Gêxa de San Zorzu (Arbenga)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

A gêxa de San Zorzu, (chiesa di San Giorgio in italian, ascì scrìta gêxa de San Ṡorṡu) a l'è 'n' antiga gêxa medievàle custruìa in stìle rumanicu, culucâ inta frasiun de Campugexa (cumün de Arbenga), in lucalitài San Zorzu, a l'internu du lucàle campusantu.

A faciâ da gêxa de San Zorzu

Stoia

Se pènsa che in primmu scitu religiusu u sécce zà stàu fundàu primma de l'annu Mille, tantu che intu mediuevu a gêxa l'éa de lungu indicâ cu-u numme de “San Giorgio de pratis”, a causa di prài ch'a sircundavan e che estendevan fin a-a maìna. A sta parocchia chi l'éan culegàe diferenti cumünitài da Ciàna arbenganese, ancöi pe-a ciü grossa parte scumpaìe (Câmpu(r)a, Craviö, Ròllu), assemme (lugicamènte) a quella de San Zorzu.

A gêxa cum'a cumpariva inti primmi ànni du seculu XX

Propriu a lucalitài dund'a se tröva a gêxa a l'éa indentificâ cumme in antigu sentru de vitta religiusa, culucàu lungu 'na via de cumünicasiun fundamentale, a Via Julia Augusta.

Prubabilmènte u primmu nucleu de l'edifissiu religiusu u l'éa stàu fundàu da-i muneghi benedetìn, insediài in scia Gainâa. Cun l'abasìa bedenetìna presente in sce l'Ìsua a parocchia a l'ha mantegnüu ina furma de dipendènsa dirètta cumme priuràu, armenu fin a-u 1661, annu da fundasiùn da parocchia du sentru de Campugéxa, da-a quale San Zorzu a cumensa a dipènde.

Divegnüa cuscì ina cumènda da parocchia vixina, a strutüa a vegne maniman abandunâ, pe stu mutivu chi, nu se presentan grossi rifasimenti de etài baròcca. Trafurmâ in gêxa simite(r)iàle a vegne danegiâ in moddu gràve da-u teramottu de Diàn du 1887. St'eventu chi u porta a-a distrusiùn du campanin e da navâ de drìta, anche se intu cumplessu a l'è stâ restaurâ zà a partì dai inìssi du 1901 e poi, cun opere sücescìve fra u 1934 e u 1936, finansiàe da-u cumün de Arbenga.

Carateristiche

L'edifissiu che veghemmu ancöi u l'è de stile rumanicu, edificàu aturnu a-u seculu XII, ma intu cursu du tempu sun stàe fàe de mudifiche, che l'han purtàu a 'n rifasimentu gòticu, survatüttu düante u XIV seculu.

Esternu

A faciâ da gêxa a l'è stratificâ, difatti inta parte ciü bassa l'è de prìa, ch'a vegne da-e câve da zòna de Cixan e de Peàgna, mèntre quella de mezzu l'è fâ cun di maùi crüi (laterissi). Inta parte âta se pò vegghe poi 'na trîfura, ch'a a va rènde ciü legêa. Sta chi a l'è inseìa a rapresentâ a Santiscima Trinitài, ma ascì a duggia natüa de Cristu (vêu Dìu e vêu òmmu), cu-e due culònne ch'a surézzen. Fra l'âtru a l'éa stâ müâ intu cursu di seculi pé poi êsse turna descuvèrta düante u Növesèntu.

A navâ de mezzu

Da nutà che fàscia âta a l'è turna in prìa de Cixan e a l'e in realtài duvüa a 'n rifassimentu du seculu XIV. Sutta a sta chi se dröve 'n barcun picin, cun 'na furma a cruxe.

In sciu làttu de sud-est, l'éan ascì stai ricavai âtri trèi barcunetti (nüme(r)u ch'u va turna a reciamà a Trinitài) e i abscidi vegnen realizài de furma retangulàre, vegnen averte de munôfore de maùn crüu, tampunàe intu seculu XV pé ricavà ciü süperficie da rènde afrescàbile a l'internu. U campanìn, in prìe squadràe, u l'éa stàu ricustruìu in scia bàse de quellu rumanicu, inglubâ inta navâ de drìta.

Internu

A l'internu a strutüa a se presènta tréi navàe, in sce müaje se trövan poi e pitüe a frescu: u cîclu u cröve 'n periudu cumpresu fra u XIII e u XVI seculu e u testimònia e fâxi de svilüppu e de decadènsa de l'edifissiu e da zôna ch'a ghe gravitàva inturnu.

I afreschi

Antigamente a gêxa l'éa du tüttu rivestìa de intonacu pittüàu a culuri vîvi e a ricca decurasiun a süge(r)îva in sensu de magnificensa.

Üna de parti ciü rapresentative de l'insemme a se tröva inta zôna de l'abscide, dund'u resâta l'afrescu du Giüdissiu Üniversàle, particulàre pe a sò rapresentasiun, ispi(r)àu ae vicènde da Divìna Cumédia du Dante Alighiêri.

Vixivamènte u crêa in fòrte impattu ascì a cumpusisiun du Pa(r)adîsu, cu'in stîle raffinàu inta rapresentasiun de figüe, furtemènte in cuntrapusisiun cu-e imàgini ch'e sun legàe a l'Infèrnu.

Propiu questu cuntrastu u fà capì che u cîclu u dev'êsse interpretàu cun in fìn didàtticu, ütile inti tempi antighi pe 'luntanà i cristiài da-e tentasiui du mâ, int'in quàddru ciü generàle de cuncesiun de l'àrte cumme a Bibbia di pôvei.

Pa ascì che a dâta de realisasiun di dipinti a secce da rilevà aturnu a-u 1446, ànnu indicàu inte 'n'iscrisiun in latìn, ch'a n'ha furnìu ascì u numme du cumitènte di afreschi, in sèrtu Antôniu Carésia, priû da gêxa inte quellu periudu.

Segundu sèrte ipòtexi l'autû di dipinti u se(r)éva Antôniu Dragun da Munteregâle, artista piemuntese trasfe(r)ìu intu Punènte Lìgüe.

Giüdissiu Üniversàle

• 
  Afreschi du Giüdìssiu Üniversâle intu presbité(r)iu
• 
  San Michê ch'u rezze a ba(r)ànsa
• 
  L'infernu, cu'i vàri pecaùi
• 
  L'afrescu ch'u rapresenta u cunte Ügulìn mentre ch'u ruzüja a testa de Rügiêri

Pa(r)adîsu

Culucàu inta parte de l'atâ mazû, in âtu. Chi i trövan spassiu i duzze apòstuli inse(r)ìi scimetricamènte, setài inte di séggi cu-u sguardu gi(r)àu versu u sentru da figüa, dandu in efèttu de pruspetîva.

A dividde i dui gruppi se tröva Cristu giüdise seràu int'ina mându(r)a rezüa da-i ànge(r)i, rafigüàu inte l'àttu de 'ndicà cu-a man drita i beâti, mèntre cu-a lérca i dannài de l'Infernu. Inte sta rapresentasiun chi u se tröva ascì San Michê Arcànge(r)u, dutàu de armaüa e de spâ, perché in quantu surdàttu de Cristu u l'ha scunfittu u Diàu.

Vellu u rezze a ba(r)ànsa ch'a pêsa u ben e u mâ e a sò presènsa a l'internu de l'afrescu a l'è de fundamentale impurtansa, pe questu u l'è pusisiunau imediatamènte au de sutta du Segnù.

Infernu

Chi u vegne rapresentau in Arcànge(r)u ch'u spuncia in mustru infernàle fra i dannài, fra sti chi in fransescan, prubabilmènte a indicà u scuntru fra i diferenti urdini religiusi. U fattu u se riculêga a-u triunfu de l'urdine di benedetìn in sci frasescài pe u dumìniu du cunventu de l'Ìsua.

Sun rapresentai in bàssu, cun tantu de iscrisiùn, i sètte pecài (a gùa, l'avaîssia, l'acîdia, l'invìdia, a süpèrbia, a lüssüia e a ràggia) sensa duve(r)à 'na particulare tècnica de pruspetîva, cun tütta 'na sé(r)ie de peccaûi, imprixiunài e turmentài dai diàvi de diversa furma.

In urdine i primmi vegnen punìi cun e man legàe derê a-a schêna de frunte a 'na toa 'mbandìa, mèntre e sèrpi e cunsümman 'n banchettu, doppu se trövan quelli fursài a bêve l'ò(r)u füzu, i früstài da 'n demôniu, i turmentài da 'na creatüa macülâ cu-a cua de serpènte e chi u l'è mòrsu da 'n grifun e avôltu da 'n'âtra sèrpe. Terminan a sé(r)ie e punisiùi di lüsu(r)iûsi, custrétti a végghe in diàu au spéggiu e di ragiài, turtü(r)ài cun 'na röa dentâ.

Sèmpre inte stu grüppu rapresentatìvu ghe sun Dante e a so guìdda: Virgiliu, che ben i spìccan pe l'espresciùn du muru e pe a gestualitài de man. Inse(r)ìi inta scêna dund'a viulènsa a va a defurmâ u vultu du cunte Ügulìn, ch'u ruzüja a testa de l'aversâiu Rügiêri.

Navâ de drìta

Inta navâ de drìta sun uspitàe, inta zòna vixina a l'abscide, de figüe di Santi, fra e ciü antighe de tütta a gêxa, risalenti a-u seculu XIII).

A-u fundu invece, tütta a müaja a l'è ucupâ da-u cîclu de stòie de San Biaxu, dipintu aturnu a-u seculu XIV da in pitû anonimu. A rapresentasiun a sêgue u stîle da scöa tuscàna du Trexèntu.

Navâ de lerca

Particulare a rapresentasiun de San Bastian, San Fabian e San Roccu

Chi a l'è cuntegnüa ina de ciü végge testimunianse icunugrafiche de San Zorzu, inse(r)ìu fra trèi apostuli e San Cristoffa, lezìbili sulu ciü in pàrte.

Pocu de surva, l'afrescu ch'u rapresenta San Fabian, San Bastian e San Roccu. A cumpletà a scêna a se truvava inisialmènte 'n'iscrisiun, aù scumparsa, ch'a ducumentava a cumitènsa da pitüa, da parte du priû sanzurzin (1476), asèmme ai abitanti de Câmpu(r)a.

Se vegghe ascì, pocu doppu in âtru afrescu, risalènte au seculu XV, cun Santa Ma(r)ìa Madalêna.

Abscide

Inta zôna de l'abscide, dund'u l'è cunservàu in antigu atâ dedicàu a-a Madonna, ghe sun i afreschi ciü resènti chi cunservài, datài du Sinquesèntu.

De qualitài inferiure rispettu a-i âtri, i testimonian a fâse de decadensa de l'edifissiu religiùsu. Se inta lünétta truvemmu l'Asunsiun de Ma(r)ìa, gh'è ascì in trîtticu cun a Vergine setâ in trônu ch'a tegne in bràssu Gesù bambin. Ai dui latti in santu in armaüa (aa lérca) e San Steva (aa drîta). Segundu quarchedün u stîle u se vixine(r)êva a quellu de Pe' Guîdu da Ransu.

Âtri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce gêxa de San Zorzu