Egoaliansa
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
EGOALIÀNSA (da-a vôxe Egoaliànsa do Diçionâio enciclopédico do Voltaire)
L'egoaliànsa sociâle - ch'a se àplica a-i dirìtti e a-i dovéi da persónn-a - conscideræ in tèrmini de giustìçia - a l'é 'n ideâle ch'o da a ògni òmmo indipendenteménte da-a sò poxiçión sociâle e da-a sò proveniénsa, a poscibilitæ d'êse conscideròu a-o pâo de tùtti i âtri indivìdoi inte ògni contèsto. Se tràtta de 'n ideâle prezénte, a-o mànco cómme tâle, inte tùtti i pàixi civilizæ, cómme rivendicaçión de pægia dignitæ individoâle e sociâle pe tùtti.
« Cös’o dêve ’n càn a ’n càn, e ’n cavàllo a ’n cavàllo? Nìnte, nisciùnn-a béstia a dipénde da-o sò scìmile. Ma l’òmmo, ch’o l’à riçevûo o ràggio da Divinitæ ch’a se ciàmma «raxón», che frûto o ghe n’à? Quéllo d’êse scciâvo in sce quæxi tùtta a tæra. Se sta tæra chi a foîse quéllo che pâ ch’a dêv’êse, ò sæ se l’òmmo o ghe trovésse dapertùtto ’n’existénsa fàçile e segûa, e ’n clìmma adàtto a-a sò natûa, l’é ciæo che saiæ stæto inposcìbile a ’n òmmo sotométine ’n âtro. Se sto glöbo chi o foîse covèrto de frûti sén; se l’âia ch’a dêve contriboî a-a nòstra vìtta a no ne désse ciù moutîe e mòrte; se l’òmmo o no l’avésse de bezéugno d’âtro ricòvero e d’âtro létto che quéllo di dàini e di craieu; alôa i Gengis-Kan e i Tamerlani no aviéivan âtri servitoî che i sò fìggi, i quæ saiéivan giùsti a bàsta pe agiutâli inta sò veciàia. Inte quéllo stâto coscì naturâle, do quæ gödan tùtte e béstie a quàttro sàmpe, i öxélli e i rètili, l’òmmo o saiæ felîçe quànte ló, a dominaçión a saiæ alôa ’na chimêra, ’n’asurditæ a-a quæ nisciùn o pensiæ: perché; perché çercâ de servitoî, quànde no se gh’à bezéugno de nisciùn servìçio?
Se pasésse pi-â tésta a quàrche indivìdoo de spìrito tirànno e de bràsse forselûe de sotométte o pròpio vexìn mêno fòrte de lê, a cösa a rizultiéiva inposcìbile: l’òprèsso o saiæ lontàn çénto mìggia prìmma che l’òpresô o poêse pigiâ e sò mezûe. Tùtti i òmmi saiéivan dónca necesaiaménte pægi, se foîsan sénsa bezéugni. A mizêia conéssa a-a nòstra ràzza a sotométte ’n òmmo a ’n âtro òmmo; no l’inegoaliànsa a l’é a vêa desgràçia, ma-a dipendénsa. Inpòrta pöco se ’n òmmo o se ciàmma Sò Altéssa, e ’n âtro Sò Santitæ: ma l’é dûo servî l’un ò l’âtro.
’Na famìggia numerôza à l’à coltivòu ’n bón terén; dôe famìgge picinn-e da-arénte gh’àn di cànpi ingrâti e ribèlli: bezéugna che-e dôe famìgge pövie sèrvan a famìggia rìcca, ò che l’amàsan, a cösa a l’é ciæa. Unn-a de dôe famìgge pövie a va a òfrî e sò bràsse a quélla rìcca p’avéi do pàn; l’âtra a va a asalîla, e a l’é batûa. A famìggia sèrva a l’é l’òrìgine di servitoî e di braciànti; a famìggia batûa a l’é l’òrìgine di scciâvi.
L’é inposcìbile, into nòstro desgraçiòu glöbo, che i òmmi che vîvan in socjêtæ no ségian spartîi inte dôe clàsse: unn-a d’òpresoî, l’âtra d’òprèsci; e ste dôe chi se spartìscian inte mìlle âtre, e ste mìlle chi gh’àn ancón mìlle sfumatûe. No tùtti i òprèsci són asolutiscimaménte infelîçi. A ciù pàrte a l’é nasciûa inte quéllo stâto, e o travàggio contìnoo o gh’inpedìsce de sentî tròppo a sò scitoaçión; ma quànde a séntan, alôa se védan goære cómme quélla fra o partîo popolâre cóntra o partîo do Senâto a Rómma; ò quélla di contadìn in Germània, in Inghiltæra, in Frànsa. Tùtte ste goære chi finìscian fîto ò tàrdi co-a sotomisción do pòpolo, perché i poténti gh’àn e palànche, e-e palànche són o padrón de tùtto ’n Stâto: dìggo de ’n Stâto, perché no l’é a mæxima cösa inte relaçioìn fra naçión e naçión. A naçión che mêgio a se serviâ do færo a sotometiâ de lóngo quélla ch’a l’aviâ ciù öo e mêno coràggio.
Ògni òmmo o nàsce co-în’inclinaçión ciufîto violénta pò-u domìnio, a richéssa e i piâxéi, e con asæ propensción a-a quénta; de consegoénsa ògni òmmo o voriæ avéi i dinæ e-e dònne ò e fìgge di âtri, êse o sò padrón, sotométili a tùtti i sò caprìççi, e no fâ nìnte ò a-o mànco fâ sôlo cöse asæ gradévoli. Vedéi bén che con ste bèlle dispoxiçioìn l’é âtretànto inposcìbile che i òmmi ségian pægi, quànte l’é inposcìbile che doî predicatoî ò doî profesoî de teologîa no ségian giöxi un de l’âtro.
O génere umâno, quæ o l’é, o no peu suscìste, a mêno che no ghe ségge ’n’infinitæ de òmmi ùtili che no gh’àn nìnte; perché de segûo ’n òmmo rìcco o no lasciâ mâi a sò tæra pe vegnî a travagiâ a vòstra; e se voî gh’éi de bezéugno de ’n pâ de scàrpe, o no saiâ de segûo ’n magistrâto ch’o ve-e faiâ. L’egoaliànsa a l’é dónca into mæximo ténpo a cösa ciù naturâle e ciù iluzöia. Dæto che i òmmi són ezageræ inte tùtto quand’o pêuan, s’é sponciòu a l’estrêmo sta inegoaliànsa chi. Inte tànti pàixi s’é pretéizo che no foîse permìsso a ’n çitadìn de sciortî da-o quartê dónde o câxo o l’à fæto nàsce. O scignificâto de sta lézze chi o l’é evidenteménte quésto: «Sto pàize chi o l’é coscì gràmmo e mâ governòu, che niâtri proibìmmo a ògni indivìdoo de sciortî, pi-â poîa che se ne vàdan tùtti». Fæ de mêgio: dæ a tùtti i vòstri sùditi o dexidêio de restâ into vòstro pàize, e a-i foestê de vegnîghe.
Ògni òmmo, into sò cheu, o l’à o dirìtto de crédise do tùtto pægio a-i âtri òmmi: ma quésto no veu dî chò-u chêugo do cardinâle o dêve ordinâ a-o sò padrón de fâghe a çénn-a; ma o chêugo o peu dî: - Mi són in òmmo cómò-u mæ padrón, són nasciûo cómme lê cianzéndo; lê o moiâ cómme mi fra e mæxime anscjêtæ e-e mæxime çeimònie.: tùtti doî fémmo i mæximi bezéugni. Se i Tùrchi se pigiàn Rómma, e se mi alôa divénto cardinâle e o mæ padrón chêugo, o pigiö a-o mæ servìçio -. Tùtto sto discórso chi o l’é raxonévole e giùsto; ma, aspêtàndo chò-u Tùrco o se pìgge Rómma, o chêugo o dêve fâ o sò dovéi, ò ògni socjêtæ umâna a s’inversiâ.
E ’n òmmo, pöi, ch’o no l’é ni chêugo de ’n cardinâle, ni con nisciùnn-a càrega into Stâto, in privòu ch’o no dipénde da nisciùn, ma ch’o l’é aragiòu de vegnî riçevûo dapertùtto con âia de proteçión ò de desprêxo, ch’o védde in mòddo ciæo che tànti «monscignôri» no gh’àn ni ciù cultûa ni ciù inzêgno ni ciù virtù de lê, e o se stùffe de stâsene quàrche vòtta inta sò anticàmia, che partîo o doviâ pigiâ? Quéllo d’andâsene. »
Nòtte
modìfica- ↑ DA-O DIÇIONÂIO FILOZÒFICO DO Voltaire.
Atri progètti
modìfica
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Egoaliansa
| Contròllo de outoritæ | GND (DE) 4021216-6 |
|---|