Amô

ZE-P	Sta paggina chie a l'è scrita in zeneize, co' ina grafia tipo quella do Prian do 1745

Amô, o l'è in sentimento de viva affeçion verso una persoña, ch'o se manifesta comme dexidêio de procurâ o so ben e de riçercâne a compagnîa.

Tiçian Veçellio, Amô sâcro e amô profan, 1514

Descriçion e stóia

Inta tradiçion filosofica ocidentâ, o concetto d'amô o fa a so primma apaiçion co l'Empedocle, ch'o-o contrapon, comme prinçipio cosmico, a l’antitetico prinçipio cosmico de l’odio. Inta conceçion platonica de l'eros, l'amô o l'è concepio comme aspiaçion de l'imperfetto verso o perfetto. Eros o l'è un δαίμων, mezo dê e mezo ommo, figgio da Povertæ e de l'Axo: a so aspiaçion supremma a l'è verso a beleçça, ch'a pœu manifestâse tanto inta forma fixica quanto in quella spiitoâ (amô platonico). A mæxima idea de l'amô a l'è a-a base da conceçion teologica e cosmologica de l'Aristotele: Dê, comme ente perfetto, o no l'amma o mondo, ma o l'è amao, e o-o mœuve aponto comme l’ogetto de l’amô che, atraendo, o mœuve sença mesciâse: de chì o concetto de Dê comme motô inmobile.

Un radicâ imbósamento o s'ha inta conceçion crestiaña de l'amô comme atributo fondamentâ da divinitæ, ch'a l'amma i ommi, a se fa ommo e a sófre e a mœu pe lô. L’amô comme caritas (ἀγάπη) o l'acatta con ço importança grandiscima inte l’etica crestiaña: San Paolo o-o cellebra comme supremma fra e træ virtù, fé, spiança e caitæ, inte un passo famoso da primma a-i Corinçi (XIII). O sviluppo da teologia medievâ o l'è sempre ciu caratterizzao da-o contrasto fra questo sostançiâ motivo crestian da divinitæ amante e agente e l’oposto motivo grego da divinitæ amâ e inerte inta so aotoconsciença, riportao inte l’ambito do crestianeximo da-a progresciva adoçion de conceçioin aristoteliche.

O concetto ciu propiamente grego e platonico de l'eros o sciorte torna fœua into pensceo do Renascimento (Marsiggio Fiçin, Lion Ebreo, Giordan Brun); mentre un nœuvo grande tentativo de conciliâ a teologia crestiaña de l’amô co-a teologia grega da perfeçion contemplante o l'è inta conceçion spinoziaña de l’amor dei intellectualis. Into pensceo posteriô, l’analixi do concetto de l’amô a se transfeisce sempre ciu in sce-o cian da dotriña de pascioin e de l’etica, abandonando quello da teologia e da metafixica.

Inta teologia o nomme d'amô o vegne riservao a l'amô de voentæ, ch'o proven da questa, inluminâ da l’intelligença, e o l'è pertanto capaxe de preferî un ben a 'n atro (dileçion). In lê va distinto l'amô ch'o dexiddia un ben pe-a mæxima persoña amâ (amô de bramoxía ò de concupiscença), o quæ o fa donque do so ogetto un mezo, e l’amô de benvoença, ch'o vœu o ben da persoña amâ, consciderao comme 'n fin e saiv'a dî comme un segondo "ê".

Quest'urtimo tipo d'amô, quand'o l'è reçiproco, o vegne dito amô de amixiçia. Ma o primmo, sciben ch'o posse revozise ascì a di ben infeioî e prefei quelli senscibili a-i spiitoæ, o no l'è necessaiamente dezordenao: inte l'amô sovianaturâ ascì se dà un amô de concupiscença de Dê Poæ, pe-o quæ se dexiddia de possédilo eternamente, comme caosa da feliçitæ proppia; l'è questa a sperança crestiaña, ch'a no l'è çerto disordinâ, benchè inferiô a l’amixiçia sorvenaturâ con Dê, ch'a l'è a caitæ.

Atri progetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Amô