Carlo V: diferénse tra e verscioìn
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
Nisciùn ògètto de modìfica |
Nisciùn ògètto de modìfica |
||
Lìnia 1:
[[Immaggine:Carlos V en M%C3%BChlberg, by Titian, from Prado in Google Earth.jpg|miniatura|300px|Carlo V a cavallo a [[Mühlberg]], [[Tiçian]] 1548, Muzeo do [[Prado]], [[Madrid]]]]
'''Carlo V imperatô''' (''Carlo I'' comme re de [[Spagna]], ''Carlo II'' d'[[Ungaja]] e ''Carlo IV'' de [[Nappoli]], [[Gand]] 1500 - [[San Giœumo de Yuste]] 1558)
O passò i primmi anni da so infançia a [[Malines]] e a [[Bruxelles]], dove a lalla Margaita d'Aostria, rezente di Paixi Basci, a ghe feççe impartî un'accurâ educaçion da-i umanisti spagnolli Juan de Vera e Luis Vaca e da Adrian, decan de [[Utrecht]] (futúo pappa [[Adrian VI]]). O crebbe in mezo a-a nobiltæ fiamminga, verso a quæ o dimostrò particolâ attaccamento ascì doppo a so asceiza a-o trono de Spagna.
Vegnuo de fæto into 1516, a-a morte de [[Ferdinando o Catollico]], re d'Aragon e de Castiggia, o se recò in Spagna pe prende possesso di so reammi, ma a rapaçitæ do so seguito formao squæxi escluxivamente de Fiamminghi e a so incomprenscion pe quello conglomerao d'instituçioin e
Quande da pœu into 1519, a prœuvo a-a morte do messiao Mascimilian, Carlo V o lasciò temporaniamente a Spagna, affiando a rezença inta Castiggia a Adrian de Utrecht, pe poñe a propria candidatua a-a coroña imperiâ, scciupò a coscì
L'incoonaçion de Carlo V a [[Aquisgraña]], ch'a l'ebbe lœugo o 23 ott. 1520 e a-a quæ Carlo V o zonse doppo de longhe trattative co-i prinçipi elettoî da-i quæ o l'ótègne, con tant'óo, o confeimento da dignitæ imperiâ, a misse tutt'
Contra questo sovran no ciu fiammingo ò spagnollo, ma œüropeo, a França a se difeize: [[Françesco I]], che indærno o l'aiva tentao de contrastâ a Carlo V l'ambia coroña, o s'atroava circondao da ogni parte da-i possedimenti do rivâ, che liberamente o poeiva, a so beneplaçito, attaccâ int'o mæximo tempo a França da-e [[Fiandre]], da-i [[Pirenei]], da-i [[Alpe]] e longo o [[Ren]]. Pe deliviâse da questa morsa Françesco, alligando a pretesto i so driti in sce-o ducatto de [[Milan]], o començò into 1521 quella serie de guære contra Carlo V che se rebelon squæxi sença soluçion de continuitæ, fin a-o 1544 e continuon ascì sotta o regno de so figgio [[Enrico II]].
A primma guæra (1521-25), terminâ co-a [[battaggia de Pavia]] (24
Into frattempo in [[Germania]] l'ea dilagao o movimento luteran. Ma Carlo V, tutto preizo da-a lotta contra Françesco I, o no poeiva asumme contra i protestanti un attezamento troppo energico ch'o l'aviæ posciúo façilmente sciuscitâ un nœuvo fogoâ de guæra rovinoza. Ascì pe conseggio do so cançelê [[Mercurin da Gattinæa]], l'imperatô o se mostrò propenso a-a reunion de un concillio generâ, dove tutte e diverzençe de carattere teologico e ecclexiastego poesan êse ezaorientemente dibattue, contraio invece a quásesæ mezua ch'a scignifichesse una condanna preventiva do [[luteraneximo]]. O çercò insomma de mantegnîse inte 'na poxiçion d'equilibbrio ch'a no l'urtesse eccescivamente i prìnçipi protestanti. D'atra parte l'attezamento de Cremente VII, ch'o s'ea alliao contra de lê co-o re de França, o costituiva una giustificaçion ciu che plaoxibile a-a so conduta blanda verso quelli ch'ean conscideræ erettichi da-a S. Sede. Pertanto Carlo V, pù rimandando a-o futúo concilio generâ quásesæ definitiva determinaçion in sce-a controverscia religioza, o permisse into 1526 (dieta de [[Spira]]) a-i luteren o libero ezerciççio da so confescion. Solo doppo a riconciliaçion co-o ponteffexo Carlo V o tentò de repigiâse quant'o l'aiva elargio, ma davanti a-e proteste di luteren, uniise inta liga de [[Smarcarda]], e a-o peigo de una guæra in Germania, o no l'inscistette inta so preteiza.
Lìnia 19:
Da-o 1530 a-o 1535 Carlo V o poe' infin, doppo dex'anni de guæra, dedicâse a dâ recatto a-i so stati, a decadença economica di quæ, unia a un'ineffixente organizzaçion fiscâ, a l'aiva de longo condiçionao a so dispendioza politica œüropea. O nominò rezente di Paixi Basci a sœu Maia; o feççe proclamâ re di Romen o fræ Ferdinando, a-o quæ fin da-o 1522 o l'aiva cedúo i possedimenti asburgichi todeschi; o promosse in Italia a constituçion de 'na liga tra i stati da penizoa, liga a-a quæ aderì ascì o pontefixe e [[Veneççia]], e ch'a l'ea pe lê garantía de paxe, percose atri doi importanti stati da penizoa gh'ean ben obrigæ, [[Zena]] co-o [[Dria Doia]], e [[Firençe]], onde Carlo V o l'aiva recondúto i [[Meghi]] co-a força di arme.
Inte questo mæximo periodo o decize, senscibbile a-e solleçitaçioin sorvettutto spagnolle, de affrontâ a question di Turchi, che se faxeivan sentî no solo in Ungaia, longo o [[Danubio]], ma
Ma o ducato de Milan o
Into 1546, quande zœumoæ a [[Trento]] l'ea stæto averto o concilio, Carlo V o stimò zonto o momento de resciorve co-a força a question protestante. Radunao un exerçito, a guæra a procedette de mainea assæ propiççia fin a-a vittoia de [[Mühlberg]] (1547), ma, de fronte a-a succesciva ostilitæ do pappa, che pe quella vittoia ch'a corpiva i aotonomisti germannichi o sentiva fâse ciu pezante o zovo çezarrio in sce l'Italia, l'imperatô o prefei anco-ina votta recegâ in sce-a politica do compromisso, concedendo de forte garantie a-i protestanti. Onde o sdegno e e proteste de [[Paolo III]], corpio ascì personalmente da l'oçixon do figgio [[Peo
A politica imperiâ œüropea a l'ea comunque fallia: contra a França, ch'a s'ea varsciua a l'urtimo do vallido appoggio de [[Maoriççio de Sassonia]]; contra a Germania ch'a refiava l'impoxiçion d'un accentramento monarchico; contra a ripreiza turca e contra i atri infinii particolæ problemi œüropei e coloniæ,
Aretiaose a Brussel, o lasciò a-o fræ Ferdinando a cua de compoñe e cose de Germannia; da pœu into 1555 o l'abdicò a-o governo di Paixi Basci e l'anno doppo a quello de tære spagnolle, a favô do figgio [[Feipo II]] .
|