Annia

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Annia l'è o nomme comùn de tanti ôxelli d'ægoa, generalmente migratoî, da famiggia di Anatidi (ordine di Anseriformi) e in particolâ mòddo do génere Anas.

Descriçion

Viven comunemente inti stagni e inti laghi çibandose de nutrimento trovòu sotta a superficce de l'ægoa. Gran parte de lô, specce quelle prinçipalmente d'ægoa, non g'han in bon coordinamento di movimenti in sciâ tæraferma; quelle ciù piccinn-e, invece, son solitamente coordinæ inte tùtti doî i ambienti.

L'annia domestega a l'è 'na spêce selezionâ, probabilmente derivâ da-o german reâ e da di atre spêce anche americann-e. Con annia sarvega solitamente se intende o german reâ (Anas platyrhynchos).

E volpöche (Tadornini) g'han i coî e o comportamento de annie, ma a forma de öche.

AIX GALERICULATA (in tîpo de ànnia)

Spêce in Italia

Nommi scientifichi de spêce de annie oservabili inta fauna italiann-a:

• Anas crecca
• Anas strepera
• Anas platyrhynchos

Elenco di annie presenti in Euròpa e inte l'area mediterranea

• Cairinini (nidifichen in sci erboi):
  • Aix galericulata
• Aythyini (annie tuffatrici):
  • Aythya ferina
  • Aythya fuligula
  • Aythya collaris
  • Aythya nyroca
  • Aythya marila
• Anatini (annie de superficce):
  • Anas platyrhynchos
  • Anas penelope
  • Anas americana
  • Anas strepera
  • Anas crecca
  • Anas formosa
  • Anas acuta
  • Anas querquedula
  • Anas discors
  • Anas clypeata
• Oxyurini: A no l'è presente in Italia, ma in atre zöne do Mâ Mediterraneo. Se tratta de annie piccinn-e e compatte che se immerzen. G'han de côe lunghe, redene e erette. E sampe son ben ben arretræ.
• Mergini, annie de mâ fra e quæ i gèneri:
  • Mergellus: l´único raprezentante do genere o l´é Mergellus albellus; d´invèrno o s´atreuva into Nord d´Italia
  • Mergus: feua che o Mergus serrator e Mergus merganser, no s'atreuvan in Italia, ma in Euròpa çentrâ e Euròpa settentrionâ. Se tratta de annie de stazza da medio-piccinna a grande. Se immerzen; i becchi g'han denti seghettæ. Svernen in scê còste marinn-e e inti laghi, e nidifichen inte cavitæ di erboi
  • Histrionicus.
  • Melanitta
  • Bucephala
  • Clangul

Ànie de mâ

E ànie de mâ són ànie tufatrîci che vìvan inti mâ de l'estrémo Nord, predilìggian e zöne costêe ciufîto che o mâ avèrto. S'aposan pe nutrìse, sott'ægoa neùan leste graçie a-e sanpe aretræ, e a-e âe cùrte. Pêuan ariâ a 'na profonditæ de 4-5 metri e scînn-a 10-12 e fòscia ciù, a segóndo do génere e da spêce. A stagión riprodutîva pe-e tenperatûe estrêmamante bàsse a l'é cùrta; sôlo inte sto perîodo dêvan spostâse inte l'entrotæra pe depónn-e e êuve.

Mergini

I Mergini - Rafinesque 1815 són 'na Tribù d'öxélli da famìggia anatidae, a ciù parte, ma no tùtti, són marìn. Àn svilupòu de speciâli gandùgge da sâ o gandùgge nazâli che ghe perméttan de béive ægoa de mâ; quànde scròlan a tèsta cómme pe stranuâ, in realtæ éliminan a secreçión salinn-a ch'a se gh'amùgia inte naixe.

Smèrgo Giànco (Mergellus albellus)

o Smèrgo Giànco (Mergellus Albellus - Linnaeus, 1758; nomme Italiàn Pesciaiola) o se distìngoe da-i âtri smèrghi pe-êse ciù picìn e avêi o becco bén bén ciù cùrto; o l'é ciù scìmile a 'n'ània e defæti o l'é stæto clasificòu cómme ùnico ezenplâre do génere Mergellus.

O màsccio quæxi tutto giànco o l'à 'na maccia de cô néigro in gîo a l'éuggio e dôe rîghe sotî, unn-a da a bàze do còllo a-o pêto l'âtra da-o pêto a-a pansa, o l'à 'n sùffo giànco e néigro, 'na térsa rîga de néigro a l'evidénçia o bòrdo de âe, che sôvia són de cô giànco, o dòrso o l'é néigro ch'o sfûma vérso o grîxo da côa; in xêuo o se riconósce pe-a livrêa de cô giànco e néigro. A fémina de cô grîxo a l'à in sùffo maròn chi tîa a-o rósso, màsche e gôa de cô giànco. I smmérghi àn o becco lóngo, stréito e seghetòu.

E zöne de riproduçión són e foreste da taiga Eoropêa e Aziàtica; nidìfican vixìn a laghi e sciùmmi a córso lénto, circondæ da conìfere. Fàn o nîo inte cavitæ di èrboi, de spésso in nîi abandonæ da-o Picónso Néigro, da-a fìn d'Arvî-prìmmi de Màzzo. A fémina a deponn-e 7-9 êuve incobæ 26-28 giorni.

Svèrnan in scê còste do Mâ Bàltico, Germània, Paixi Bàssi, Gràn Bretàgna, Mâ Càspio, Mâ Néigro. L'Italia - Àto Adriàtico, Estoâio Véneto, lagùnn-e- a l'é o lìmite meridionâle de l'àreâle de svernaménto, da Novénbre a Màrso, in nùmero ridûto.

Albellus= il piccolo (uccello) bianco; il nome Albellus si trova per la prima volta nell'Aldrovandi (Orn. III, p. 276), il quale crede sia usato dai Mantovani

Provincia di Genova (...) Mergellus Alvellus, Smergo. Rara, invernale (...) distretto della Spezia (...) Specie invernale e molto scarsa

Moétta Arlicchìn (Histrionicus Histrionicus)

Histrionicus histrionicus màsccio

A Moétta Arlicchìn (Histrionicus Histrionicus - Linnaeus, 1758) a l'é 'n'ània de mâ lónga 38-45 cìtti, co-in péizo in scî 700 gràmmi o masccio, 600 gràmmi a fémina. L'é pe e seu ciùmme straordinâiaménte variegæ ch'a Moétta a dêve o sò nómme. O masccio o l'é de cô grîxo-bleu, con sovia varie màccie e strìsce de cô giànco, néigro e rósso-món; e maccie de cô giànco són a-a base do becco, in scî lati e a-a base do còllo, n'âtra linia de cô giànco bordâ de néigro in sciô pêto e pöi ancón in sciâ schénn-a e in scê âe, i sciànchi són de cô rósso-món, o l´à 'na riga de cô néigro da-o becco a-o copùsso con sótta 'n fî de giànco e 'na rîga de cô rósso-món, a fémina de cô grîxo-brùn a l'à'na màccia de giànco in sciâ testa e in gîo a l'éuggio; o pêto de cô grîxo-ciæo scresiòu de giànco, tùtti dôi àn 'na màccia riónda de giànco in scê l'oêgio.

L'habitat de nidificaçión són i freidi e ràpidi rién do Nord-América Nord-ocidentâle e Nord-orientâle, a Groenlàndia, l'Islanda e-a Rùscia do Nòrd.

A se bólla in ægoe velôci, inte l'imersción a l'ârve e âe pe mantegnî l'equilìbrio, in ciù pe contrastâ a corénte. A caminn-a in sciô fóndo pe nutrîse de insétti, làrve e crizàlidi d'ægoa. Into pìn da corénte dôve a se bóla, pöche spêce poriéivan anâghe aprêuvo. E Mòette Arlicchìn pàsan l'invèrno in sciô mä, se nùtran de molùschi, crostàcei e vèrmi de mâ, quélle do Nord-América svèrnan in scê còste do Pacìfico e de l'Atlàntico, in ægoe pöco profónde con scugêe somèrse, quélle de l'Islànda nidìfican inte l'intèrno e svèrnan in scê còste.

In Eoröpa a l'é cazoâle, segnalâ in Gràn-Bretàgna, Òlanda, Germània, Frànsa, Itàlia, Scandinàvia, Pàixi-Bàltici, Polònia, Slovàchia, Òustria, probabilménte proveniénti da Islànda e da-a Rùscia.

il 2 marzo 1902 [...] Antonio Puppi uccise due individui giovani della C. histrionica nel Canale di Piave, Estuario Veneto [...] Questi due, per ora, sarebbero i soli presi in Italia

E fémine costroîscian o nîo in tæra bén ascôzo da-a vegetaçión, da vixìn a l'ægoa; o mæximo nîo o l'é uzôu ànno dòppo ànno, depónn-an 5-7 êuve. L'incobaçión a dûa 27-29 giórni; a 24 ôe ch'én sccioîi e fémine i pòrtan in træti de torénti con izoöti formæ da bànchi de sàbia e giæa, in ægoe ciù tranquìlle, i picìn se nùtran de insetti a fî d'ægoa; són autonomi e xêuan dòppo 5-6 setemànn-e.

Cómme tùtte e ànie de mâ, quànde e fémine incoménsan a coâ, i màscci làscian a zöna e vàn a reciumâ in mâ. E fémine normalménte se unìscian a-i màscci e reciûman ùn ò doî méixi dòppo.

Ània Scûa (Melanitta Fusca)

L'Ània scûa (Melanitta fusca - Linnaeus, 1758; scinònimi Anas fusca Linnaeus, 1758 Oedemia fusca Linnaeus, 1758) In Italiàn Orco Marino. Co-i seu 52-58 cìtti de longhéssa a l'é a ciù gròssa do génere Melanitta. O masccio o l'é tùtto néigro, levòu 'na maccia picìnn-a de cô giànco sótta i éuggi, e-a larga fàscia in scê âe, dîta spêgio; o bècco tòsso giàno con a-a bâze 'n bùgnón néigro, e sànpe rósso vivo. A fèmina a l'é de cô brùn ciæo, con dôe maccie de cô gianchinàstro a-i lati da testa, spêgio alâre giànco; becco néigro, sanpe scûe.

In ægoe sâ e sarmâxe mangian grìtte e móscoli, in ægoa doçe insétti e làrve.

O nidîfica òltre l'estrêmo Nord d'Eoröpa e in Asia fìnn-a o bâçî du Yenissey inta Sibéria Centrâle. Fan o nîo inte 'na göga do terén, ascûzo tra l'èrba âta, e i bàssi cósti, ma senpre vixìn a l'ægoa. A fèmina a deponn-e 7-9 êuve, l'incobaçión a dûa 27-28 giorni. Svérnaa a Sud in zöne ciù tenperæ, inta migraçión sóstan in mâ ànche lontàn da-a costa, ma e àrêe de destinaçión són o Sud da Gràn Bretàgna, còste do Mâ Néigro e còste do Mâ Caspio.

Gh'é ascì âtri sciàmmi minoî scinn-a Frànsa e Spàgna Setentrionâle; in Itàlia svernan in Àto Adriàtico, Mâ Lìgure finn-a Livòrno, Lagùnn-e, Lâghi Lonbàrdi.

Oedemia fusca. Orco Marino. Uccello invernale, abbastanza frequente nel Veneto; piú raro nella Lombardia, nel Piemonte, nella Liguria.

Oedemia fusca. Orco marino. Germano di mare, Anitra nera. Cherso nero, Cherso bastardo (Ven.). Annia scüa (Gen.) è specie invernale non comune da noi; ove si vede piú facilmente è nelle nostre provincie settentrionali e specialmente nell´Estuario Veneto.

Oedemia fusca. Un esemplare fu preso in dicembre lungo la Magra a Santo Stefano.

Into Vocabolario Domestico do Paganini se gh'atreuva o nómme zenéize de M. fusca (ma no quello da ciù ræa M. nigra):

ÀNNIA SCÜA, Germano di mare, t. orn. Anas fusca, Linneo.

Ània Néigra (Melanitta nigra)

A l'é 'n'ània de mâ lónga 45-55 cìtti. O màsccio tùtto néigro conpréizo o becco tòsso e abugnòu, con 'na maccia de cô giâno in gîo a-e naixe, a fémina de cô brùn scûo, lâti da testa e còllo gianchinàstro, becco grîxo scûo quæxi néigro. Pe çercâ o çìbbo a se imérze a 3-10 mètri de profonditæ.

L'àreâle de nidificaçión o s'esténde da l'Islànda, còste Nord de îzoe Britàniche, Sibéria scìnn-a a-o sciùmme Olenyok. Svérnan lóngo e còste do Mâ Bàltico e Mä do Nord, 'na pàrte fin a-e còste Atlàntiche do Maròcco, ma anche in çertidùn træti do Mediterànio. Inta migraçión sòstan in ægoe pöco profónde, tra i 500 mêtri e i 2 chilòmetri da-a còsta.

In Italia a svérna da-a meitæ d'Òtöbre a Frevâ, pò-u ciù in ægoe màrinn-e, Âto Adriàtico, lagùnn-e; öcaxonâle into Mâ Lìgure. Fàn o nîo, bén ascûzo, ségge da-a vixìn o mâ, ségge inte zöne intérne da Tùndra, sénpre in vixinànsa de l'ægoa, fra a meitæ de Màzzo-Zùgno. A deponn-e 6-8 êuve, l'incubaçión a dûa 30-31 giorni. Xeuan dòppo 'na çinquanténn-a de giorni. 

Fra i fuligulini, Anitre meglio attuffatrici e meno dimesticabili, abbiam raro il Germano di mare (Melanetta fusca, Boie) e rarissima la Macrosa (OEdemia nigra, Flem.).

Quattr'Éuggi (Bucephala clangula)

O Quattr'Éuggi (Bucephala clangula - Linnaeus, 1758) o l'é n'ània de mâ difûzo in Eoröpa, Asia e America Setentrionâle. Longo 45-50 cìtti, péizo 1200-1400 gràmmi. o masccio o l'à a testa de cô neigro con sfumatûe vèrde brillante, 'na maccia òvâle de cô giànco tra o becco e l'éuggio, da chie o nómme in italiàn ascì de "Quattrocchi", còllo pêto e scianchi de cô giànco, dòrso e côa neigro. E ciùmme de âe fórman de larghe righe de cô giànco con sotî righe de néigro; a fémina, sénsa maccia, de cô grîxo-bleu, testa brùn con colæn giànco. Tùtti doî àn becco néigro sànpe cô de çetrón, éuggi giâno-öo -"Goldeneye" o l'é o nómme ingléize.

L'àrea de nidificaçión a l'é a forésta boreâle ch'a spàçia da l'Alaska a-o Cànada, Scandinâvia. Rùscia, Sibéria. O nidîfica inta cavitæ di erboi in proscimitæ de lâghi e sciûmmi. O se reprodûe sôlo 'n'òtta l'ànno. A fémina a deponn-e 8-12 êuve. L'incobaçión a dûa 28-30 giorni; i picìn làscian o nîo dòppo 24 ôe, se càcian zu anche da 5-10 metri, vàn aprêuvo a-a fémina inte l'ægoa, se nùtran sùbito da sôli, xéuan dòppo 55-60 giorni. Dòppo a riproduçión e pe tùtto Novénbre-prìmmi de Dixénbre iniçia l'emigraçión vèrso e àrêe de svérnaménto. Quelle do Nord Eoröpa pàsan l'invèrno in ægoe sâ còstêe ciù riparæ, gréndi lâghi e sciûmmi da Germània Svìsera e Òustria.

In Itàlia o l'é migratô e svèrnânte da Novénbr a Màrso, prinçipalménte, lagùnn-e, còste Âto Adriàtico, lâghi da Lonbardîa. Da-a fìn de Màrso-meitæ Màzzo, incoménsa a migraçión de ritórno a-e zöne de nidificaçión.

Moétta côa lónga (Clangula hyemalis)

A Moétta côa lónga (Clangula Hyemalis - Linnaeus, 1758; Nomme Italiàn: "Moretta Codona") a l'é 'n'Ània de Mâ longa 70 cìtti, da-o becco cùrto e-o còrpo masìccio, tùtti doî càngian de cô. D'invèrno o màsccio o l'à o becco néigro e rêuza, dòrso e pansa de cô gianco, pêto e âe de cô maròn scûo, testa e còllo de cô gianco con 'na maccia maròn ciæo in gîo a l'éuggio ch'a végne ciù scûa a-i lati do còllo. A côa lónga 18-20 cìtti de cô néigro a dôe pónte (bórca) comme e rondaninn-e, a da o nomme a-a spêce. A fémina a l'à còllo e testa de cô gianco co-a somitæ scûa, dòrso maròn scresiòu de fùlvo, o pêto ciù ciæo di mascci e o becco de 'n cô ch'o tîa a-o bleu. De Stæ o màsccio o l'à o dòrso còllo e testa maròn con 'na maccja de cô gianco in gîo e derê a l'éuggio, anche a fémina a càngia, ghe végne a testa maròn e o cô gianco do còllo o se ridûe.

A nidìfica inte l'estrêmo Nord du Cànada, Alàska, Groenlàndia, Scandinàvia e Rùscia, o nîo costroîo in sciô terén con ramétti e tanto ciumìn. A deponn-e 6-8 êuve, ch'a coâ pe 27-29 giorni. Svèrnan lóngo e còste de l'Atlàntico e do Pacìfico, quelle do Nord Eoröpa e Rùscia svèrnan a migiæa into Mâ Bàltico. In Italia a svèrna da Novénbre a Frevâ in ægoa sâ de média profonditæ (10-35 mêtri) de l'Âto Adriàtico, e in nùmero minô in ægoe sarmâxe, estoâi e laghi pre-alpìn. In sciâ fìn de Frevâ a l'inìçia a migraçión vèrso e zöne de nidificaçión.

O nómme scientìfico o derìva da-o Latin: Clangere, "Resunâ", e hyemalis "D'Inverno".

Lophodytes cucullatus

Lophodytes cucullatus (Linnaeus, 1758; in italiàn Smergo monaco, o dal cappuccio, o dal ciuffo) o l'é 'n Smérgo do Nord América lóngo 44-49 cìtti, ùnico ezenplâre do Génere Lophodytes - Reichenbach, 1853. O no l'à nómme zenéize. O màsccio o l'à a testa de cô néigro con 'na crésta de cô giànco, òrnâ de néigro; dòrso brùn scûo, pêto giànco con dôe rîghe de cô néigro, scianchi brùn fulvo, âe de cô néigro con righe de giànco, éuggio giâno becco néigro. A fémina a l'à na cresta de cô maròn chi tîa a-o rósso, o résto da testa e-o còrpo grîxo-brùn, aê maròn con 'na rîga de cô giànco, éuggio e becco scûo.

O l'é endémico de l'América Setentrionâle, o seu habitat de nidificaçión són e zöne ùmide palùddi laghi sciùmmi do Cànada Meridionâle o Quebec, l'Òntario e-o Manitoba, e a meitæ di Stati Unîi Setentrionâli, i Grendi Laghi, e-o Mississippi. A Est, Yukon, Columbia Britannica, a Ovest.

Riproduçión da frevâ a zùgno, segóndo a regiòn, o nîo in cavitæ àto da tera a fèmina o ciù femine deponn-an e êuve into mæximo nìo.

Són migratoî a cùrta distànsa svernan intii statl dove laghi e sciùmmi no zean o in baie d'ægua sâ a-o redòsso do vento.

[...] è accidentale nelle Isole Britanniche, ove venne colto più volte e forse comparve anche in Francia.

Sciben che l'àn vìsto ciù vòtte in Eoröpa comme vixitatô cazoâle, o l'é coscì cumùn inti alevaménti che sôlo un inanelòu o saiæ acetòu comme 'n vêo vixitatô cazoâle e no un scapòu o liberòu da un de sti chi.

Somaterini

Son i "Edredoìn". Da tribù fa parte o genere Somateria

Ànie d'ægoa dôçe

Aythyni

I Aythyni (Delacour e Mayr - 1945) són 'na Tribù de ànie da Sottafamìggia Anatinae, Én ànie d'ægoa dôçe tufatrîci -e ànie de mâ fórman a Tribù di Mergini.

I Aytyini trigan e ægoe profunde 4-5 metri e mangian in sciô fóndo. Són ciù pesanti e masìcce de ànie de superfîcce; àn e sanpe ciù derê e ghe scàzze mâ caminâ in tæra, ma én fæte apòsta pe imérzise e mesciâse sot'ægoa. Pe decolâ dêvan corî controvénto in sciâ superfìcce de l'ægoa e sbàtte e âe.

E spêce do Nord són migratôe, quelle do Sud àn tendêza a êse staçionâie.

Particollaritæ: a "Netta Rufina" a se nùtre in imersción ma anche in superfìcce. L' "Aythya Marila" a pàssa l'Invèrno pe-o ciù in scê còste do Mâ, bâie a-o redòsso, estoâi.

Ciùffo Rósso (Netta rufina)

O Ciùffo Rósso (Netta rufina - Pallas 1773; in Italiàn Fistione o Fischione Turco) a l'é 'na grande e tòssa ània tufatrice con testa gròssa ariondâ, longhéssa 53-58 cìtti, avertûa alâre 84-88 cìtti; o masccio o l'é inconfondibile pe-o sò ciùffo  de cô aranción che â luxe giùsta o pâ indoòu. O l´à becco e euggi de cô rósso, còllo, pêto e côa de cô neigro, scianchi de cô gianco, dòrso grîxo-brùn, ciæo,'na fascia de gianco o ghe ségna a spalla, sanpe de cô  grîxo-aranción. A fémina a l'à o ciùffo meno vistôzo de cô maròn-scûo, masche, gôa e còllo gianchinàstro, becco grîxo-scûo co-a pónta de cô rêuza, euggi scùi, dòrso brùn òpaco, scianchi de cô brùn ciæo, sanpe de cô grîxo-cióngio. In xêuo tùtti doî àn sôvia l'âa 'na banda de cô gianco lóngo tùtte e remiganti, sótta l'âa tùtto gianco.

L'areâle de nidìficaçión o va da-a Turchîa e zöne do Mâ Neigro a-a Mongòlia ,scìnn-a Nòrd-òvest da Cìnn-a, in  Eoröpa centro-òcidentâle. I Ciùffo Rósso pêuan  êse  localménte stançiali, ma  pe-o ciù én migratoî a lónga ò cùrta distansa. E popolaçioìn òrientali svèrnan into Sùd- Est Aziàtico, India, Myanmar, atre inta región do Caspio; quelle d'Eoröpa svèrnan in Spàgna ,Frànsa, Camargue), Romanîa (Danubio); atre popolaçioìn ciù Setentrionâli, difiçilménte óltre o 55° de latitùdine Nord, svèrnan in Medio Òriente e Nòrd Àfrica.

In Italia o l'é migratô, svernante (quantitatìvi  modesti),e nidìficànte; se stìmma che e cóbie són pöco ciù de 120-130 distriboîe tra Sardégna (stagni Òristanéize) ,Âto e Basso Adriàtico (Pólia)  Mêdio Tirén (Toscànn-a, Làçio, Canpània).

O seu conportaménto e habitat o l'é o mæximo da Mòetta Tabacâ. O seu habitat én palùddi, laghi contornæ da scciassa  vegetaçión, specialménte canioìn, dôve fâ o nîo, e o se nùtre  de ciante d'ægoa ma anche de larve, bageu, ræne.

A diferensa da-a ciù parte de ànie tufatrici, a se nùtre in superficce ò  a s'imérze parçialménte, ma quande a se tùffa a peu anâ  a 2-4 metri de profonditæ.

Fêua do perîodo riprodutivo, o sòsta anche in lagùnn-e costêe, sciùmmi lenti, i delta, e salinn-e e in mâ. (baie)

Mòetón (Aythya ferina)

O Mòetón (Aythya ferina- Linnaeus 1758; in Italian Moriglione) A l'é 'n' ània lónga 46-50 cìtti , avertûa alâre 72-80, co-o còrpo  tòsso, o becco lóngo cómme a testa; o l'é de cô grîxo-scûo con 'na fascia intermedia de cô celestìn, o masscio o l'à a testa e còllo de cô castàgno chi tîa a-o rósso, dòrso grixo-çenie fineménte scresiòu de gianco, peto e sotocôa de cô neigro, éuggio rósso; a femina de cô grîxo-brùn, masche gôa e base do becco són ciù ciæe. Tùtti doî àn sanpe de cô in sciô girxo. In xêuo àn 'na fascia in scê âe de cô grîxo ciufîîto che de cô giànco.

L'areâle de nidificaçión o s'esténde in Eoràzia tra o quaranteçinquêximo e-o sciusciantêximo latitùdine Nord, da l'Islànda a-o lago Baikal, in Eoröpa da-a Scandinàvia a-a Penîzoa Ibérica finn-a a-o Nord Àfrica, in Eoröa òrientale paixi de l'Est (Polònia, Romanîa, Ungherîa, Ucràina). Ò sverna in Eoröpa Òcidentâle, àrea Mediterànio e còste do Mâ Neigro; modesti sciammi secondài svérnan in Àfrica a Sud do Sahara (Sùdan e Etiòpia).

O seu habitat són e zöne umide, spaççi d'ægoa avèrti  profóndi armêno 1-2 mêtri, ægoa dôçe ò sarmaxa, còstea ò entrotæra. In Italia o svérna regolarménte, de passo o sòsta into còrso da migraçión, a mascima prezénsa a l'é in òtôbre-novénbre e frevà-màrso, scarsa a nidificaçión spantegâ in tùtte e regioìn, pe-o ciù  in Véneto, Emìlia Romàgna e Sardégna, zöne còstée de Càliari e Òristàn.

Mòetta Do Sùffo (Aythya fuligula)

A Mòetta Do Sùffo (Aythya fuligula - Linnaeus 1758) In Italiàn Moretta o Moretta Eurasiatica, a l'é 'n'ània tufatrîce, co-ina longhéssa de 43-47 cìtti, avertûa alâre 67-73 citti. Caraterìstico o lóngo sùffo in sciô copùsso, becco de cô grîxo-bleu e néigro in sciâ pónta (l'óngia); pe l'éuggio giâno a l'é dîta L'ànnia da l'éuggio d'öo. E sanpe én de cô grîxo-gianénte. O masccio in livrea nuçiâle o l'à a parte sôvia tùtta de cö néigro brilànte, pansa e scianchi de cô giànco. A femina a l'à testa e dorso de cô maròn scûo, scianchi cö grîxo-fulvo, sùffo cùrto, apénn-a acenòu, e in ségno giànco a-a base do becco, no senpre prezénte.

Ània tufatrîce, a vive in ægoe doçi profónde 5-6 metri, cómme laghi, sciummi carmi, baçî artifiçiali, paludde, lagùnn-e costêe. A nidìfica vixìn a l'ægoa, o nîo ascôzo tra a vegeteçión.

A l'è difûza in tùtta Eoröpa inte zöne a livello do mâ, a latitudine media.,45-65 paralêlo Nord; a l'évita i climmi estremi, a nidìfica da l'Islànda, îzoe Britàniche, Eoröpa Centrale e Setentrionâle, Scandinàvia Atlantica e Bàltica. scìnn-a a Rùscia Eoropêa, e parte de l'Àzia Òcidentâle o Caucaso. A pàssa l'invèrno inte regioìn ciù mîti: Còste do Mediterànio, do Mâ Néigro, Mâ Càspio, Eoröpa Centrâle e Meridionâle; in Gràn Bretàgna, a s'azunze a quella stançiale.

In Italia a l'é migratôa regolare. a ghe sverna ascì, dôe arêe prinçipâli, a prìmma Laghi Prearpìn e tutta a Cianûa Padànn-a, a segónda Italia Centrale e Sardégna.

Moétta Grìxa (Aythya marila)

A Moétta Grîxa (Aythya marila - Linnaeus  1761. In Italiàn  Moretta Grigia) a l´é l'ània tufatrîce ch'a nidìfica ciù a Nòrd de tùtto o génere  Aythya. A l'é anche a ciù marinn-a: a pàssa l'invèrno in sciô mâ. A l'à 'na longhéssa de 46-51 cìtti; o masscio o l'à testa e peto de cô neigro brilante con sfumatûa vèrde botiggia, dòrso  de cô grîxo ciæo (sotî rigatûe scûe in sce fondo gianco), scianchi e pansa de cô gianco, anche a côa a l'è de cô neigro; a femina a l'é de cô brûn, scianchi e dòrso sfumæ de grîxo-maròn, a l'à sanpe grîxe, euggi de cô giano, e 'na evidénte  fascia de cô gianco in scê àe.

Marila, da μαρίλη = piccolo carbone, per causa del color nero-carbone delle parti anteriori

Aythya marila

A nidìfica inta tundra e inta zöna de foreste boreali da taiga setentrionale d'Eoröpa, Àzia, e do Nòrd-América.

Gh'é dôe sotospece de Mòette: a "Marila" difûza into Nòrd da Rùscia, Sibéria, Islànda, Paixi Scandìnavi, Estònia. A svèrna in scê còste de l'Eoröpa  Òcidentâle, Normandia, Bretàgna, Mediterànio: Frànsa (Camargue) e in Italia inte l'Âto Adriàtico. E a Moètta grîxa Minô (Aythya Affinis - Eyton 1838), dîta anche  "Moretta Americana", a nidìfica in Alàska e Cànada Òcidentale, a svèrna a Sùd lóngo laghi e sciùmmi da-i Stâti Unîi  Meridionali e Méscico a-i Caraibi e a-o Sudamérica Setentrionale.

L'ània tufatrîce americann-a a l'é quæxi pægia a-a Moétta Grîxa, e l'è bén bén  difiçile da distìngoe; a l'à o brilîo cô de viuvétta, ciufîto che vèrde botiggia, ma o colôre o no l'é determinante pò-u variâ da lûxe. A se riconósce pe-a dimensción minô, 46-51 cìtti, o copùsso apisuo (sùffo lêgio) e a fascia de cô gianco sôlo in sce remiganti secondaie (spegio). In Alaska inte gran sciammo de moétte ghe peu êse e dôe spêce.  

Mòetta Tabacâ (Aythya niroca)

A Mòetta Tabacâ (Aythya niroca  -Guldenstad -1770;  in Italiàn Moretta Tabaccata o Moretta Tabacca)  a l'é lónga 38-42 cìtti. O masccio o l'à testa, còllo e peto de cô brùn-chi tîa a-o rósso, scianchi ciù ciæi, dòrso maròn-scûo, sotocôa e euggi de cô gianco, becco grîxo-ciàppa co-a ponta (óngia) e sanpe de cô neigro; a femina a l'é quæxi pægia, de cô maròn  sensa sfumatue chi tî a-o rósso, i scianchi àn de larghe rigatue ciù scûe, anche i euggi én ciù scûi. In xêuo àn 'na larga fascia de cô gianco in sce remoganti.

L'areale riprodutîvo o l'é discontìnoo, o va da l'Eoröpa Sud-Òrientale, Ungherîa, Polònia, atri paixi de l'Est a-a  Mongòlia Òcidentale, gruppi izolæ èn in Spàgna, Balcani, Algerîa, Tunixîa.

O seu habitat into perrîodo riprodutîvo én ægoe no goæi  profónde con abondante vegetaçión, ségge in sciô fóndo che a galla, laghi e paludde pöco estéixi circondæ da erba âta e canioei,.o nîo ascozo vixìn a l'ægoa.

A se nùtre in diversci mòddi, a se tùfa a 2-3 metri de profunditæ, o sôlo  testa e còllo sotægoa,  o-a nêua in superficce. O çibbo pe-o ciù én vegetali: ciante d'ægoa, æghe (characee ), ma anche vermi, insetti e larve d'ægoa, crostacei, bageu, ræne e pescetti.

A svérna in tùtto o Baçî do Mediteranio e into Mâ Néigro,in numero minô in Àfrica a Sud do Sahara. Attravérso a Valle do Nîlo, e popolaçioìn òrientali svèrnan into Sud Est Àziàtico.

In Italia a nidificaçión a l'é scarsa, 'na sciuscianténn-a ò pöco ciù de cóbire localizæ inte zöne umide d'ægoa dôçe do âto e basso Adriàtico, anche inte Sicìlia e Sardégna. Notévole pe cóntra a quantitæ de passo outunâle e primaverîle e quelle che ghe svérnan, óltre  a-e âtre zæne, inte valli de Còmacchio e lago Trasimeno.

Annie inta coltûa

L'annia a l'è un animâ ciutòsto comùn inta lettiatûa e inte l'arte, spesso antropomorfizzòu. Fra i esempi ciù celebri poemmo ricordâ e rapresentasioìn segge plastiche segge disegnative testimoniæ inta preistoria europea tanto inta ceramica quante inta bronzistica; tra e raffigurasioìn ciù complesse da sempliçe pappoeta inçisa ò modellâ se ricorda i schemmi da coscìdita barca solare e de dôe teste ("protomi") contraposte.

Atri progetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Annia