Emys orbicularis

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

A bìscia scrossua eurupea Emys orbicularis (Linnaeus, 1758) a l'è ina specie de biscia scròssua da famìa di êmidi.^[2]

Tartarüga palüstre eurupea
Ina biscia cun a scòrsa emys orbicularis
Condiçión de conservaçión
Prossimo alla minaccia (nt)^[1]
Clasificaçión scentìfica
Domìnio	Eukaryota
Régno	Animalia
Phylum	Chordata
Clàsse	Reptilia
Sóttaclàsse	Anapsida
Órdine	Testudines
Sóttórdine	Cryptodira
Famìggia	Emydidae
Génere	Emys
Spêce	E. orbicularis
Nomenclatura binomiale
Emys orbicularis (Linnaeus, 1758)
Sottospecie
Emys orbicularis orbicularis Emys orbicularis eiselti Emys orbicularis galloitalica Emys orbicularis hellenica Emys orbicularis ingauna Emys orbicularis occidentalis Emys orbicularis persica

Descrisiùn

E fémine e sun sempre ciü grosse di mascci, ch'i i razunzen ina lunghessa cumprésa fra i 15 e i 18 cm, ste chi, difatti, sun de suvente fra i 20 e i 22 cm. A pursiun du ventre a l'è cumposta da 12 elemènti, e a l'ha in cu(r)û giallu a(r)ena, cun quarche venaüa ciü scüa.

U dursu u l'è culegàu cu-u ventre grassie a di leligamènti de cartilàgine, che permetten a mubilitài de tütte e due e parti. U g'ha 5 placche vertebràli, 8 de còste, ciü 25 inti fianchi, fra ste chi üna a l'artessa da tésta e due pé a cùa. A scòrsa l'è apiatîa e uvàle, mèntre u cu(r)û du fundu u pò cangià: a segunda cumme se trövan de bestie ch'i ghe l'han marùn, àtri verdu scüu, fin ascì au négru.

Inte quelle ciü zuéne a l'è presente ina ca(r)êna intu mezzu, ch'a scumpaìsce maniman che a biscia scròssua a cresce. U cu(r)û da pelle, da testa e de sàmpe u va ascì stu li dau giânu au verdu scüu, serte votte se trövan ascì quelli de maccie giâne in scia superficcie. Inte dìe e g'han de ùngie che e sun culegàe l'üna cun l'atra grassie a 'na particulàre membràna, dîta "interdigitale". A cùa a l'è ciütòstu lunga e a l'è furnia, inte femine e inti mascci de 'n' ungia aa fìn. Sta li, difatti a mezüa tostu a metài da lunghessa cumplescìva da bestia. Diferense fra e sutta divixùi da specie van a tucà a dimensciun, a furma e u culu(r)ìu da scòrsa.

In Italia i esemplài de grandessa mazù i sun quelli da cianüa Padàna, cun in cu(r)û verdu scüu e a scorsa bumbâ. E atre, ciü ch'u se china versu u meridiun, e l'han a scòrsca ciàtta e ciü cià(r)a.

Distribusiun

Difuxùn intu cuntinente eurupeu

L'Emys orbicularis a se tröva inte tòstu tüttu u cuntinente eurupéu (dai Balcài aa penìsua türca, da l'Africa setentriunàle au Purtugallu e aa Spagna, fin a l'Italia, a Fransa, l'Üngaîa, a Pulônia e a Lituànnia), a parte che inti paisi ciü freidi, cumme quelli da Scandinàvia. Inta penìsua iberica e inte quella balcànica a cunvîve cun 'n atra biscia scrossua d'aiva: a Mauremys caspica, l'ünica atra a êsse uriginàia du cuntinente.

Tasciunumîa

Vegnen au mumentu ricunusciüe sètte sutta-specie de sta biscia scrossua:^[2]

E. o. orbicularis (Linnaeus, 1758) – biscia scròssua palüstre eurupéa
E. o. eiselti Fritz, Baran, Budak & Amthauer, 1998 – biscia scròssua palüstre türca (o de Eiselt)
E. o. galloitalica Fritz, 1995 – biscia scròssua palüstre francu-italiàna
E. o. hellenica (Valenciennes, 1832) – testuggine palustre ellenica
E. o. ingauna Jesu, Piombo, Salvidio, Lamagni, Ortale & Genta, 2004 –biscia scròssua palüstre lìgüre
E. o. occidentalis Fritz, 1993 – biscia scròssua palüstre usidentàle
E. o. persica Eichwald, 1831 – biscia scròssua palüstre urientàle

Prugetti pé a sò sarvaguàrdia

Au mumentu sta specie a l'è cunscide(r)â cumme "minaciâ" a livellu eurupeu, mèntre diferenti nasiun, fra ste chi l'Italia, ricunuscen questa biscia scrossua cumme in periculu d'estinsiun. In Ligü(r)ia a prinsipale culònia de Emys a se tröva inta ciàna d'Arbenga, dunde se trövan esemplài da suttuspecie ingauna. A suttuspecie a l'è chi prutezüa a partì dau 2005 dau "Ciàn d'Asiun pe a Tartarüga Palüstre Ingàuna", visti i livelli critici de ridusiun da presensa in sciu teritòiu da bestia.^[3]

E raxùi du riscciu

A bìscia scròssua palüstre a l'éa de lungu cumüne fin ai ànni '60 inta ciàna arbenganése, ma a càusa de l'ecesîva ürbanisasiùn e da bunîfica de vaste zòne ümêe, aturnu au 1994 a l'è stâ cunscide(r)â du tüttu estìnta. U recüpe(r)u da spécie u l'è avegnüu grassie a l'inisiatîva de l'Acquâiu de Zena, ch'a l'ha permessu a reintegrasiùn de sta lì intu sò ambiènte. Ancöi a l'è turnâ a êsse difüza prinsipalmènte inti cumüi de Villanöva, Garlènda e Arbenga.^[4]

Notte

↑ (EN) Peter Paul van Dijk e Roberto Sindaco, Emys orbicularis, IUCN, 2004.
↑ ^2,0 ^2,1 (EN) Emys orbicularis, in sce reptile-database.reptarium.cz. URL consultòu o 7 agòsto 2023.
↑ (IT) A bìscia scrossua Emys, stàttu e riscciu, in sce lifeemys.eu. URL consultòu o 15 zenâ 2022.
↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, natüa: a bìscia scrossua Emys, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 16 zenâ 2022.