Avoltöi
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
Avoltöio: nómme comùn de öxelli da rapìnn-a diùrni che se nùtran de bestie mòrte e de spésso de carcàsse de gròsci animæ, són de fæto di spasìn naturali, no én öxelli scinpàtici, ma fàn 'n'inportànte servìçio a l'ecoscistêma e évitan o propagâ de moutîe. Sti öxelli chi fan parte da famiggia di Accipitridae.
Caraterìstica a l'é a testa piâ, nûa sénsa ciùmme, còllo covèrto de péi, gatìn dûo ò de râre ciumétte rédene, che ghe perméttan de mantegnî a testa polîa méntre o se nùtre. Són öxelli de gréndi dimenscioìn, becco gròsso a lensìn, sanpe robùste sôvia a cäsòtti, ónge gròsse ma no a granfia, ghe sérvan sôlo pe caminâ pe tæra, âe larghe, côe ariondæ ò a triangolo con 12 ò 14 timonêe.
Àn in xeuo poténte ma lento; co-e larghe âe destéize gìan in çèrcio senpre ciù in érto, fin a grande altessa, pöi velézan in çèrca de carcasse ò di "carnâi" (i scarti di maxelli) predispòsti senpre in pòsti diversci.
Difuxón: én presenti in tùtti i continenti, levòu l'Òustràlia, i Pöli, Îzoe picìnn-e e in gran parte de l'Óceània. Gh'é 23 spêce de avoltöi.
Avoltöi do Vêgio Móndo
modìficaVìvan in Àfrica, Àzia, Eoröpa. Çércan a vìsta da grendi altesse. Conpréndan 9 Géneri e 16 Spêce:
Sóttafamiggia - Gypinae (Blyth, 1851 )
. Génere Aegypius (Savigny, 1809 )
. Aegipyus monacus ( Linnaeus, 1766 )
. Génere Gyps ( Savigny, 1809 )
. Gyps fulvus (Hablizi, 1783 )
. Gyps bengalensis (J.F. Gmelin, 1788 )
. Gyps coprotheres (J.R, Forster, 1798 )
. Gips indicus (Scopoli, 1786 ) G
. Gyps tenuirostris (G. R. Geay, 1844 )
. Gyps rueppelli (A. E. Brehm, 1852 )
. Gyps africanus (Salvadori, 1865 )
. Gyps himalayensis (Hume, 1869)
. Génere Necrosyrtes ( Gloger, 1841 )
. Necrosyrtes monacus (Temminck, 1823 )
. Génere Sarcogyps (Lesson, 1842 )
. Sarcogyps calvus (Scopoli, 1786 )
. Génere Torgos (Kaup, 1828 )
. Torgos tracheliotus (J.R.Forster, 1791 )
. Génere Trigonoceps Lesson, 1842 )
. Trigonoceps occipitalis (Burchell, 1824 )
. Sóttafamiggia - Gypaetinae (Bonaparte, 1831 )
. Génere Gypaetus (Storr, 1784 )
. Gypaetus barbatus (Linnaeus, 1758 )
. Génere Neophron (Savignt, 1809 )
. Néophton percnopterus (Linnaeus, 1758 )
. Génere Gypohierax (Ruppell, 1836 )
. Gypohierax angolensis (J.F. Gmelin, 1788)
Avoltöio Barbûo (Gypaetus barbatus)
modìficaAvoltöio Barbûo (Gypaetus barbatus Linnaeus 1758; In Italiàn Gipeto e Avvoltoio degli Agnelli). O l'é 'n' öxello da rapìnn-a da Famiggia Accipitridae, unica spêce do genere Gypaetus (Storr 1784). Con 'na longhéssa de 120 cìtti, 'n' avertûa alâre de 280 cìtti e 7 chìlli de peizo, o l'é l'avoltöio ciù gròsso tra quelli che nidifican in Eoröpa.
Descriçión
modìficaO se distìngoe da-i âtri avoltöi pe-e âe ciù lónghe e streite, côa a cùnio, dîta anche a diamante, timonêe lónghe 40 cìtti. In xêuo o l'à 'na sagoma ciù scimile a 'n grande farco, ciufìto che a 'n avoltöio, anche pò-u mòddo de xoâ. Legêro e elegante, o xêua con virate e a pìcco inta poxiçión a "Santo Spirito": xêuo batûo sensa mesciâse. Pe ste carateristiche o l'é conscideròu intermêzo tra 'n'aquila e 'n'avoltöio, a conferma do nómme ascì: da-o Grêgo "Gyps" avoltöio e "Aetos" aquila.[1]
A Testa a l´é de cô gianco, in ciùffo de penne setóze de cô neigro o va da-o becco a l'êuggio, e-o végne zu fin sôtta a-o becco a formâ 'na spêce de barba - de chi o nómme. I éuggi én de cô giano çerciæ de rósso; dòrso, âe e côa de cô grixo-scûo quæxi neigro con sôtî rigatûe gianchinastre. O resto do còrpo o tîa a-o rósso: a raxon de sto cô chi a l´é i bagni che fan inte ægoe rìcche de færo.[2]
Alimentaçión
modìficaO l'è l'ùrtimo spasìn, o se nûtre de òsse sporpoæ lasciæ da-i atri, e no résta ciù nìnte, nisciunn-a traccia manco de carcasse; o no l'à de goscio e o peu colâ e ciù cùrte 20-30 cìtti, e ciù gròsse o-e pìggia co-e granfie, no goæi poténti, o e làscia càzze da l'âto in scê prie pe menisâle e poéile colâ. Da chi vegne ben ben di nómmi forèsti de l´öxello: Catalan Trencalòs, spagnòllo Quebrantahuesos, portoghéize Quebra-ossos.
Habitat e Distribuçión
modìficaTipicaménte stançiâle, o vive in scê cadenn-e montagnôze de l'Eoröpa Meridionâle, do Nòrd Àfrica e a Sùd do Sahara, in Àzia fìn a-o Tibet e l'Himalaya. Estìnto inte Arpi da iniçio 900 e òua reintrodûto con exito poxitivo: cóbie e neui nasciûi tra o parco do Stelvio e o parco de Arpi Marittime e o Mónte Argentera confinànti co-o parco Mercantour.[3]
Riproduçión
modìficaNidifican in derûi inacescibili tra Zenâ e Frevâ; fan dôe êuve distançiæ 4-5 giórni, côvæ 55-60 giórni, che sccioìscian in primavéia, quande a néie a deslengoa, e végne a-a vìsta e carcasse de bestie mòrte in invèrno (carne fresca da dâ a-o picìn pe 7-8 giórni. Ne nasce doî, ma o primmo o fa moî de famme o segóndo, éntro 24-26 ôe, - pratica dîta "cainismo", tipica de aquile ascì.
Nòtte
modìfica- ↑ V. prezénpio chi https://lsj.gr/ ὑπάετος: a kind of eagle or vulture, Arist.HA618b34; ημερόβιο ιερακόμορφο αρπακτικό με εμφάνιση αετού και συνήθειες γύπα
- ↑ Neuve preuve de sto conportaménto chi én stæte fornîe da ´n grùppo de scentifici catalen: New Insights into the Cosmetic Behaviour of Bearded Vultures: Ferruginous Springs Are Shared Sequentially (2023) : We intermittently monitored a ferruginous spring in the Catalonian Pyrenees..between October 2021 and February 2023. To be inconspicuous in the landscape, the camera was fixed and camouflaged with natural elements (branches, leaves) present in the same site. Cameras were programmed to take consecutive videos (30 s) when movement was detected. Un de questi video o se peu védde chì: https://www.ccma.cat/324/el-costum-secret-del-trencalos-capten-com-aconsegueix-el-plomatge-de-color-taronja/noticia/3256738/
- ↑ V.ascì i tentativi inta Catalogna: Neix el primer exemplar en captivitat aquesta temporada a Catalunya al Centre de Fauna de Vallcalent