U Cunsiyu naçiunale participa au putere legislativu a Mu̍negu.

Geugrafia modìfica

Articulu principale: Geugrafia de Mùnegu
  • Munte Agè
  • Munegu pusseda un giardin esoticu de primu cartelu.
  • Portu de Munegu


U territori de Mu̍negu fà 2 km².

Urganisaçiun territuriale modìfica

 
I qatre qartièi tradiçiunali.
 
I qartièi e setùs aministrativi.
Articulu principale: Qartièi de Mùnegu

Munegu á nœve qartièi e setùs regrupaus en qatre qartièi tradiçiunali. I qartièi tradiçiunali sun:

E i qartièi urdinançai e setùs reservaus sun:

Südivisiun Süperficie
ün m2 ün %
A Cundamina Qartiè urdinançau 295 843 14,6%
Funtanaveya Qartiè urdinançau 329 516 16,3%
Larvotu Qartiè urdinançau 217 932 10,8%
Giardin esoticu Qartiè urdinançau 234 865 11,6%
Munegu Autu Setù reservau 196 491 9,7%
Muneghëti Qartiè urdinançau 115 196 5,7%
Munte Carlu Qartiè urdinançau 436 760 21,5%
Ravin de Santa Devota Setù reservau 23 485 1,2%
La Rousse Qartiè urdinançau 176 888 8,7%
Total 2 026 976 100,0%
 

Cültüra modìfica

Articulu principale: Cültüra de Mùnegu
 
U scüu, fianchegiau da dui frateli minuri che portu spada, domina a sentença "Deo Juvante".
  • Cumitau Naçiunale d’ë Tradiçiue Munegasche: Mantegne u parlà munegascu.
  • Institütu d Paleuntulugia ümana
  • Palaçi de Mu̍negu

Müsei modìfica

Geije modìfica

Literatüra munegasca modìfica

Articulu principale: Literatüra munegasca
  • Cherici-Porello, Paulette (1986) Mèsccia
  • Cherici-Porello, Paulette (2012) Antebrǜn

Autui munegaschi modìfica

  • Paulette Cherici-Porello

Gastrunumia modìfica

Religiùn modìfica

A religiùn catolica è a religiùn d'u Statu.

Edücaçiun modìfica

 
Liçeu Albertu primu de Mu̍negu

A Mu̍negu, l'ünsegnamentu püblicu à principiau d'iesse dau ün françese versu 1860.

È ubligatori d'andà â scœra da 6 a 16 ani; ma da 3 ani se pò cumençà cun a scœra materna. Ghe sun de scœre pǜbliche sei materne e elementari, ün culege, ün liçè d'ünsegnamentu generle e tecnologicu e ün liçè d'ünsegnamentu prufessiunale.

L'ünsegnamentu d'a lenga munegasca è ubligatori ünt'ë scœre elementari da u 1976, pœi per i primi dui ani d'u culege da u 1979.

Ecunumia modìfica

Articulu principale: Ecunumia de Mùnegu

Turismu e indüstria fan vive Mu̍negu.

Sport modìfica

Articulu principale: Sport ün Munegu

Feste modìfica

Feste
Data Nume Remarca
1 de zenà Primu de l’Anu
27 de zenà Festa de Santa Devota Santa Devota, Patruna d’u Principatu
Lünesdì sücessivu de Pasca. Pasca d'u cavagnetu
1 de màgiu Festa d'u Travayu
Zùveni, 40 jurni dopu Pasca Ascensiun
Lünesdì sücessivu a setima dumenega dopu Pasca Pentecosta
Zùveni, 60 jurni dopu Pasca Corpus Domini
15 austu A Madona Assunta
1 nuvembre I Santi Festa d'I Santi
19 nuvembre S. Rainiè Festa Naçiunala
8 deçembre Imacülata cunceçiùn Patruna d’a Catedrala
25 deçembre Natale

Vede tamben modìfica

Vinculi esterni modìfica

Contròllo de outoritæVIAF (EN130909670 · ISNI (EN0000 0001 2181 4116 · LCCN (ENn81101064 · GND (DE4040031-1 · BNF (FRcb11945108x (data) · BNE (ESXX451856 (data) · BAV (ENIT497/12451 · NDL (ENJA00567822 · WorldCat Identities (ENn81-101064