Sciur padrun da li beli braghi bianchi (cansón)

Sciur padrun da li beli braghi bianchi a l'é 'na cansón popolâre do Nòrd Italia cantâ da-e lavoratrîci stagionâli de rizæe, e mondinn-e. A prìmma versción discografica e a ciù conosciûa a l'é quella da Giovanna Daffini.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Descriçion e stöia

E mondinn-e

Mondinn-e aprêuo a louâ

E mondinn-e êan lavoratrîci stagionâli de rizæe de Vercélli, Novâra e Pavia. Louâvan into perîodo d'alagamênto di cànpi da-a fìn d'Arvî a-i prìmmi de Zùgno. Êan dònne proveniénti da l'Emìlia-Romàgna, o Véneto e a Lonbardîa, dæto ch'a màn d'òpia piemontéize a no l'abastâva.

O lòu o conscistéiva into trapiantâ (trapianté in Piemontéize): e piantìnn-e do rîzo vegnîvan divìse a masétti e distribuîe a-e mondinn-e ch'anândavan a l'inderê cómme-i gànbai, e trapiantâvan, (fâxéivan 'n béuggio co-o dîo inta bràtta, sótta-o fi d'ægoa) e into mondâ (mondé) che l'êa l'arancâ e erbàsse infestànti che crescéivan inta rizæa e ostacolâvan a créscita de piantìnn-e do rîzo.

E rivendicaçioìn

Monuménto a-a Mondinn-a, a Vercelli

O travàggio da monda o l'êa bén bén difûzo in Italia Setentrionâle, specialménte in Piemónte tra a fìn do XIX sécolo a-a prìmma meitæ do XX, se tratâva de stâ de giornæ intrêghe inte l'ægoa fin a-e zenogge, descâse a schénn-a cegâ a arancâ e infestànti; e tormentæ da sinsâe, tafàni e moscìn. Mondâ l'êa un di travàggi ciù fadigôzi in agricoltûa, l'oràrio pezànte 10-12 ôe o l'à caozòu a-i prìmmi do Nêuveçénto sciòperi e agitaçioìn, a principâle rivendicaçión, bén riasónta da-a cansón "Se otto ore vi sembran poche" ch'a l'amiâva a òtegnî a giornâ de éutto ôe.

Tra o 1906 e o 1909 i comûni do Vercellêize àn aprovòu regolaménti ch'achéugeivan sta rivendicaçión.

A versción de Giovanna Daffini 

Quest'én e prìmme righe e ina traduçión

Sciur padrun da li béli braghi bianchi föra li palanchi föra li palanchi sciur padrun da li béli braghi bianchi föra li palanchi ch'anduma a cà.

A scüsa sciur padrun sa l'èm fat tribülèr i era li prèmi volti i era li prèmi volti a scüsa sciur padrun sa l'èm fat tribülèr i era li prèmi volti ca 'n saiévum cuma fèr.

Sciô padrón da-e bélle brâghe giànche fêua e palànche, fêua e palànche sciô padrón da-e bélle brâghe giànche fêua e palànche ch'anémmo a ca Sciâ scûze sciô padrón se l'émmo fæto tribolâ êan e prìmme vòtte (...) e no sàimo cómme fâ.

A léngoa da versción de Giovanna Daffini a l'é stæta definia una Koiné, ch'a conbinn-a prezénpio e fórme verbâle da prìmma persónn-a plurale -uma e quelle in -em. Ma a ciù parte di træti porieivan vegnî da-a Bàssa mantovann-a, da-a quae vegniva Giovanna Daffini, o da-a vixinn-a Bassa de Reggio, dove a l'é visciua. Dötréi céni in sciâ léngoa:

Palanche (inta versción de Daffini Palanchi) a l'é 'na pòula ligure ma ch'a s'atreuva ascì inte quarche dialetto da léngoa lonbàrda. A porieiva êse stæta adeuvià pe fâla rimâ co-a pòula bianchi.

Gh'é 'na alternansa fra e dexinénsa -uma, ch'a l'é piemontéize/novaréize, e -em, ch'a porieiva êse lonbàrda ma ascì emiliann-a.

Plurâle feminìn in -i: li braghi bianchi (a Parma, in cangio, l'artìcolo pl. fem. o l'é il), ch'o porieiva êse novaréize ma ch'o s'adeuvia ascì inte provìnçie de Mantova e Reggio.

Particìpio de fâ in -at: fat, e infinîo in -èr, difûzi in Emilia e inta Bàssa mantovann-a.

Gh'é âtre verscioìn da cansón inte quae a vocâle germànica Ö a no vegne adeuviâ: Fòr in cangio de Föra, e o plurâle feminìn o l'é in -e.