Utente:N.Longo/Sandbox/Geja de San Marcu (Villanöva)

Faciata da geja de San Marcu

A geja o uvato"iu de San Marcu a l'é in edifissiu religiuzu de Villanöva cu se tröva in ta lucalitoe de Cuascu, dund'u gh'e"a u veiu paize primma cu fusse abbandunèu. A geja, ca l'è du Quattrusentu, a cunserva de pitü"e impurtanti de chelli anni e a l'é cumpreza in ta parocchia de San Steva.

Storia

A geja de San Marcu a l'é in edifissiu du Quattrusentu, ti"èu sciü in te l'antigu paize de Cuascu, in sa riva driccia de l'A"osa, carche sentenà de metri primma du scitu dunde se ghe caccia drentu l'Iveia. Du 1586 u gh'è passèu u vijitatù apustolicu Nicolò Mascardi, cu cuntrulava u rispettu de dispuzissiui du Cunciliu de Trentu, sensa cumandà di travai a st'uvato"iu ma piandu de decijui in sa gestiun di redditi e de limojine, ch'i l'e"a ancù in vigù du 1628.

Ciü infurmassiui i riva daa scheda in se "l'Oratorio di S. Marco della Villa di Coasco", cunteggnüa in tu primmu vulümme du Sacro, e vago Giardinello dunde, in particulà, se fà riferimentu a ina serie de dunassiui e lasciti a l'uvato"iu. Tra chelli dae dispuzissiui ancù in vigù aa vijita du vescu Pe"u Fransescu Costa se pö regurdà u lascitu du Lorenzo Ferraro firmèu au 16 d'arvì du 1514, a tera de Sebastiano e Filippino de Magri purtà avanti, cun attu du 16 de marsu du 1569, dai Massari da Caritoe de Santu Spirtu de Cuascu, u lascitu du Bernardo Longo du 23 de züggnu du 1600, chellu da Maytina Usana du 7 de mazzu du 1616 e chellu du Tomaso Usana du 25 de nuvembre du 1638, tütti ch'i prevedeva in cangiu in sertu nüme"u de messe da dì ogni annu. Au 25 de frevà du 1644 sti beni i sun passai sutta aa növa capellania de San Steva, fundà dai ommi e l'universcitoe da villa de Cuascu e de Iurepatronatus Laicorum di scendichi da villa e di massari de l'uvato"iu. Stu facciu chi u l'ha purtèu pe u capellan l'öbbrigu de stà in t'ina cà de Cuascu, pe dighe messa tütte e dumeneghe, in ti giurni de festa e atre tre vote aa setemana, pe 156 funsiui in tüttu, sutt'aa pena d'esse levèu e sustituiu da in preve sernüu daa cumünitoe de Cuascu.

Ste dispuzissiui i l'e"a u primmu passu versu l'elevassiun de San Marcu a parocchia, che aa fin a nu s'é verificà, tantu che u Costa u l'ajeva dispostu che in te stu caju i lasciti aa capellania i duvesse passà sutta aa mensa da növa parocchia, insemme a l'öbbrigu de dane pe tempu nutissia au retù de Villanöva, cu cunservava u dirittu "a dì a so rajun". Fö"a da capellania de San Steva, u gh'e"a ancù u lascitu du preve Giovanni Battista Riccio de Cuascu che, au 19 de mazzu du 1632, u l'ha fundèu cun ricche dunassiui a capellania de San Giuanni Battista e San Marcu, ca gh'ajeva in so artà in te l'uvato"iu, dunde se dijeva ina messa aa setemana ciü chelle pe e feste di titulari. De ciü, u l'è regurdèu ina dispuzissiun dau testamentu du Benedetto Riccio du 30 de dejembre du 1639, ca prevegheva di öbbrighi pe i massari in tu caju d'elevassiun a parocchia, cumme cattà di lümmi, cumpaggnà u Santiscimu Sacramentu di Infermi pe a villa de Cuascu e cü"ase de distribüì, au giurnu de l'Ascensiun, quattru rübbi de "bon gran" tra i pove"i du paize. Aa fin, in tu testamentu du Giorgio Maestro de Cuascu firmèu au 27 de lüiu du 1646, i ghe sun de dispuzissiui pe fabricà ina növa capella drentu a l'uvato"iu de San Marcu, da frabicà de fiancu a l'artà e cumandandu de decura"a cu'in quaddru cun e figü"e da Santiscima Trinitoe e de San Zorzu. Stu lascitu, facciu in s'in scitu in ta regiun du Garsciu survan, u cruviva ascì e speze p'in sertu nüme"u de messe e l'annu e pe dutà a növa capella de tütti i pa"amenti.

A ogni moddu, in ti seculi a geja de Cuascu a nu l'è mai veggnüa parocchia, perdendu de impurtansa cun l'abbandun du paize, cu-e so ruine ch'i se vegghen ancù nu luntan da San Marcu. Du 1925 i sun cumensai i travai pe rangià l'edifissiu, insemme au destaccu da pitü"a a frescu di Guiddu da Ransu. In te l'annu 1933, ai 27 de dejembre, a geja a l'è staa vinculà insemme ae ruine du paize e, du 1934, i fradelli i l'han cumensèu a campà cun a parocchia e sustanse necessa"ie pe rangia"a, cu'in atru cuntribütu cu l'è rivèu du 1945.

Descrissiun

U de fö"a

• 
  Vista de davanti
• 
  Vista de deré
• 
  L'abside a mezzu serciu
• 
  U veiu purtà, aù immu"èu

A capélletta a l'è de stile rumanicu e vista dau de fö"a a se mustra cun 'na faciata rüstega in pria de sc-ciümo"ia, mesc-cià cun intonacu de causina. L'impiantu de l'àula u l'e a cianta squadrà, cusscì cume chellu da parte de l'autà, ca finìsce cun l'abside a mezzu serciu, urientèu a setentriùn, versu levante.

U teitu u l'è facciu a capanna, a dui spiuventi: da drentu se vegghen difatti i travi de leggnu, mentre au de fö"a u l'è cuèrtu cun de ciappe, tantu pe u vulümme prinsipale quantu pe quellu de l'autà. Trei diferenti barcunetti i sun stai ricavài in-ta mi"aia de drita, dunde u se vegghe asscì a struttü"a de renforsu. Stu lì u l'è dèu dai dui cuntrafforti, u primmu tacchèu aa faciata, u segundu ciü in deré.

Fra i dui, au de sutta du primmu barcun, a se tröva a traccia de chella che ina votta a l'é"a in intrà de fiancu, ancöi immu"à: se vegghe ancù, difatti, in arcu tampunèu. In moddu du tüttu scimile se trövan atri trei barcui da l'atru fiancu e fia ün pecenin au fundu da geja, che au de dréntu u se tröva in tu mezzu fra dui niggi.

A faciata

• 
  A faciata da geja
• 
  U so purtà
• 
  U rissö davanti aa faciata
• 
  U leun e a data de realizassiun

A porte de ingressu prinsipale, in leggnu, a se dröve in sa faciata cun in atru arcu sbasscèu e a l'è fiancà, aa drita, da in barcun quadratu, ciü grossu de chelli in su fiancu, dicciu du perdùn. Sutta a stu chi u se tröva in sca"in de prìa, cuèrtu cun 'na ciappa. In simma aa porte gh'è ancù 'na duvertü"a reunda, incasscià au stessu moddu de atre inta mi"aia. De frunte aa geja truvemmu pöi in rissö, cu mustra a figü"a de in leun, che segundu a tradissiùn u l'è u scimbulu de San Marcu.

Au de drentu

De drentu a geja a mustra dui archi sbassciài, u primmu cu se tröva versu l'intrà, u segundu cun a funsiun de arcu de triunfu, u dividde l'àula daa zona de l'autà (presbiteriu) marcà ascì daa presensa d'in sca"in. Se pensa che antigamente st'ürtima parte, in particulare chella de l'arcu de triunfu, a fusse stà tütta decu"à cun de pittü"e a frescu, che nu sun tütte rivàe au dì d'ancöi.

Stu facciu chi u l'è testimunièu daa traccia de 'na pittü"a ca g'ha cumme suggettu l'immagine da Madonna. Tüttu d'in gi"u, fra l'atru, 'na panca in mi"aü"a, ca finissce in ta parte du fundu, mentre u pavimentu u l'è facciu du stessu mate"iale de ciappe du teitu.

E pittü"e a frescu

A ciü parte de pittü"e a l'è òpe"a de Pe"u Guiddu da Ransu e de sö fiu Zorzu, che in tu stessu periudu i l'é"an in ativitoi asscì in ta geja de San Steva in Cavau"ie. E survaviven, de cuntru, e pittü"e in ta cunca du fundu (de l'abside), und'u l'è raprezentèu u Cristu, dipintu in te l'attu de benedì, inserìu in te 'n' amandu"a. Ai fianchi dui riquaddri pe parte, chelli zü bassi chi prezentan i quattru Vangelisti, dui pe parte settài in se de pache d'in gi"u a 'na struttü"a utagunale ca funsiuna cumme susteggnu. Chelli de surva g'han cumme figüre dui ange"i, chélla de drita in parte scancelà. Meiu cunservà chélla aa mancina, cun l'ange"u cu teggne in man in longu papé. Tantu u primmu quantu u segundu sun dipinti in pèi, in simma a 'na struttü"a utagunale.

Du 1547 u l'è in dipintu a frescu aù destacchèu daa puzissiùn cu gh'ajeva ai inissi. Aù difatti u se tröva appezu in sa mi"aia mancina, pocu prìmma de ün di barcunetti chi se ghe dröve da sta parte. Facciu segundu u güstu medievale u l'è tripartiu: intu mézzu veghemmu a Madonna du Lacce, cun a Vergine vestia de russu e de blö, settà in se 'n tronu du"èu e rafigü"à mentre a dà in man au Bambin chella ca pa 'na sciu"a gianca. Stu lì u l'è patanüu e u porta au collu 'na cullanetta de cu"allu, antigamente duve"à pe prutezzise cuntru a sfurtüna. U sfundu u reciamma de architettü"e gotiche e a dividde sta scena chi dae atre due ghe sun de culunette suttì cun de decurassiùi de cu"ù russu che resautan in su giancu, a reciamà de furme vegetali.

In tu riquaddru de mancina u gh'è San Roccu, vestìu cumme in viandante e cumpagnèu dau can, scimbulu de fedeltoi. U santu u mustra a ciaga in sa gamba mancina, fe"i a ca remanda aa caritoi cristiana, e in man u porta u bastun, in memo"ia da sö perseveransa e du pellegrinaggiu facciu in su cammin de Santiago.

Aa drita se vegghe San Bastian, lighèu a 'na culonna e curpìu dae frecce che ghe fan sciurtì u sangue, repiandu l'episodiu du sö marti"iu. Au de sutta di persunaggi a l'è prezente ina fàsscia spartia in dui cun scritu: au primmu livellu u nomme du santu e di pittùi che l'han realizzèu (s.rochvs. ranzus guidus y gorgivs eivs filius[...]), mentre au segundu a gh'è ripurtà a datassiùn e i nommi de chi l'ajeva usciüu (1547 die 16 octobres hoc opvs factv fvit. stepano maistro 2 ioanne vzana mascarii).

Bibliugrafia

• (LA, IT) Gio Ambrogio Paneri, Sacro, e vago Giardinello, vul. I, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2024 (1624 ss).

Ligammi de fö"a

• (IT) Chiesa di San Marco, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 25 arvî 2024.