Filipu Giliu Rostan: diferénse tra e verscioìn

Intu 1925, au mumentu che a cultüra tradissiunale a stava pe’pe' perde a libertà de esprimise, za' che u Guvernu u cunsciderava i [[dialetto|dialeti]] cume caicosa de suversivu, u dava l’asvanl'asvan a in’ativain'ativa culaburassiun cun [[Emiliu Azaretti]] pe' a conservassiun d’u dialetu [[ventemigliusu]], fandu d’a nostra parlada ina bandeira d'indipendensa e de libertà, ispirai da [[Mistral]] e dai [[Felibre]] d'a [[Pruvensa]]. Pe’Pe' Rostan 'st'aventüra a deventava aviau ina misciun, tantu che insce 'sta sou finařità u meiximu Azaretti u l'à ditu: "Rostan u l'à faitu d'u dialetu ventemigliusu a sou vera lenga, ch’u aduverava tüte e vote ch'u n’avan'ava l’ucaxiun: parlandu, scrivendu, e nu’ sulu candu u scriveva puesie o cumedie, ma ciü che mai inte sou letere persunali". Intu 1927, cun Azaretti, u fundava a [[Cumpagnia d'i Ventemigliusi]] e intu 1928 a [[Cumpagnia d’ud'u Teatri Ventemigliusu]], pöi, inseme i l'àn cumensau a scrive cumedie, suta u pseudonimu de ''Yvan Dakordiu'': "L'amù u l'è ciü forte che u brussu", 1929, "U dottor Pepin Scurlüssura", 1930, "Paulin u s'incala", 1932. Elu meiximu u scriveva: "Ruffini a Ventemiglia", ispiranduse au libru autubiugrafegu "Lorenzo Benoni".

Ma Rostan u nu' s'acuntentava de scrive, defaitu u passava seirae e seirae ae pröve d’ad'a Cumpagnia, imbucandu fina u dialetu ai atui ch’ich'i reçitava pe’pe' a prima vota. Pöi, inte seirae de reçita, u l'àva a funziun de diretù de scena pruvedendu a calunche fabesögnu, dai vestii, au trücu, fandu curagiu ai atui, fina a pussaři in scena au mumentu giüstu. U conta ancu’ancu' [[Azaretti]]: "M'arregordu ina seira, se reçitava au [[Casinò]] de [[Mentun]], vegu intrà in scena ina facia növa che nu’ ava mai vistu, â fin de l’atu vagu a ve’ve' de chi se tratava: eben u l’eira Rostan ! A l’urtimul'urtimu mumentu mancava in atù, e elu u s’eiras'eira faitu atacà in pa’pa' de mustassi e u l’eiral'eira sciortiu in scena, cun tanta paira, za’za' che l’eiral'eira a prima vota ch’uch'u reçitava, ma acumpindu a parte cume nisciün ava mai faitu cuscì ben".

Intu campu d'a [[cansun]] dialetaře, u l'à scritu e parole pe' e müxiche de Ughes, Niloni e Cebrelli: L'aiga d'a Scciümaira, Cum'a l'è bona a pisciadela, Legenda Ventemigliusa, Perché u l’èl'è pescavù, A Funtana d'a Catedrale, S’iS'i passa auti. Ancu’Ancu' cu’cu' Azaretti, u l’à redaitu [[A Barma Grande]] - Antuřugia Intemelia - duv’uduv'u l’àl'à pübřicau nümeruse puesie dialetali. Caiche puesia in lenga i sun staite pübřicae inti libreti: "Tra l'erba" e "Rimèianti". Inti Ani Trenta, intu corsu d'ê feste, da elu urganizae, cun a Cumpagnia e a Bibřiuteca françese, u cunusceva e u se mariava cun Berta Baccialone, de famiglia tendasca, ch’ach'a stava de ca' a [[Antibu]], a l'eira Diretrice d’a Scöra Françese de [[Ventemiglia]]. Intu 1939, au supravegne d'u fascismo, u s’è trasferiu a [[Nissa]], duve, sübitu dopu a gherra, intu ‘46'46, u l'intrava cume funsciunariu intu Cunsulatu Italian, travagliandu pe' restabilì e bone relassiun intra l'Italia e a França, inte 'sta nostra zona de frunteira.

Da [[Nissa]] e da [[Antibu]], duv’uduv'u l’andava a passà l'estae, cun perscistenti letere e nümeruse vixite a l’ünl'ün e a l’autru "ventemigliusu" u l’àl'à faitu in modu che se arrepigliesse e pübřicassiui d’ d'[[A Barma Grande]], 'sta vota a cüra de l’[[Istitutu de Stüdi Ligüri]], d’ud'u cale u l’èl'è staitu fundatù e culaburatù pe’pe' ani e duv’u gh’à daitu ae stampe a ''"Storia della Contea di Ventimiglia"'', intu 1971. Inte cheli ani, u l’àl'à scritu e cumedie dialetaři: "Ina purmunite dugia", "In vitalissiu", "Dui a Cuguletu", "I sun megliu i omi o e done ?", pigliandu parte ativa a l’inaugürassiunl'inaugürassiun d’u [[Festival d’ad'a Puesia e d’ad'a Cumedia Intemelia]] de [[Pigna]]. U l’èl'è staitu fautù de l’ 'l'"Incontru regiunale - Storia e vita dei dialetti liguri"'' ch’u l’à messu zü a semensa pe’pe' rende grande a "[[Cunsüřta ligüre intra e Assuciassiui d'Arte e Tradissiui]]". U sou ürtimu scritu storicu u l'è staitu ''"Là où se jouait le sort de l’Europe"l'Europe'', in sagiu pe’pe' spiegà ai françesi a verità insci avegnimenti d’ad'a gherra 1915/18, che da pocu u l’èl'è staitu tradütu in italian. U l’è mortu a [[Antibu]], l’8 lügliu d’u 1973.