Liguri Antighi: diferénse tra e verscioìn
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
m Azónto colegaménto Etichétte: Modiffica visuale Modìfica da mobile Modìfica da web pe mobile Modiffica da mobbile avansâ |
interprogetto, fix, da rivedere e nòtte e link |
||
Lìnia 10:
A partî da-o segóndo milénio prìmma de Crìsto (Neolìtico) se gh’àn notìçie da prezénsa di lìguri in sce ’n teritöio asæ grànde ch’o corispónde ciù o mȇno a tùtta l’Itàlia setentrionâle.
A ògni mòddo se pénsa che i antîghi lìguri se són scistemæ in sciâ costȇa mediterània da-o Ròdano a l’Àrno (coscì o scrîve o Polìbio), arivàndo co-a sò prezénsa scìn’a-a costȇa mediterània spagnòlla a ponénte e a-o Tévere vèrso sùd-èst e colonizàndo e îzoe da Còrscica, da Sardégna e da Sicìlia. A poéiva ȇse ’na popolaçión de quæxi 200.000 persónn-e, spartîe inte vàrie tribù. De lô ne rèstan numerôxi repèrti de tæra chéutta. De manimàn e migraçioìn di Cèlti<ref>[[Giacomo Devoto]], ''Gli antichi italici'', Firenze, Vallecchi, 1931, attribuiva ancora l'indoeuropeizzazione dei liguri ai [[Leponzi]].</ref> (che parlâvan o leponzio ò lepontico) e e colonizaçioìn di Fenìcci, di Grȇghi e di Cartaginéixi, àn pigiòu o pòsto di Lìguri a partî da-o IV sécolo prìmma de Crìsto.
== I Lìguri inte testimoniànse di aotoî antîghi ==
I Lìguri êan génte di monti. Mangiâvan sorviatùtto servaginn-a, formaggio e læte. Gh'ean quei che de lòu êan merçenari e anavan a fa' a guæra pe' âtri pàixi (Cartagine o [[Impè Roman|Romma]]). Quei che vivevan vixìn a-o mâ êan pescoéi e mainæ, e navegavan, anche a-o largo, sénpre con barche piccinn-e. O Diodòro Sìculo (stòrico grêgo, 80–20 prìmma de Crìsto) o scriveiva in [[Lengua grega antiga|grêgo]]:
''"I Lìguri stàn inte ’na tæra sarvæga e a sò vìtta a l’é dûa e descòmoda tra fadîghe e o contìnoo travagiâ p’agiutâse l’un con l’âtro. L’ezerciçio fìxico e a sobriêtæ do mangiâ fàn sci che i sò còrpi ségian stìggi ma into mæximo ténpo robùsti. Gh’àn in mòddo de fâ rùstego e no àman ni o sgoàsso ni e comoditæ. E dònne són fòrti e forzelûe cómme i òmmi; i òmmi són cómme e béstie sarvæghe e, inte ’n conbatiménto, ghe veu tréi Gàlli pe fâ ‘n Lìgure. Inte tùtte e ativitæ rischiôze són capâçi e ardimentôxi. Vàn pò-u mâ scìnn-a-e costêe de l’Àfrica e sfìdan con coràggio tùtti i perìcoli."''▼
▲
I Lìguri són nominæ pe-a prìmma vòtta inte ’n tòcco do Ezìodo riportòu da-o Strabón<ref>[[Strabone]], ''[[Geografia (Strabone)|Geografia]]'', 7.3.7 ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/7C*.html testo on-line] sul sito Lacus Curtius in traduzione inglese di H.L. Jones, pubblicata nella Loeb Classical Library, Harvard University Press in 8 volumi, 1917-1932 [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/home.html]; [http://www.mediterranees.net/geographie/strabon/VII-3.html testo on-line] sul sito Mediterranees.net in traduzione francese di Amédée Tardieu, pubblicata da Hachette a Parigi nel 1867 [http://www.mediterranees.net/geographie/strabon/index.html])</ref> inte “La Geografia VII 3.7”, cómme i ciù antîghi abitànte de l’Òcidénte: “Etìopi, Lìguri e Sciîti alevatoî de cavàlli”. Âtri aotoî (Dîodöo Sìcolo, Virgìlio, Lìvio, Cicerón) scrîvan cómme i Lìguri ancón into II sécolo primma de Crìsto vivéivan inte de condiçioìn primitîve e ne dàn l’inmàgine de ’n pòpolo sarvægo, fȇo, i quæ goeriȇri fàn poîa sólo co-o fâse védde. Ma into mæximo ténpo vȇgne sotoliniòu a qualitæ de solidarietæ e d’ònestæ de ’na popolaçión contadìnn-a e de pastoî no ancón spartîa in “clàsse” e inta quæ e dònne afróntan e mæxime fadîghe di òmmi inte ’na tæra definîa pìnn-a de prîe, stérile, crûa e covèrta de èrboi da tiâ zu. No tùtti i aotoî antîghi dàn di giudìççi poxitîvi, prezénpio o Màrco Pòrcio Catón o defìsce i Lìguri ignorànti e böxàrdi, in pòpolo ch’o l’à pèrso a memöia de sò òrìgini. Tùtti sti eleménti chi ne fàn capî cómme i Lìguri, pòpolo asæ antîgo spantegæ in ténpi lontàn inte ’na grànde pàrte do Mediterànio de Ponénte, són stæti sotomìssi, no sénsa dificoltæ, da-i Români, cóntra i quæ a mancànsa de ’na coltûa, de tradiçioìn, de ’n’identitæ, de ’n’unitæ polìtica e de ’na clàsse de nòbili co-o potȇre de decìdde, són stæte a raxón de ’na deboléssa chò-u caraterìstico e fòrte tenperaménto o no l’é bastòu a sarvâli.▼
▲I Lìguri són nominæ pe-a prìmma vòtta inte ’n tòcco do Ezìodo riportòu da-o Strabón<ref>[[Strabone]], ''[[Geografia (Strabone)|Geografia]]'', 7.3.7,
[[File:Tipo B, stele di taponecco (licciana) 01.JPG|thumb|Tipo B, stele di taponecco (licciana) 01|Antîga stêle lìgure]]▼
Ma into mæximo ténpo vȇgne sotoliniòu a qualitæ de solidarietæ e d’ònestæ de ’na popolaçión contadìnn-a e de pastoî no ancón spartîa in “clàsse” e inta quæ e dònne afróntan e mæxime fadîghe di òmmi inte ’na tæra definîa pìnn-a de prîe, stérile, crûa e covèrta de èrboi da tiâ zu. No tùtti i aotoî antîghi dàn di giudìççi poxitîvi, prezénpio o Màrco Pòrcio Catón o defìsce i Lìguri ignorànti e böxàrdi, in pòpolo ch’o l’à pèrso a memöia de sò òrìgini. Tùtti sti eleménti chi ne fàn capî cómme i Lìguri, pòpolo asæ antîgo spantegæ in ténpi lontàn inte ’na grànde pàrte do Mediterànio de Ponénte, són stæti sotomìssi, no sénsa dificoltæ, da-i Români, cóntra i quæ a mancànsa de ’na coltûa, de tradiçioìn, de ’n’identitæ, de ’n’unitæ polìtica e de ’na clàsse de nòbili co-o potȇre de decìdde, són stæte a raxón de ’na deboléssa chò-u caraterìstico e fòrte tenperaménto o no l’é bastòu a sarvâli.
▲[[
== Pòpoli Lìguri. ==
E naçioìn ciù importanti, inta Ligùria de ancheu, êan:
Lìnia 32 ⟶ 33:
* Intemeli - a [[Vintimiggia]]
=== Ghe n'êa anche inte âtre regioìn
* Friniati
* Ilvati
Lìnia 45 ⟶ 46:
* Marici
* Segobrigi
[[File:Regio IX Liguria.jpg|thumb|
▲[[File:Regio IX Liguria.jpg|thumb|350px|A Ligùria a-i ténpi di romèn antîghi, dîta Regio IX Ligùria]]
== L’época româna ==
Co-a prìmma goæra pùnica (II sécolo prìmma de Crìsto) i Lìguri se són spartîi tra aleæ de Cartàgine e aleæ de Rómma. L’é stæto quànde i Români àn conquistòu sto teritöio chi, con l’agiùtto di sò aleæ Genuates, che l’àn ciamòu Lìgùria, ch’o corispondéiva a-a IX Regio de l’Inpȇro româno, ch’a l’andâva da-e Àrpi Marìtime e Còsie, a-o Pò, a-o Trébia e a-o Mâgra. A descriçión da IX regio Italiæ a l’é do Plìnio (III,5,49): patet ora Liguriæ inter amnes Varum et Macram XXXi Milia passuum. Haec regio ex descriptione Augusti nona est. (A región Ligùria a va fra i sciùmmi Vâro e Mâgra pe 31 mìggia române. Sta región chi a l’é a nȇuvén segóndo a definiçión de l’Aogósto). Sta región chi a l’ȇa ciù picìnn-a de quélla òriginâle òcupâ da-i Lìguri inta preistöia. Con tùtta probabilitæ inte sta provìnsa chi se ghe conservâva ancón l’etnîa lìgure ciù pûra, in càngio inta Lunigiànn-a e inte regioìn a-o de la de Àrpi e popolaçioìn s’ȇan òrmâi mescciæ con âtre tribù. De fæti l’Ecatȇo de Milȇto into VI sécolo prìmma de Crìsto o ne dîxe che Mónego e Marséggia ȇan çitæ lìguri e i Elisici, pòpolo ch’o stâva fra o Ròdano e i Pirenȇi, ȇan ’na mescciûa de Lìguri e Ibȇri. Into Trexénto o Dànte, into pigiâ in consciderasción sorvetùtto a questión lengoìstica-dialetâle, o parliâ da Ligùria cómme de ’na región conpréiza fra o Triónfo de l’Aogósto, Lèrxi e o spartiægoe alpìn-apenìnico. Scibén chi-â coscénsa d’ȇse ’n’ùnica etnîa ciù grànde a dûa ancón pe bén bén. L’idȇa de ’na región ch’a va da-o Vâro a l’Àrno a l’é ancón pigiâ da-o Iàcopo Braxélli, cançelȇ da Repùblica de Zȇna de l’anno 1419, inta sò ''Descrizione della Riviera''. Inte l’anno 180 prìmma de Crìsto i Români, pe poéi dispónn-e da Ligùria inta sò conquìsta da Gàlia, àn dovûo deportâ 47.000 Lìguri Apoâni, òstinæ ribèlli, e l’àn confinæ inte l’àrea Sanìtica ch’a l’é fra Avelìn e Benevénto<ref
== Letiatûa in sci Lìguri. ==
Lìnia 56 ⟶ 55:
== Nòtte ==
<references />
{{clear}}
== Âtri progètti ==
{{Interprogetto}}
[[Categorîa:Archeologia]]
| |||