Wikipedia

Ciàssa di Leùi (Arbenga)

ciasetta in Arbenga Veggia
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

A Ciàssa di Leùi (Piazza dei Leoni in italiàn) a l'è ina ciàssa ch'a se tröva in Arbenga Veggia e a fa parte du quartê de San Giuànni.

A ciàssa e ün di leùi ch'i g'han dètu u numme

Sto(r)ia

modìfica
  •  
    A ciàssa int'in quaddru anonimu du 1886
  •  
    Vista cun Vìa Lamboglia e u pòrtegu ch'u gh'é(r)a
  •  
    Quaddru du Walter Tyndale, 1910 ca.
  •  
    A ciàssa int'in quaddru du Ferdinand Schauss

A Ciàssa di Leùi a se svilüppa in sce parte d'in scìtu d'antighìscimu üsu a mercàu, scicumme che chi u se druviva in spàssiu avèrtu estesu fra a catedrâle, u batiste(r)u e u Palàssiu du Vescu, a l'imprinsìppiu, fòscia, limitàu a l'a(r)a faciâ sciü Vìa Benardu Ricci. L'u(r)igine de stu gran ciasà l'è prubabile ch'a ne vegne fina da l'etè rumâna, cu'u forum da sitè de Albingaumun che pò dâse ch'u se truvasse pròpiu chi, mèntre u Palàssiu Còsta-Balestrìn ch'u ghe sta intu mezzu u l'è stètu ti(r)àu sciü nummà du 1519[1][2]. Intu detàju, u mercàu ch'u se ghe tegnìva u l'é(r)a u forum o platea scoferiorum o callegariorum, se(r)eva a dì quellu di ca(r)eghèi e de ativitè lighè a sta lì cumme i artigièi du cöi(r)u e i cunciatùi, e u l'é(r)a u ciü impurtante da sitè[3].

Inte cà tütte d'in gì(r)u a stu spàssiu, cuscì cumme inte lògge du Palàssiu du Vescu, se pò vegghe dae pergamene da Caritas scoferiorum ch'e gh'é(r)an au cian teren pa(r)egge büteghe de ca(r)eghèi, cun di banchi estèrni de legnu pe' mette in mustra a mèrce o ancù, a rèmbu au batiste(r)u, di banchi de legnu muntèi in giurnà e ch'i se puxevan mescià, dae dimesciùi determinè cun precixùn[1][2]. Da l'èstimu du 1420 se pò vegghe che inta ciàssa e se truvavan quatòrze apotece, due de prupietè da Caritas scoferiorum - ch'a e gestìva pe' sò cuntu o ch'a e dava a pixùn - cu'in impunibile da sei a dexe franchi. Au Registrum du 1473 a Caritas a gh'axeva pe' cuntra sei büteghe faciè sciü sta ciàssa, tütte da l'impunibile de vinti franchi[3]. Fra u Palàssiu Veggiu e quellu du Vescu u gh'é(r)a pöi u mercàu du vìn, mesciàu chi d'inta Ciàssa de San Michê du 1408, int'in scitu mensunàu zà du 1416 cumme u forum vini e duve(r)àu pe' sta funsiùn ancù du 1538[4]. Inta Ciàssa di Leùi, e pe'a precixùn au sò fundu, se ghe tegnìva ascì u forum ficuum, u mercàu de fìghe, che alantu(r)a e l'é(r)an in mangià e ina prudusiùn bèn impurtante pe'a regiùn[1][2]. Au mumèntu da mensiùn du forum ficuum, delungu du 1420, üna de due cà ch'e se ghe faciavan a l'é(r)a de prupietè da famìa di Còsta mèntre l'âtra, d'in tà Uddùn Blancaldus, a l'è stèta de dòppu catâ dau Pe(r)u Còsta, zà prupietà(r)iu da primma, andandu cuscì avanti cu'a furmasiùn du cumplèssu di palàssi da famìa[5].

Grassie a in scâvu da Suvrintendènsa fètu du 1998 d'in gì(r)u au batiste(r)u, s'è descuvèrtu che a l'estremitè de punènte da ciàssa, aa fìn de l'Etè de Mezzu, ghe duvéva êsse fìna in campusantu, truvàu insemme ai rèsti d'ina mü(r)aja de l'etè tardu-antìga, ancù ciü veggia du batiste(r)u mèximu, ch'a cûre in diresiùn nord-est/süd-ovest[6]. In scì cunfìn da ciàssa, in curispundènsa de l'abside du tardu Duxèntu da catedrâle, i scâvi du Nino Lamboglia du 1964-67 i l'han purtàu aa lüxe de bàse de culonne, che fòscia e l'é(r)an parte de in èrcu de triunfu, insemme ae tracce da primma gêxa paleucristiâna[7]. U scitu da mudèrna Ciàssa di Leùi u nu l'è stètu pe' cuntra ancù stüdiàu dau puntu de vista archeulogicu, a ogni moddu tütte e testimunianse vixìne e sun u segnu d'ina segü(r)a frequentasiùn de l'area dai tèmpi di rumèi, sènsa de interusiùi fìna aa giurnà d'ancöi[8].

Pe' rivà inte l'etè mudèrna, du 1519 a ciàssa a vegne serâ a punènte daa növa a(r)a du palàssiu di Còsta, u cuscì dìtu Palàssiu Balestrìn, ün di pôchi d'Arbenga Veggia a n'êsse u frütu de l'agregasiùn de cà ciü antìghe, cu'i Còsta che, cumme dìtu, i l'é(r)an cuscì vegnüi i prupieta(r)i de tütte e custrusiùi faciè chì. Dai Còsta u ne vegne ascì u tuponimu du scitu: i sun velli, defèti, ch'i fan rivà d'in Rumma i trèi leùi de lapis peperinus ch'i g'han dètu u numme, missi dau 1608 a decurasiùn da ciàssa[1]. Sti leùi i se truvavan a l'imprinsippiu au sò fundu, missi a triangulu e in armunìa cu'u risö ch'u rafigü(r)a u stemma da famìa, fètu cum'u se vegghe au dì d'ancöi inta metè de l'Öttusèntu. De ciü, fìna a ciàssa a gh'axeva ina ciànta in pò dife(r)ènte, scicumme che a rèmbu de l'abside da catedrâle alantu(r)a se svilüpava ina sagrestìa, fabricâ du Quattrusèntu. U prufì da ciàssa u l'è dunca cangiàu cu'i travài aa catedrâle fèti du 1948-50, quande s'è mi(r)àu de turnà a de furme ciü antìghe de l'abside, ch'u l'ha cuscì repiàu u sò güstu gòticu. A sagrestìa a l'è stèta dunca derucâ, slargàndu a ciàssa[9], cu'u leùn missu a rèmbu de l'abside segunda(r)ia ch'u l'è stètu intu mèntre cangiàu de pusisiùn, fàndu pèrde e simmetrìe ch'e gh'é(r)an[10], che pe(r)ò i se sun aa fìn sarvè, cu'a statua ch'a l'è turnâ au sò pòstu.

A l'ürtimu, aa fìn di ànni '90, pe'u Giübiléu du 2000 a ciàssa a l'è stèta tütta rangiâ cun de ope(r)e a prutesiùn da cripta da catedrâle, cu'u restauru di leùi e, survetüttu, cu'a missa a növu du lastregu. Stu lì u l'è fètu de risöi missi a bande e cu'u stemma da famìa di Còsta e, p'êsse rangiàu, s'è duvüu desfâlu pe' rinfursà a bàse e ciantà de lüxe pe'a növa luminasiùn a pavimèntu. Finìu i travài u risö u l'è stètu aa fìn turna tesciüu[11][12].

Descrisiùn

modìfica
 
A Ciassa di Leui (Arbenga Veggia) - Mappa

A ciasetta a se tröva intu quartê de San Giuànni, inta parte setentriunâle d'Arbenga Veggia, e a l'ha in estensciùn de tòstu 300 mêtri quàddri[12], serâ fra l'abscide da Catedrâle de San Michê, u palàssiu di Còsta-Du Carettu e a sêde vescuvìle d'ancöi. A dêve u sò numme ai leùi che cumme dìtu i ghe sun stèti purtèi du 1608, missi ognidün in sce in càntu, tutti e tréi issèi rispettu aa pavimentasiùn, rapresentèi sdraièi, a mi(r)à versu Palàssiu Balestrìn. U primmu u se tröva a l'imbuccu da ciasetta, giüstu d'ataccu a l'abscide da gêxa ch'a sèra a ciàssa dau de sutta, propiu dund'e se cunzunzen a fìn da navâ de manca cun quella de mèzzu. De rimpettu a stu chi u se tröva u segundu, au fiancu de l'entrâ du Palàssiu Còsta-Du Carettu de Balestrìn, mèntru u tèrsu u l'è ciü in drentu, fra mèzzu ai âtri dùi e gi(r)àu drìtu in avànti.

Se ponen dunca ben vegghe e particularitè de architetü(r)e ch'a sircundan, cumme a tûre merlâ di Còsta-Du Carettu, ch'a a domina, o ancù u derê semiriundu da gêxa, decuràu grassie ai carateristichi erchetti a gale(r)ìa rezüi da de culunette picìne, in sciu che se ghe dröven di barcùi a munofura ch'i remuntan au Duxèntu. Pôcu ciü in drentu a ciasetta a l'è serâ dae canoniche da parocchia, che se trövan giüstu fra mèzzu a ciàssa e a ciasetta de San Fransescu, nu dandughe de sbuccu inte stu vèrsu. In ürtimu a pavimentasiùn de risöi ch'a mustra u stemma di Còsta e 'na tìpica decurasiùn a bande, a l'è stèta mutivu de interèsse, tantu che segundu u Nino Lamboglia a scìgla ch'a se ghe lezze (focdcmdb) a l'ave(r)ea u scignificàu de Fecit Octavianus De Carreto Marchio de Balestrino, a rimarcà a vuluntè du marchese Utaviàn Còsta Du Carrettu e l'influènsa ciü in generâle de sta famìa in sce sta parte du sèntru sitadìn[13].

Cruxe(r)e

modìfica
  •  
    Ün di leùi inta ciàssa, d'atàccu au derê da gêxa
  •  
    U leùn in frunte au Palàssiu di Còsta-Du Carettu
  •  
    U derê da navâ de manca, cun Vìa Lamboglia
  •  
    A tûre merlâ di Còsta-Du Carettu
  •  
    Detaju da pavimentasiùn fèta a risöi
  • Vìa Mariettina Lengueja, a se cunzunze cun Vìa Pertinace a setentriùn da Ciàssa, finèndu dòppu pôcu ciü de sèntu mêtri inta Vìa de Medaje d'Ò(r)u, sgarbandu in sciu "Cantu di Barbe(r)i", cum'a l'é(r)a in antigu ciamâ a cruxe(r)a, scicumme ch'a l'è giüstu au de sutta da Tûre di Seullìn, 'na votta apartegnüa ai Barbe(r)i. Da chi u cuntìnua ün di àssi minu(r)i d'Arbenga Veggia, cu'a Vìa de Turlâ. U caruggiu u pòrta u numme da Mariettina Lengueja, ch'a ne vegnìva da üna de ciü gròsse famìe da sitè e ch'a l'axeva lasciàu u sò patrimoniu cun di scòppi benefichi[12].
  • Vìa Nino Lamboglia, u l'è u caruggiu ch'u pàssa d'ataccu aa Catedrâle e che daa Ciàssa de San Michê u l'inmette versu a ciasetta, lungu tòstu ina trentêna de mêtri, u passa a còsta ascì du Palàssiu Veggiu e du Batiste(r)u, incruxanduse cu'u caruggiu ch'u pòrta u numme du munümèntu religiusu. Dedicâ au studiusu Nino Lamboglia, archeolugu nuché ciü impurtante studiusu de l'antichitè ingàuna. Ina tàrga in sciu cantu cu'u Caruggiu du Batiste(r)u ne regòrda defèti u travaju[14].

Architetü(r)e

modìfica
Figü(r)a n° Numme Descrisiùn
  1 Palàssiu Balestrìn Palàssiu ch'u sèra a ciàssa da punènte, u l'è ün di pôchi d'Arbenga Veggia a vegnìne da ina custrusiùn ex-novo ciütòstu che da l'agregasiùn de cà ciü antìghe. Ti(r)àu sciü in sce parte du Forum Callegariorium, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa arbenganese di Còsta e terminàu du 1525, pe' passà de man du 1723 ai Du Carettu, ch'i l'han mesciàu chì a sò rexidènsa prinsipâle, restàndughe fìna aa sò estinsiùn du 1954, quand'u l'è vegnüu a növa sêde da diocexi. Intu palàssiu, ch'u g'ha a strutü(r)a d'ina tipica cà de cuntu du Sinquesèntu, se cunsèrva de targhe d'etè rumâna, cumpresa a cuscì dìta lapide de Custansu, ope(r)a du seculu V ch'a regòrda a recustrusiùn da sitè dai dànni caxunèi dai barba(r)i[15].
  1r-2-3 Palàssiu Còsta-Du Carettu de Balestrìn U Palàssiu Còsta-Du Carettu de Balestrìn u l'è a parte ciü antìga du cumplèssu fundàu daa famìa di Còsta, missu in sciu fiancu da ciàssa a settentriùn. Grassie a di restauri fèti du 1962-63 s'è pusciüu descruvì e dife(r)ènti fàse da sò realisasiùn, cumensâ du Duxèntu, in etè de güstu rumànicu, quand'u gh'é(r)a nummà che u primmu cian. Du Trexèntu a parte ciü a levante a l'è stèta issâ ai dui cièi ch'i se vegghen au dì d'ancöi, cu'a parte du segundu cian fra sta lì e a tûre ch'a gh'è stèta azunta de dòppu, pe' dà cuscì de simmetria au palàssiu rispèttu aa tûre ch'a gh'é(r)a zà inglubâ. Du Sinquesèntu a faciâ a l'è stèta missa a növu segundu u güstu du Rinascimèntu, repiandu pe(r)ò a ciü antìga decurasiùn a bügnàu, mèntre cu'i restauri du Növusèntu s'è vusciüu purtà e dife(r)ènti a(r)e du palàssiu ae sò furme u ciü puscibile u(r)igina(r)ie[16]. U cumplèssu u cumprènde ancù a gran Lòggia di Còsta, missa in sciu cantu fra Vìa Mariettina Lengueja e u Caruggiu de l'Urmu, au dì d'ancöi serâ[17].
  2 Tûre Còsta-Du Carettu de Balestrìn Fra e tûre meju cunservè d'Arbenga, a domina a ciasetta, gi(r)â de sbierciu rispettu ae âtre tûre, a l'è de cuntru in linea cu'e mü(r)aje sitadìne e a dêve a sò denuminasiùn aa prìmma famìa ch'u se sà ch'a ne secce stèta a prupieta(r)ia, i Còsta, mensunèi de segü(r)u intu Seisèntu. De doppu a l'è passâ de màn ai Du Carettu, scicumme ch'u gh'é(r)a stètu du 1723 u matrimoniu fra Gianca Còsta e Utaviàn I Du Carettu. Se ne tröva testimuniansa zà dai tèmpi antighi, e in particulâre inte 'na rapresentasiùn du prinsipiu du seculu XVII cunservâ intu palàssiu Veggiu. L'ünicu frunte ch'u l'è restàu du tüttu a vista u l'è quellu de meridiùn, versu a ciasetta. E prìe duve(r)è pe'u basamèntu fa(r)ean pensà ch'a strutü(r)a a remunte au seculu XIII, ma u fètu ch'e seccen presènti tantu a prìa de Cixàn, quantu quella negra de Pûi, u fa pensà de ciü ai ürtimi ànni du Duxèntu, cuscì cumme u güstu goticu du purtâ[18].
  4-5 Canonica növa A canonica növa a s'è svilüpâ cumme parte du cumplèssu da famìa di Còsta, passâ ciü tardi in prupietè aa Gêxa arbenganese. A l'è stèta interessâ da di travài de restauru che, dunde puscibile, i l'han fèta turnà ae sò furme de l'Etè de Mezzu. De drentu, du 1962, u l'è stètu rangiàu u gran salùn missu a rèmbu da vixìna tûre, ch'u cunsèrva u ciü antìgu su(r)ê de legnu de tütta Arbenga, fabricàu de prubabile du Trexèntu, insemme aa custrusiùn intrega. De ciü, e sun stète rangiè e due faciè, scia quella gi(r)â in scia Ciàssa di Leùi che quella ch'a dà in sce Vìa Pertinace, in pò menu rafinâ e ch'a pà u frütu d'ina recustrusiùn du Quattrusèntu[19].
  s.n.c.[n. 1] Catedrâle de San Michê Arcange(r)u A gêxa catedrâle d'Arbenga e da sò diocexi a l'è ina gran custrusiùn faciâ in sciu fiancu de setentriùn da Ciàssa de San Michê, aa che a g'ha dètu u numme, fèta du seculu XI au postu de l'antìga gêxa paleucristiâna du IV-V seculu. Aa fin da fàse rumanica, da che a se cunsèrva a faciâ, i fianchi e l'abside, a catedrâle a l'è stèta interesâ du Duxèntu da intervènti de güstu goticu, cumme a recustrusiùn de navè de dossu, ch'i l'han purtàu a ina fuxùn esemplâ fra i dui stìli. De doppu da Cuntrurifurma i ghe sun stèti di travai de güstu baroccu, cumme a sustitusiùn du purtâ de mezzu, a custrusiùn de cupule in sci dui cappi du transettu e l'elevasiùn du pavimèntu au livellu da stradda. I intervènti barocchi i sun pe(r)ò stèti pe'u ciü levèi cu'i restauri da segunda mitè du Növesèntu, pe' purtà a catedrâle ae sò furme u(r)igina(r)ie, tantu da sbascià u pavimèntu de tostu dui mêtri[20].


Nòtte

modìfica
Nòtte au tèstu
  1. ↑ L'entrâ aa catedrâle a da in sce Ciàssa San Michê, dund'a nu g'ha de sivicu
Nòtte bibliugrafiche
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, pp. 21-22
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Costa Restagno, 1979, Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi, p. 32
  3. ↑ 3,0 3,1 Costa Restagno, 1979, I mercati e le attività commerciali e artigiane, pp. 115-116
  4. ↑ Costa Restagno, 1979, I mercati e le attività commerciali e artigiane, pp. 116-117
  5. ↑ Costa Restagno, 1979, I mercati e le attività commerciali e artigiane, p. 118
  6. ↑ Relazione storico-artistica, 2015, pp. 2-3
  7. ↑ Relazione storico-artistica, 2015, p. 2
  8. ↑ Relazione storico-artistica, 2015, p. 3
  9. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, pp. 96-98
  10. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, pp. 100-101
  11. ↑ Relazione storico-artistica, 2015, p. 1
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 AA.VV., 2001, p. 41
  13. ↑ Relazione storico-artistica, 2015, pp. 2-3
  14. ↑ AA.VV., 2001, p. 38
  15. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, pp. 106-109
  16. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, pp. 102-104
  17. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, p. 106
  18. ↑ Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 38-43
  19. ↑ Lamboglia, 1992, La Piazzetta dei Leoni e i due palazzi Costa-Balestrino, pp. 104-105
  20. ↑ (IT) Chiesa di San Michele, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 4 òtôbre 2024.

Bibliugrafìa

modìfica

Âtri prugètti

modìfica

Ligammi de fö(r)a

modìfica
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciàssa_di_Leùi_(Arbenga)&oldid=253587"